Γιορτάζοντας το Ραμαζάνι στο Ισλαμικό Τέμενος της Αθήνας

Στην καρδιά της Αθήνας, στην περιοχή του Βοτανικού, στέκει το Ισλαμικό Τέμενος της Αθήνας, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Νοέμβριο του 2020. Με την άφιξη του Ραμαζανιού, αυτό το ιερό καταφύγιο μεταμορφώνεται, ανοίγοντας διάπλατα τις πόρτες του για να καλωσορίσει τους πιστούς σε έναν κόσμο πνευματικού πλούτου και ψυχικής αρμονίας.

Έφτασα στον Βοτανικό ακριβώς το σούρουπο, καθώς ο ήλιος βυθιζόταν κάτω από τον ορίζοντα, βάφοντας τον ουρανό στις αποχρώσεις του ροζ και του μωβ. Στον δρόμο μου πέρασα από το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Σάββα, το οποίο βρίσκεται περίπου 5-6 λεπτά με τα πόδια από το τζαμί. Εκείνη την ώρα ολοκληρωνόταν ο Εσπερινός και περνώντας απέξω, μπορούσα να ακούσω καθαρά τους ψαλμούς και τις καμπάνες. Συνεχίζοντας τον δρόμο μου προς το τζαμί, ο ήχος από τις καμπάνες με ακολουθούσε μέχρι που μπλέχτηκε με τη φωνή του Χότζα που  καλούσε τους μουσουλμάνους σε προσευχή. Ο ηχητικός συγκερασμός αυτών των δύο πνευματικών κόσμων -των τόσο διαφορετικών και ταυτόχρονα συγγενικών- υπενθύμιζε ότι αυτοί οι δύο πολιτισμοί έχουν συναντηθεί ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά σε τόσες διαφορετικές στιγμές ανά τους αιώνες. Σήμερα, ξανασυναντιούνται σε μια Αθήνα πολυπολιτισμική, σε μια Αθήνα που αποτελεί «σπίτι» για εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνους (200.000-500.000 στην Αττική) από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, που αυτόν τον μήνα γιορτάζουν το Ραμαζάνι.

Το μήνα του Ραμαζανιού δόθηκε το Κοράνι στους ανθρώπους, σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση. Σε όλο το χρονικό διάστημα του Ραμαζανιού, οι μουσουλμάνοι απέχουν, από ανατολής μέχρι δύσεως του ηλίου, από το φαγητό και το νερό, το κάπνισμα, τα αρώματα, το κουτσομπολιό, τις βωμολοχίες και τις σεξουαλικές επαφές. Το Ραμαζάνι τελειώνει με μια μεγάλη, τριήμερη γιορτή που στα αραβικά ονομάζεται Άιντ-αλ-φιτρ.

Ήδη από το χώρο του προαυλίου καταλαβαίνει κανείς ότι το τζαμί αυτό σε καμία περίπτωση δεν θυμίζει εκείνα στο εξωτερικό. Δεν έχει τρούλο ούτε μιναρέδες –«γι’ αυτό θα πρέπει να ρωτήσετε το Υπουργείο», θα σχολιάσει με νόημα ο Ιμάμης του τεμένους, σε σχετικό μας ερώτημα. Είναι ένα λευκό, ορθογώνιο κτήριο χωρίς ίχνος μαξιμαλισμού. Μπροστά του απλώνεται μια μεγάλη χαλικόστρωτη αυλή με ένα όμορφο, λευκό σιντριβάνι στη μέση, ενώ στα αριστερά του βρίσκεται ένας μικρός κήπος με παγκάκια και μια παιδική χαρά. Ο χώρος παρακολουθείται από κάμερες ασφαλείας και ένας φράχτης με συρματοπλέγματα χωρίζει το τέμενος από την πολύβουη Ιερά Οδό.

Άνδρες και γυναίκες καταφτάνουν λίγο πριν τις 20:00 για την Maghrib, την εσπερινή προσευχή μετά το ηλιοβασίλεμα. Πριν μπουν στις αίθουσες προσευχής (προσεύχονται χωριστά ανάλογα με το φύλο τους), σταματούν για να αφαιρέσουν τα παπούτσια τους και να πλυθούν τελετουργικά στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους του τεμένους, σύμφωνα με τις επιταγές του Ισλάμ. Υπάρχουν μπουκάλια νερό και χουρμάδες στην είσοδο της αίθουσας για μετά το τέλος της νηστείας. Βλέπω πρόσωπα διαφορετικά: ακούω φαρσί, ουρντού, ρώσικα, αραβικά, τουρκικά. Στον αέρα αντηχεί το απαλό μουρμουρητό των ψιθυριστών προσευχών, υφαίνοντας μια ατμόσφαιρα ηρεμίας.

Αθηναϊκό τζαμί: αναζητώντας τόπο λατρείας για περισσότερα από 100 χρόνια

Κι όμως , η ιδέα και μόνο ενός τέτοιου χώρου προκαλούσε έντονες αντιδράσεις μιας μερίδας της Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά και ορισμένων ντόπιων σε ένα χρονικό εύρος δύο αιώνων. Το 1890 το ελληνικό Κοινοβούλιο εγκρίνει νόμο για την κατασκευή ισλαμικού τεμένους στην Αττική. Ογδόντα χρόνια αργότερα, το 1970, με την απόφαση να μην έχει υλοποιηθεί, αραβικές χώρες προτίθενται να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή του, ωστόσο δεν υπάρχει πολιτική υποστήριξη και βούληση. Το 2000 ψηφίζεται ξανά νόμος, ο οποίος ορίζει ότι το ισλαμικό τέμενος θα χτιστεί στην Παιανία. Μετά από έντονες αντιδράσεις της Εκκλησίας και των ντόπιων η κατασκευή του τζαμιού για άλλη μια φορά δεν προχωρά. Το 2006 περνά νέος νόμος, σύμφωνα με τον οποίο, το εγχείρημα θα προχωρήσει υπό όρους: η κατασκευή του τζαμιού θα χρηματοδοτηθεί αποκλειστικά από το ελληνικό δημόσιο, το τζαμί θα είναι κρατικό και ο Ιμάμης θα διορίζεται από το ελληνικό δημόσιο.

Τα επόμενα χρόνια διάφορες ομάδες (κυρίως ακροδεξιές) προσφεύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, προκειμένου να μην ολοκληρωθεί το εγχείρημα. Εν τέλει, η σύμβαση για την κατασκευή του τζαμιού υπογράφεται στις 10 Οκτωβρίου 2016. Πριν ξεκινήσει η κατασκευή, η αστυνομία καθαρίζει το χώρο, ο οποίος τελούσε υπό κατάληψη από ακροδεξιούς διαδηλωτές. Η έκταση, συνολικού εμβαδού 17 στρεμμάτων, παραδόθηκε από το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό και η κατασκευή ξεκινά τον Νοέμβριο του 2016. Ακριβώς 4 χρόνια αργότερα, στις 2 Νοεμβρίου 2020, το τζαμί ανοίγει τις πόρτες του στους πιστούς.

Ιμάμης Σίντι Μοχάμεντ Ζάκι: από την οικοδομή στη διδασκαλία του Κορανίου

«Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί το ‘‘ράψιμο’’ που μας μάθαινε η μητέρα μας», θα πει στο Βήμα ο πρώτος και μοναδικός έως τώρα Ιμάμης του τεμένους, Σίντι Μοχάμεντ Ζάκι. «‘‘Ράψιμο’’ λέμε την εξής διαδικασία: Μια μέρα μέσα στον ιερό μήνα του Ραμαζανιού, η μητέρα μας μας έλεγε ότι θα νηστέψουμε από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Την επόμενη ημέρα θα νηστεύαμε από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του ηλίου. Έτσι, εξοικειωνόμασταν με την ιδέα της νηστείας μέσω αυτής της προπόνησης». Βρισκόμαστε στο γραφείο του και το προσωπικό μάς κερνά χουρμάδες από την Αίγυπτο. Οι χουρμάδες ήταν ένα από τα αγαπημένα φρούτα του Προφήτη Μωάμεθ και γι’ αυτό και θεωρείται μια από τις ιερότερες τροφές του Ισλαμ. Ειδικά την περίοδο του Ραμαζανιού, έχουν την τιμητική τους και δεν λείπουν από τα δύο γεύματα των πιστών: το Σουχούρ, πριν από την ανατολή, και το Ιφτάρ, μετά από τη δύση.

Ο Ιμάμης Σίντι Μοχάμεντ Ζάκι γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μαρόκο, ενώ τα τελευταία 30 χρόνια ζει στην Ελλάδα. Σπούδασε Φυσική και Μαθηματικά κι αργότερα Ισλαμική Θεολογία. Στην Ελλάδα εργάστηκε αρχικά ως εποχικός εργάτης κι αργότερα ως οικοδόμος, ένα βίωμα κοινό για τόσους πτυχιούχους οικονομικούς μετανάστες κατά τη δεκαετία του ‘90. Σήμερα είναι Έλληνας πολίτης και πατέρας τριών παιδιών. Πέραν από αραβικά, μιλά άπταιστα ελληνικά και γαλλικά. Ανέλαβε τη θέση του Ιμάμη έπειτα από σχετικό διαγωνισμό. Από την πρώτη μέρα του τζαμιού, ο κ.Ζάκι είναι ο ιμάμης του, έπειτα από σχετικό διαγωνισμό.

Μια γιορτή αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης

Σχεδόν σε κάθε του απάντηση, τονίζει τη μεταμορφωτική δύναμη της αλληλεγγύης. «Το Ραμαζάνι δεν έχει να κάνει απλά με την απαγόρευση του φαγητού. Απέχοντας από το φαγητό και το νερό κατά τον ιερό αυτόν μήνα, ο πιστός μπαίνει έμπρακτα στη θέση των φτωχών συνανθρώπων του, που δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικότερες ανάγκες του. Κατά τη διάρκεια της νηστείας θα σκεφτεί “Αν είναι τόσο δύσκολο για μένα, που έχω τη δυνατότητα να φάω στο τέλος της ημέρας, φαντάσου πόσο πιο δύσκολο είναι για έναν άπορο που δεν θα έχει φαγητό στο τραπέζι ούτε μετά τη δύση του ηλίου”. Η νηστεία καλλιεργεί το αίσθημα αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης», εξηγεί.

Το αίσθημα της αλληλεγγύης είναι εξαιρετικά σημαντικό στο Ισλάμ. Το Ζακάτ είναι ένας από τους 5 στύλους του Ισλάμ και μεταφράζεται ως φιλανθρωπία. «Έχει δύο μορφές. Το Ζακάτ αλ Φιτρ είναι υποχρεωτική ελεημοσύνη για τον κάθε πιστό που είναι σε θέση να δώσει περίπου 3 κιλά φαγητού ή περισσότερο από το περίσσευμα για την γιορτή της λήξης του Ραμαζανιού. Αυτό το περίσσευμα δίνεται στους φτωχούς κατά τις επιταγές του Αλλάχ και του Προφήτη Μωάμεθ. Πέραν του Ραμαζανιού, το Ζακάτ αφορά την ευθύνη του μουσουλμάνου να δίνει περίπου το 2.5% του οικονομικού του περισσεύματος στους άπορους. Σκοπός του Ζακάτ είναι η παρατήρηση και η εξάλειψη της ανισότητας στον κόσμο».

Φυσικά από την σκέψη του ίδιου και πολλών πιστών δεν θα γινόταν να απουσιάζει ο λαός της Παλαιστίνης, «ο οποίος πλήττεται από πόλεμο, βομβαρδισμούς και μαζικό λιμό». Σύμφωνα με την έκθεση της Integrated Food Security Phase Classification (IPC), ολόκληρος ο πληθυσμός στη Λωρίδα της Γάζας (πάνω από 2 εκατομμύρια), αντιμετωπίζει ήδη υψηλά επίπεδα οξείας επισιτιστικής ανασφάλειας. «Δυστυχώς, όσο τα σύνορα παραμένουν κλειστά, δεν μπορούμε να παρέχουμε καμία βοήθεια», λέει ο Ιμάμης. «Η Παλαιστίνη είναι καθημερινά στις καρδιές μας, τις σκέψεις και τις προσευχές μας, αλλά μέχρι να ανοίξουν τα σύνορα, παραμένουμε θεατές σε αυτήν την πολύ στενάχωρη κατάσταση. Τα λεφτά και οι υπόλοιπες βοήθειες που προσφέρουμε, δεν φτάνουν στον λαό της Παλαιστίνης. Είμαστε μαζί τους, αλλά μόνο ψυχικά».

Καθημερινά στο τέμενος καταφτάνουν πιστοί από διάφορες χώρες του κόσμου: Πακιστάν, Αφγανιστάν, Ιράν, Ιράκ, Μαρόκο, Τυνησία, Παλαιστίνη, Συρία. Υπάρχουν και μερικοί Έλληνες που έχουν ασπαστεί το Ισλάμ. Μάλιστα πολλά από τα άτομα που έρχονται είναι νεαρής ηλικίας. «Πολλά παιδιά μεταναστών βρίσκουν καταφύγιο στο τζαμί, αφού οι γονείς τους δουλεύουν πολλές ώρες εκτός σπιτιού και δεν καταφέρνουν να συνδεθούν πνευματικά με τα παιδιά τους. Στο τζαμί μορφώνονται, ανακαλύπτουν την πίστη τους, την κουλτούρα τους, τον πολιτισμό τους, τις ρίζες τους», σχολιάζει ο Ιμάμης.

Η συμβουλή, ωστόσο, προς τους νέους, τόσο τους μουσουλμάνους όσο κι εκείνους που θέλουν να έρθουν σε επαφή με το Ισλάμ και να μάθουν για αυτό, είναι ότι «ο εθνικισμός δεν χωρά στην πίστη». «Μην ταυτίζεται το Ισλάμ με κανένα έθνος ή κράτος. Διαβάστε, ελάτε σε επαφή με τους Ιμάμηδες, μιλήστε με ακαδημαϊκούς που ειδικεύονται στο Ισλάμ, έτσι ώστε να κατανοήσετε αυτή τη θρησκεία. Μην πέσετε στην παγίδα του φανατισμού. Ο φανατισμός σκοτώνει και μας βγάζει σε λάθος μονοπάτια. Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι έχουμε κοινό άξονα, τον μονοθεϊσμό. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτά που μας ενώνουν είναι οι αξίες, τα ιδανικά μας, οι αρχές μας και η αγάπη για τον διπλανό μας. Πάνω από όλα, θέλω οι άνθρωποι που έρχονται τώρα σε επαφή με το Ισλάμ, να το πάρουν βήμα-βήμα και να μη ζοριστούν σε τίποτα».

Οι σχέσεις με τους Έλληνες

Ποια είναι η αντιμετώπιση που είχε από την ελληνική κοινότητα λόγω της πίστης του; «Δεν θεωρώ ότι οι Έλληνες είναι γενικά ισλαμοφοβικοί. Ο λαός είναι ένθρησκος και καταλαβαίνει τι σημαίνει να έχεις τα δικά σου πιστεύω, το δικό σου θρήσκευμα. Ίσως αυτές που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες είναι οι γυναίκες που φορούν μαντήλα, γιατί αρκετοί Έλληνες δεν καταλαβαίνουν αυτήν την επιλογή, η οποία αφορά μόνο τη γυναίκα και τον Αλλάχ. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να μάθει τη θρησκευτική σημασία της μαντήλας για το Ισλάμ. Ωστόσο, ακόμα κι αυτό το σκεπτικό αλλάζει τα τελευταία χρόνια και όλο και περισσότεροι Έλληνες κατανοούν την αξία της μαντήλας για τις μουσουλμάνες».

Καθώς βγαίνουμε από το γραφείο του, αντηχεί το κάλεσμα για την Isha, την νυχτερινή και τελευταία προσευχή των μουσουλμάνων. Ο Ιμάμης ετοιμάζεται να μπει στον χώρο της προσευχής και η αυλή του τζαμιού έχει γεμίσει κόσμο και παιδικές φωνές. Εδώ, ανάμεσα στις παρέες και τις οικογένειες, τα γέλια και τις συζητήσεις, οι κοινωνικοί δεσμοί σφυρηλατούνται, δημιουργώντας ένα μωσαϊκό γιορτής και συντροφικότητας που ξεπερνά τα όρια του χρόνου και του χώρου. Παρά τις διαφορετικές τους αφετηρίες, οι πιστοί βρίσκονται εδώ, στο αθηναϊκό τζαμί Ρίχνοντας μια ματιά στους πιστούς, συνειδητοποιώ και πάλι ότι προέρχονται από εντελώς διαφορετικούς πολιτισμούς, μιλούν άλλες γλώσσες και πιθανότατα τα τραπέζια τους μετά το Ιφτάρ θα φέρουν διαφορετικά πιάτα και συνταγές. Κι όμως αυτή τη στιγμή, παρά τις διαφορετικές τους αφετηρίες, βρίσκονται εδώ, σε ένα αθηναϊκό τζαμί, που συνδέεται ιστορικά και πνευματικά με όλα τα τζαμιά του κόσμου, από το πιο αρχαίο στο πιο σύγχρονο.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του Ραμαζανιού, το Ισλαμικό Τέμενος της Αθήνας σφύζει από ζωή, φιλοξενώντας προσευχές και εκδηλώσεις, που εξυπηρετούν τον εμπλουτισμό του πνευματικού ταξιδιού των πιστών του. Από τις διαλέξεις του Κορανίου έως τις φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες, το τζαμί λειτουργεί ως φάρος ελπίδας και έμπνευσης, σε έναν κόσμο που πολύ συχνά αμαυρώνεται από διχασμούς και διαμάχες. Αλλά πέρα ​​από τις τελετουργίες και τις παραδόσεις, το Ραμαζάνι στο Τζαμί της Αθήνας είναι μια γιορτή της διαφορετικότητας – μια απόδειξη της δύναμης της ενότητας απέναντι στις αντιξοότητες. Εδώ, οι μουσουλμάνοι από όλες τις γωνιές του πλανήτη συγκλίνουν, δεμένοι μεταξύ τους από τα κοινά νήματα της πίστης και της αλληλεγγύης. Καθώς η νύχτα βαθαίνει και οι πιστοί αποχαιρετούν άλλη μια μέρα νηστείας, το κήρυγμα του ιμάμη ενώνεται και πάλι με τις καμπάνες της εκκλησίας, λίγα βήματα πιο κάτω.