Το φαινόμενο της βίας ανηλίκων που λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις στη χώρα, αποτυπώνουν τα στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας.
Περισσότερα από 10.700 περιστατικά παραβατικότητας ανηλίκων απασχόλησαν την Αστυνομία το 2023, με τον αριθμό τους ήδη από τους πρώτους οκτώ μήνες να ξεπερνά αυτόν του 2022, ενώ εξαρθρώθηκαν 17 συμμορίες ανηλίκων που ασκούσαν σκληρή βία.
Οι νέοι έχουν εξοικειωθεί με τη βία, η οποία έχει μετατραπεί σε μέρος της επικοινωνίας τους κι έχει «αντικαταστήσει» μέρος του «χάριν αστεϊσμού».
Η βία μεταξύ ανηλίκων δεν γνωρίζει γειτονιές, φύλο κι εθνικότητες. Ιδιαίτερα μετά την πανδημία εξαπλώνεται με ρυθμούς καταιγιστικούς χωρίς αυτή η κλιμάκωση να συνοδεύεται από μια οργανωμένη πολιτική με στόχο την καταπολέμηση.
Προς αυτή την κατεύθυνση συγκροτήθηκε από τον πρωθυπουργό επιστημονική επιτροπή η οποία θα εκπονήσει το εθνικό σχέδιο δράσης για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ανήλικης βίας και παραβατικότητας.
Ο Βασίλης Βαμβακάς, Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ και μέλος της Επιτροπής μιλά στο ΒΗΜΑ για τους στόχους και τον ρόλο της Επιτροπής.
Επικεφαλής της Επιτροπής είναι η Aρτινοπούλου Βασιλική, Καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Εμπειρογνώμων ΟΗΕ. Η επιτροπή επιστημόνων συναποτελείται από τους Βασιλική Γεωργιάδου, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών, Θωμά Μπάμπαλη, καθηγητή Παιδαγωγικής & διά βίου μάθησης και κοσμήτορα ΕΚΠΑ, Αγάπη Κανδυλάκη, καθηγήτρια Κοινωνικής Εργασίας & Πολυπολιτισμικότητας, Βασίλη Βαμβακά, αν. καθηγητή Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας, Κωνσταντίνο Πατσάκη, αν. καθηγητή Πληροφορικής & διευθυντή εργαστηρίου κυβερνοασφάλειας Παν. Πειραιώς, Αθανάσιο Αλεξανδρίδη, ψυχίατρο – παιδοψυχίατρο και τη δρα Παρασκευή Ζαγούρα, πρόεδρο Συνδέσμου Επιμελητών Ανηλίκων Ελλάδας.
Υπενθυμίζεται ότι ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, υπουργός Προστασίας του Πολίτη, έχει αναφερθεί στη βία των ανηλίκων, λέγοντας: «ξεκινήσαμε ήδη να δημιουργήσουμε ένα site στο οποίο θα μπορούν να απευθύνονται οι γονείς και οι ανήλικοι για καταγγελίες, παράπονα.
Ταυτόχρονα μια γραμμή τηλεφωνική, πενταψήφια, για να μπορεί ο καθένας αμέσως να καταγγέλλει στο Ανηλίκων ένα περιστατικό ούτως ώστε να υπάρχει μια άμεση παρέμβαση. Όπως έχουμε το panic button στην υπόθεση της ενδοοικογενειακής βίας, ακριβώς κατά τον ίδιο τρόπο να υπάρχει μια εφαρμογή, ένα application, το οποίο θα ειδοποιεί την Αστυνομία ότι κάτι τρέχει κάπου».
Τι περιμένουμε από την Επιτροπή για την Πρόληψη και Αντιμετώπισης της Βίας και της Παραβατικότητας Ανηλίκων;
Στόχος είναι το φθινόπωρο του 2024 να γίνει η κατάθεση μιας συνολικής πρότασης, ενός Εθνικού Σχεδίου Αντιμετώπισης της Βίας και της Παραβατικότητας Ανηλίκων. Όλη η δουλειά που κάνουμε ως επιτροπή είναι να προετοιμαστεί η πρόταση, δουλεύοντας σε δύο μέτωπα.
Μέσα από τις έρευνες που έχουν ήδη εκπονηθεί, κάθε μέλος κάνει μια αποτίμηση των μελετών που βρίσκονται στο πεδίο του, ανάλογα με την ειδικότητα του.
Επίσης, σκοπός μας είναι να μελετήσουμε τα επιμέρους σχέδια δράσης που έχουν εκπονηθεί σε διάφορα πεδία και άπτονται του προβλήματος της παραβατικότητας των ανηλίκων: από το ζήτημα της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων και της ενδοοικογενειακής βίας μέχρι το ζήτημα των Ρομά.
Να δούμε ποιες από αυτές τις δράσεις συνδέονται και αλληλοκαλύπτονται ώστε να φτιαχτεί ένα συνεκτικό σχέδιο. Θα καταθέσουμε την πρόταση, όμως δεν μένουμε εκεί.
Προβλέπεται η συνέχεια της λειτουργίας της Επιτροπής ως ενός φορέα που θα εποπτεύει και θα διαπιστώνει αν τα πράγματα κυλούν προς την κατεύθυνση που θα έχει χαράξει το Εθνικό Σχέδιο.
Γιατί η βία είναι ένα φαινόμενο σε εξέλιξη διαρκή.
Και είναι ένα φαινόμενο σύνθετο. Δεν είναι μόνο μία η αιτία και δεν υπάρχει μόνο ένας τύπος παραβατικότητας που διαπιστώνεται. Χρειάζονται πολλοί να συμμαχήσουν και να συνεργήσουν κι αυτό είναι το στοίχημα της Επιτροπής. Να δούμε πώς μπορούμε να συνδυάσουμε τις δυνάμεις με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Διατυπώνω ένα ερώτημα που ακούω έντονα γύρω μου: μήπως έχουμε αργήσει πολύ;
Πιθανώς ναι, αλλά το πρόβλημα φαίνεται ότι αυξάνει κατά πολύ -τουλάχιστον σύμφωνα με τα στοιχεία της αστυνομίας κατά την τελευταία τετραετία. Η συσχέτιση πριν την πανδημία είναι εντυπωσιακή, ειδικά στο κομμάτι των σωματικών βλαβών.
Μετά την πανδημία το φαινόμενο της παραβατικότητας που αφορά σε σωματικές βλάβες (σσ βίαιες συμπλοκές) καταγράφει μια τεράστια αύξηση.
Όπως επισημαίνει και το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη υπάρχει μια μεγαλύτερη τάση καταγγελίας τέτοιων περιστατικών και πρέπει να συνυπολογιστεί στο γεγονός ότι έχουμε περισσότερες καταγγελίες από το παρελθόν.
Η παραβατικότητα των ανηλίκων δεν είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο.
Δεν ανακαλύπτουμε τώρα την παραβατικότητα των ανηλίκων. Είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο που πάντοτε είχε και έχει τις πολύπλοκες αιτίες του.
Αυτό που νομίζω ότι έχει αλλάξει τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι ότι μια ήπια μορφή βίας, η οποία μπορεί να έχει συμβολικό περιεχόμενο, πολλές φορές και πολύ γρήγορα μετατρέπεται κι έχει πρακτικά ακραία βίαιο αποτέλεσμα.
Για παράδειγμα μια κοροϊδία εξελίσσεται σε ένα πολύ βίαιο περιστατικό. Σε αυτά τα περιστατικά βλέπουμε μεγάλη ακρότητα αλλά και μια οργάνωση την οποία δεν τη βρίσκαμε σε αυτή τη συχνότητα.
Μπορούμε να πούμε ότι η βία δεν ξεχωρίζει γειτονιές ή εθνικότητες.
Προσωπική μου εκτίμηση ότι στα βίαια αυτά περιστατικά βλέπουμε μια διαταξικότητα. Δεν είναι μόνο οι φτωχοδιάβολοι που οδηγούνται σε τέτοιου είδους συμπεριφορές.
Δεν είναι μόνο ανήλικοι προερχόμενοι από περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες που καλλιεργούν τέτοιες συμπεριφορές, είναι και ανήλικοι προερχόμενοι από μεγαλοαστικές περιοχές. Στην κάθε περίπτωση μπορεί να είναι άλλα τα αίτια, αλλά παρ΄όλα αυτά το Μαρούσι και η Κηφισιά γίνονται πολύ πιο συχνά χώροι βίας.
Θεωρείτε ότι μιλάμε πια για την κανονικοποίηση της βίας;
Δεν ξέρω αν μιλάμε για κανονικοποίηση ή για μια απόδειξη ότι έχουν θολώσει πολύ για τους ανηλίκους τα όρια του τι είναι βίαιο και τι όχι. Έχω την εντύπωση ότι αυτό είναι το πρόβλημα.
Δυσκολεύονται να κατανοήσουν πότε βγαίνουν από τα όρια και σε πολύ μεγάλο βαθμό πάνε να μιμηθούν νωρίτερα συμπεριφορές μεγαλύτερων. Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται η αιτία ενός μεγάλου μέρους του προβλήματος.
Αντιλαμβανόμαστε ότι τα αίτια είναι βαθιά ριζωμένα στην κοινωνία μας.
Τα αίτια ακουμπάνε στον πυρήνα της οικονομίας των οικογενειακών συναισθημάτων. Εκεί δεν μπορεί εύκολα να παρέμβει η Πολιτεία, έχει περισσότερο ενημερωτικό ρόλο. Το σχολείο προφανώς είναι ο βασικός κόμβος στον οποίο οφείλει να εστιάσει η Πολιτεία για την πρόληψη του φαινομένου.
Επειδή βλέπουμε πολλές φορές ενδοσχολική βία και βία η οποία είναι γύρω από το σχολικό περιβάλλον, έχει γεννηθεί η ανάγκη το σχολείο να έχει έναν «οδικό» χάρτη για το πώς θα αντιμετωπίζει και τα κρούσματα.
Δεν υπάρχει ένα πρωτόκολλο ενεργειών για την αντιμετώπιση αλλά ούτε και για την πρόληψη. Υπάρχουν μονάχα νουθεσίες και συμβουλές, όμως το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπίζεται ακολουθώντας πολύ συγκεκριμένα βήματα. Πάνω σε αυτά τα βήματα εργαζόμαστε στην Επιτροπή.
Στα social media «ανθίζει» μια βίαιη κουλτούρα η οποία στην πορεία μεταφέρεται από την οθόνη στην τάξη, στην παρέα, στον δρόμο;
Φυσικά. Το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι ίσως η πιο γνωστή εκδοχή του προβλήματος και το πιο μελετημένο στο επίπεδο των ερευνών των νέων μέσων επικοινωνίας.
Η δική μου αγωνία δεν είναι μόνο η σαφής επιθετικότητα και η εκδήλωση συμβολικής ή πρακτικής βίας. Είναι κι όλες εκείνες οι συμπεριφορές που αναπτύσσουν οι ανήλικοι καθώς εξοικειώνονται με πρότυπα βίας τα οποία πολλές φορές προκαλούν την αποδοχή ή ακόμη και την αποθέωση νέων ανθρώπων που προάγουν βίαιες συμπεριφορές μέσω των social media.
Η κουλτούρα των βίαιων προτύπων που κυκλοφορούν στα social media πρέπει να μας προβληματίσει, να τη δούμε σε βάθος και να μελετήσουμε πώς θα την αναχαιτίσουμε.
Θα ήθελα και το σχόλιό σας για τη βίαιη επίθεση κατά των δύο ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στη Θεσσαλονίκη.
Το πολύ ακραίο και θλιβερό περιστατικό λιντσαρίσματος που στοχοποίησε δύο ανθρώπους για την ταυτότητά τους μπορεί να μην είναι τόσο οργανωμένο.
Έχω την εντύπωση ότι είναι ένας κρίκος μιας αλυσίδας περιστατικών παρενόχλησης που συμβαίνουν χωρίς να παίρνουν αυτή την ακραία μορφή στην πλατεία Αριστοτέλους.
Αυτό που δεν έχει μελετηθεί είναι τι γίνεται στις πλατείες, τι γίνεται στα εμπορικά κέντρα. Να μελετήσουμε γιατί μαζεύονται τόσα πολλά παιδιά μικρής ηλικίας χωρίς κάποιας μορφής επιτήρηση και τι κάνουν.
Η βία των ανηλίκων εκδηλώνεται πολύ σε χώρους που συγκεντρώνονται για να διασκεδάσουν και είναι κρίσιμο να δούμε γιατί η διασκέδασή τους συνδυάζεται με τέτοιου είδους βίαιες συμπεριφορές. Μπορεί να ξεκινούν όλα με τη λογική ενός χοντρού αστείου και τελικά να εκδηλώνουν μια πολύ σοβαρή και βίαιη συμπεριφορά.
