Έβαν Γκέρσκοβιτς, αιχμάλωτος του Πούτιν διότι απλώς έκανε τη δουλειά του

«Ανακαλύψτε τον εαυτό σας. Αποφασίστε τι θέλετε να κάνετε και κάντε το», συμβούλευε πάντα ο Μιχαήλ Γκέρσκοβιτς τα παιδιά του. Η Ντανιέλ ασχολήθηκε με την κολύμβηση και ο Έβαν με το ποδόσφαιρο.

Χρόνια αργότερα το μικρό αγόρι με τα γαλανά μάτια θα συναντούσε τα βουρκωμένα μάτια της μάνας του, με ένα σ’ αγαπώ κατ’ εξακολούθηση να αγνοεί πεισματικά το γυάλινο κλουβί που παρεμβαλλόταν εμποδίζοντάς τους να χαθούν στην αγκαλιά ο ένας του άλλου.

Κάτι να θυμίζει τον παλιό καιρό. Και ξαφνικά πραγματικότητα. Σε μια αίθουσα δικαστηρίου ο γονείς του τον βλέπουν για ελάχιστα λεπτά πριν πάρουν τον δρόμο της επιστροφής κι αφήσουν πίσω τους τη Ρωσία και τον φυλακισμένο για «κατασκοπεία« γιο τους.

«Ενήργησε σύμφωνα με τις οδηγίες της αμερικανικής πλευράς και συνέλεγε κρατικά μυστικά σχετικά με τον στρατό», αναφέρει το κατηγορητήριο. Ο Έβαν Γκέρσκοβιτς ακολούθησε τη συμβουλή του πατέρα του.

Έβαν Γκέρσκοβιτς, ο δημοσιογράφος

Ανακάλυψε από πολύ νωρίς τον προορισμό του κι ακολούθησε τη μαχητική δημοσιογραφία. Δεν του ήταν αρκετό να βάζει τις σωστές λέξεις τη μία πλάι στην άλλη. Ήθελε να βρίσκεται στον πυρήνα των γεγονότων. Και το έκανε επιστρέφοντας στη γενέθλια γη των γονιών του, του Μιχαήλ και της Έλα, δύο Ρώσων Εβραίων που μεγάλωσαν στη Σοβιετική Ένωση του ’60. Τα πρώτα χρόνια εκείνα τούς έμαθαν να είναι προσεκτικοί. Πολύ προσεκτικοί.

Ο Μιχαήλ θυμάται τον δικό του πατέρα να του λέει ως συμβουλή και παρακαταθήκη: «αν πρόκειται να πεις ένα πολιτικό αστείο, βεβαιώσου ότι δεν υπάρχουν μάρτυρες». Ο Μιχαήλ και η Έλα μετανάστευσαν στις ΗΠΑ το 1979, επιδιώκοντας να ξεφύγουν από τον αυξανόμενο αντισημιτισμό και τη ζωή υπό τη σοβιετική κυριαρχία. Γνωρίστηκαν στο Μπρούκλιν τη δεκαετία του 1980, παντρεύτηκαν και μεγάλωσαν την οικογένειά τους στα προάστια του Νιου Τζέρσεϊ.

Ο Έβαν γαλουχήθηκε θαυμάζοντας τον ρωσικό πολιτισμό, τη ρωσική κουλτούρα, τη ρωσική λογοτεχνία. Έμαθε να μιλά αγγλικά και ρωσικά εξίσου καλά για αυτό και η επιθυμία του να επιστρέψει στη Ρωσία και ασκήσει εκεί τη δημοσιογραφία δεν βρήκε ανάχωμα στη χρήση της γλώσσας.

Εργάστηκε ως ρεπόρτερ για τους Moscow Times, το Agence France-Presse και τη Wall Street Journal. Κάθε φορά που η μητέρα του ανησυχούσε μήπως τα άρθρα του «ενοχλήσουν» εκείνος τη καθησύχαζε λέγοντάς της πως είναι «διαπιστευμένος δημοσιογράφος του Κρεμλίνου».

«Ένιωθε ευλογημένος για τη διαπίστευση του Κρεμλίνου. Πάντα μιλούσε για την αγάπη που είχε για τη ρωσική κουλτούρα, την παράδοση, τη λογοτεχνία», ανέφερε η Αν Σίμονς, Προϊσταμένη του Γραφείου της WSJ στη Μόσχα.

Πολιτικό πιόνι στα χέρια του Πούτιν

Σαράντα χρόνια αφότου ο Μιχαήλ και η Έλα έφυγαν από τη Σοβιετική Ρωσία, ο μοναχογιός τους έγινε πολιτικό πιόνι σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο. Ο Έβαν εν μια νυκτί μετατράπηκε σε ένα ανθρώπινο διαπραγματευτικό χαρτί για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, ενώ οι σχέσεις με τις ΗΠΑ ήταν και παραμένουν τεταμένες έπειτα από την εισβολή στην Ουκρανία.

Τα 32α γενέθλιά του ο Έβαν Γκέρσκοβιτς τα πέρασε στα οκτώ τετραγωνικά του κελιού του στη φυλακή Λεφόρτοβο, μια φυλακή που σχεδιάστηκε για να κάνει τους κρατουμένους «να αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι», όπως αναφέρει το ρεπορτάζ της Wall Street Journal.

Χτίστηκε από τις τσαρικές αρχές το 1881. Για πολλά χρόνια υπήρξε τόπος βασανιστηρίων εκατοντάδων αντιφρονούντων, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως από τη διάδοχο υπηρεσία της KGB, την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας ή FSB, ως χώρος προσωρινής κράτησης.

«Ο Έβαν είναι ένας απόλυτα επαγγελματίας δημοσιογράφος που έχει συλληφθεί από τη FSB με προφανώς ψευδείς κατηγορίες για κατασκοπεία. Η δημοσιογραφία δεν είναι έγκλημα. Ο Έβαν θα πρέπει να αφεθεί αμέσως ελεύθερος», δήλωσε στο Committee to Protect Journalists μέσω της εφαρμογής ανταλλαγής μηνυμάτων ο Pjotr Sauer, δημοσιογράφος της εφημερίδας The Guardian και στενός φίλος και πρώην συνάδελφος του Γκέρσκοβιτς.

Είχαν προηγηθεί οι δηλώσεις της εκπροσώπου του υπουργείου Εξωτερικών, Μαρίας Ζαχάροβα, που δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο ξεκάθαρες αναφορικά με τη «διαχείριση» των δημοσιογράφων.

«Πόσα χρόνια τους παρασχέθηκαν συνθήκες που ήταν απολύτως ευνοϊκές. Όλα αυτά τελείωσαν τώρα. Τώρα θα ζήσουν με έναν νέο τρόπο. Αν κάνουν τη δουλειά τους με επαγγελματικό τρόπο, θα δουλέψουν, αν όχι, τότε οι ξένοι δημοσιογράφοι δεν θα δουλέψουν. Αν συμπεριφέρονται σε εμάς, τη χώρα μας και τον λαό μας αγενώς, τότε απλά αυτοί δεν είναι ευπρόσδεκτοι εδώ».

Στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου, μια κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου που συντάσσεται και δημοσιεύεται από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, η Ρωσία κατατάσσεται στην 155η θέση σε σύνολο 180 χωρών, ακριβώς πάνω από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν.

Το τελευταίο ρεπορτάζ του Έβαν Γκέρσκοβιτς: «Η οικονομία της Ρωσίας αρχίζει να καταρρέει»

Ίσως η πιο σκληρή ειρωνεία είναι ότι ο Έβαν Γκέρσκοβιτς αγαπούσε βαθιά τη ρωσική κουλτούρα. Ο στόχος του ως ρεπόρτερ, λένε η οικογένεια και οι φίλοι του, ήταν να απεικονίσει στην πλήρη πολυπλοκότητά της τη χώρα. «Η οικονομία της Ρωσίας αρχίζει να καταρρέει», αυτός ήταν ο τίτλος του τελευταίου ρεπορτάζ που δημοσίευσε στις 28 Μαρτίου στη WSJ.

«Οι επενδύσεις μειώνονται, η εργασία είναι σπάνια, ο προϋπολογισμός συμπιέζεται», γράφει ο Έβαν. Ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος, Ολεγκ Ντεριπάσκα, φιλοξενείται στο ρεπορτάζ με πιο χαρακτηριστική τη δήλωση: «Δεν θα υπάρχουν λεφτά του χρόνου».

Ο Έβαν «δεν ήταν πια ευπρόσδεκτος» στη Ρωσία. Δύο ημέρες μετά συλλαμβάνεται στο Γεκατέριμπουνγκ στα Ουράλια. Ο πρώτος Αμερικανός δημοσιογράφος που κατηγορείται για κατασκοπεία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

«Αισθανόταν ότι είχε το σπάνιο δημοσιογραφικό προνόμιο να κάνει ρεπορτάζ σε μια χώρα που είχε ξεκινήσει τη μεγαλύτερη σύρραξη στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πως η κατανόηση του τι ένιωθαν, τόσο η ελίτ όσο και ο ευρύτερος πληθυσμός, για αυτόν ήταν μια επείγουσα δημοσιογραφική αποστολή» έγραψε ο Τζόσουα Γιάφα του New Yorker μία ημέρα μετά τη σύλληψη του Γκέρσκοβιτς.

Ο Άντον Τροϊανόφσκι μιλώντας στη Μάργκαρετ Σάλιβαν των New York Times, δήλωσε: «Η σύλληψη του Έβαν ήταν ένα τεράστιο σοκ σε προσωπικό επίπεδο και ήταν επίσης σοκ σε δημοσιογραφικό επίπεδο. Το πήραμε ως μήνυμα ότι οι κίνδυνοι ήταν πολύ σοβαροί για την επιτόπια αναφορά εκεί». Η Ρωσία δεν ήταν ένα ασφαλές μέρος για να είσαι δημοσιογράφος εδώ και πολλά χρόνια.

Ρεπορτάζ του περιοδικού Time αναφέρει ότι τουλάχιστον 39 μέλη των μέσων ενημέρωσης έχουν δολοφονηθεί στη Ρωσία από το 1992, αν και μέχρι τη σύλληψη του Έβαν, οι διαπιστευμένοι Αμερικανοί δημοσιογράφοι ένιωθαν σχετικά ασφαλείς. Όχι πια.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες ανέφερε στο μήνυμά του: «Η ελευθερία του Τύπου είναι το θεμέλιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (…) Αλλά, σε κάθε γωνιά του κόσμου, η ελευθερία του Τύπου δέχεται επίθεση.

Δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης γίνονται απευθείας στόχοι, εντός και εκτός διαδικτύου, καθώς επιτελούν το ζωτικής σημασίας λειτούργημά τους. Παρενοχλούνται συστηματικά, εκφοβίζονται, συλλαμβάνονται, φυλακίζονται».

Το όνομα του Έβαν Γκέρσκοβιτς δεν αναφέρθηκε όμως πολλοί ήταν αυτοί που συνέδεσαν τα λόγια του Αντόνιο Γκουτέρες με την παράνομη κράτηση του δημοσιογράφου.

Ένας χρόνος παράνομης κράτησης

Συμπληρώνεται ένας χρόνος από τη σύλληψη του Γκέρσκοβιτς και το ρωσικό δικαστήριο παρέτεινε την κράτησή του για τρεις μήνες, έως τις 30 Ιουνίου του 2024. Είχε προηγηθεί ακόμα μια παράταση και κανένας δεν θα εκπλαγεί αν ακολουθήσει ακόμα μία όταν πια η προθεσμία του Ιουνίου εκπνεύσει.

Σύμφωνα με το Interfax, ο Έβαν Γκέρσκοβιτς διώκεται βάσει του άρθρου 276 του ρωσικού Ποινικού Κώδικα, κατηγορία που επισύρει ποινή κάθειρξης 20 ετών. Έχει ασκήσει δίχως αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενες εφέσεις κατά της κράτησής του, με την πρεσβευτή των ΗΠΑ στη Ρωσία, Λιν Τρέισι, να χαρακτηρίζει την απόφαση «ιδιαίτερα οδυνηρή καθώς αυτή η εβδομάδα σηματοδοτεί τη συμπλήρωση ενός έτους από τότε που ο Έβαν συνελήφθη και τέθηκε άδικα υπό κράτηση, απλώς επειδή έκανε τη δουλειά του ως δημοσιογράφος».

«Η περίπτωση του Έβαν δεν αφορά τα αποδεικτικά στοιχεία, τη συνήθη διαδικασία, ή το κράτος δικαίου. Αφορά το γεγονός ότι Αμερικανοί πολίτες χρησιμοποιούνται ως πιόνια για την επίτευξη πολιτικών στόχων, όπως κάνει επίσης το Κρεμλίνο στην περίπτωση του Πολ Γουίλαν», πρόσθεσε. Ο Γουίλαν συνελήφθη στη Μόσχα το 2018. Κρίθηκε ένοχος για κατασκοπεία και καταδικάστηκε σε 16 χρόνια κάθειρξης το 2020.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν χαρακτήρισε τις κατηγορίες γελοίες και μάλιστα ο ίδιος ο Πρόεδρος ζήτησε δημόσια ο Έβαν να αφεθεί ελεύθερος. Με μια σπάνια, κοινή ανακοίνωσή τους, οι επικεφαλής της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ ζήτησαν να αφεθεί «αμέσως» ελεύθερος.

«Καταδικάζουμε κατηγορηματικά την αυθαίρετη κράτηση αυτού του Αμερικανού πολίτη και δημοσιογράφου της Wall Street Journal», γράφουν ο Δημοκρατικός Τσακ Σούμερ και ο Ρεπουμπλικάνος Μιτς Μακόνελ στην ανακοίνωσή τους. Τα δύο κορυφαία στελέχη του αμερικανικού Κογκρέσου απαιτούν «την άμεση απελευθέρωση αυτού του ανεξάρτητου δημοσιογράφου που χαίρει σεβασμού σε όλον τον κόσμο».

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει πει ότι ο Γκέρσκοβιτς μπορεί να απελευθερωθεί κάποια στιγμή με ανταλλαγή ενός Ρώσου κρατουμένου στο εξωτερικό, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει τέτοια συμφωνία.

Συνελήφθη επειδή έκανε τη δουλειά του

«Κρατά το μυαλό του απασχολημένο διαβάζοντας βιβλία και γράφοντας γράμματα στους φίλους του. Κάθε μέρα που ο Έβαν βρίσκεται στη φυλακή είναι μια πολύ μεγάλη μέρα. Παραμένει χαρούμενος και ευγνώμων για την υποστήριξη της οικογένειας, των φίλων και όλων όσοι παρακολουθούν τη δύσκολη κατάστασή του», συμπλήρωσε η Λιν Τρέισι, η οποία έχει καταφέρει να τον επισκεφθεί έξι φορές στη φυλακή Λεφόρτοβο.

Παράλληλα, η επικεφαλής του γραφείου των New York Times στις Βρυξέλλες, Ματίνα Στεβή-Γκρίντνεφ, δήλωσε: «συνελήφθη στη Ρωσία επειδή έκανε τη δουλειά του. Η ελευθεροτυπία είναι κεντρικός πυλώνας της δημοκρατίας και παντού κλονίζεται, στον αναπτυγμένο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ακόμα και εδώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Καθώς στηρίζουμε τον Έβαν που στα 32 του χρόνια έχει βρεθεί άδικα αιχμάλωτος του Πούτιν, στηρίζουμε και όλους τους συναδέλφους μας που στοχοποιούνται για το λειτούργημά τους στις φυλακές της Τουρκίας, στη Γάζα, στην Αιθιοπία και σε τόσες άλλες χώρες».

«Θέλω να ουρλιάξω και να πω ”Δώσε μου πίσω τον γιο μου”. Είναι πολύ δύσκολο, αλλά θα είμαι εκεί χαμογελώντας. Θα χαμογελάω στον Έβαν και δεν πρόκειται να δουν τα δάκρυά μου». Η μητέρα του Έβαν κράτησε την υπόσχεσή της. Το πλατύ χαμόγελό της, λίγα εκατοστά μακριά από τα βουρκωμένα μάτια της, ήταν αυτό που ο Έβαν Γκέρσκοβιτς ήθελε να δει για να συνεχίσει να παλεύει.