Η εμμηνόπαυση παραμένει ένα από τα παλαιότερα μυστήρια της εξελικτικής βιολογίας. Γιατί οι γυναίκες σταματούν να αναπαράγονται ενώ έχουν ακόμα δεκαετίες ζωής μπροστά τους; Δεν περιορίζεται έτσι η αναπαραγωγική επιτυχία τους;

Κι όμως όχι, δείχνει μελέτη που εξετάζει τα μόνα πέντε άλλα ζώα που είναι γνωστό ότι περνούν εμμηνόπαυση: τις όρκες και τέσσερα συγγενικά θαλάσσια κήτη (ψευδόρκα, μπελούγκα, ναρβάλ και τροπικό μαυροδέλφινο). Τα ευρήματα στηρίζουν τη λεγόμενη «υπόθεση της γιαγιάς», σύμφωνα με την οποία η εμμηνόπαυση εξελίχθηκε σε ορισμένα κοινωνικά είδη επειδή επιτρέπει στα θηλυκά να φροντίζουν τα παιδιά και τα εγγόνια τους, φορείς των οικογενειακών γονιδίων.

Η βρετανική μελέτη που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Nature» συλλέγει δεδομένα για 32 διαφορετικά οδοντοκήτη, θαλάσσια θηλαστικά που φέρουν δόντια (σε αντίθεση με τις φάλαινες που έχουν μπαλένες, κεράτινα χτένια που φιλτράρουν την τροφή). Τα πέντε είδη που περνούν εμμηνόπαυση ζουν σε μητριαρχικές ομάδες αποτελούμενες από τα θηλυκά, τις κόρες και τα μικρά εγγόνια τους. Χάρη στην πολύτιμη εμπειρία τους, τα κυρίαρχα θηλυκά αναλαμβάνουν να καθοδηγούν την ομάδα σε δύσκολους καιρούς. Κάποιες φορές αφήνουν μάλιστα μισομασημένη τροφή για τα νεότερα μέλη, συμπεριφορά ανήκουστη στα αρσενικά.

Σε αυτό το κοινωνικό περιβάλλον, η εμμηνόπαυση επιτρέπει στα θηλυκά να φροντίζουν την οικογένεια χωρίς να αναπαράγονται ταυτόχρονα με τις κόρες τους και να τις ανταγωνίζονται, αναφέρουν οι ερευνητές. Η τακτική αυτή ωφελεί τα παιδιά και τα εγγόνια, τα οποία διαπιστώθηκε πως έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης σε σχέση με τα συνομήλικα παιδιά ειδών που δεν περνούν εμμηνόπαυση.

Ακόμα, τα ευρήματα δείχνουν να διαψεύδουν την υπόθεση ότι η εμμηνόπαυση εξελίχθηκε ως διακόπτης που σταματά πρόωρα την αναπαραγωγή. Οπως επισημαίνει η μελέτη, στα πέντε οδοντοκήτη που περνούν εμμηνόπαυση, τα θηλυκά ζουν περίπου τέσσερις δεκαετίες περισσότερο από ό,τι τα αρσενικά ή τα θηλυκά ειδών παρόμοιου μεγέθους που δεν περνούν εμμηνόπαυση. Οι θηλυκές όρκες, για παράδειγμα, συχνά ξεπερνούν τα 80, ενώ οι αρσενικές σπάνια ζουν μετά τα 40.

Οι διαφορές αυτές υποδεικνύουν ότι η εμμηνόπαυση δεν είναι πρόωρη διακοπή της αναπαραγωγής, αλλά αντίθετα εξελίχθηκε ως παράταση της ζωής πέρα από την αναπαραγωγική περίοδο. Μια προσαρμογή που βοηθά την οικογένεια και ταυτόχρονα χαρίζει επιπλέον χρόνια στα θηλυκά.