Γεώργιος Καραϊσκάκης: Mια σπάνια περίπτωση ήρωα του 1821

Αναμφίβολα, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης είναι μια από τις πιο ξεχωριστές προσωπικότητες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Η ζωή του και η δράση του γέννησε πολλές και συναρπαστικές ιστορίες, στις οποίες, όπως πολύ συχνά συμβαίνει, η αλήθεια αναμίχθηκε με τον θρύλο. Τα πεπραγμένα του πάντως έμειναν «ζωντανά» μέχρι σήμερα διατηρώντας τον στην ελληνική συλλογκή συνείδηση ως έναν από τους πιο ένδοξους αλλά και ενδιαφέροντες ήρωες του 1821.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 23.3.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Καρπός παράνομου έρωτα

Mε αφορμή την επερχόμενη επέτειο της 25ης Μαρτίου καθώς και της έκδοσης «Γεώργιος Καραϊσκάκης. Η Αγνωστη Βιογραφία» που κυκλοφορεί αυτή την Κυριακή 24 Μαρτίου με «Το Βήμα», σκιαγραφούμε σημαντικές στιγμές της ζωής και της δράσης του.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης γεννήθηκε στις 23 Ιανουαρίου του 1780 ή του 1782 και όπως οι περισσότερες πηγές συμφωνούν, ήταν καρπός παράνομου έρωτα.

Γράφει ο  Σωτήρης Πατατζής στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» της 23ης Μαρτίου του 1957:

«Στα Σκουληκάρια της Άρτας ζούσε μια πεντάμορφη χήρα, η Ζωή Δεμισκή, που αποφάσισε έξαφνα ν’ απαρνηθή τα εγκόσμια και να κλεισθή σε μοναστήρι.

»Ήταν όμως πολύ νέα και πολύ φλογερή. Και κάποια μέρα που συνάντησε έξω από το μοναστήρι έναν μελαψό και λυγερόκορμο νέο, κάποιον Καραΐσκο απ’ το Μαυρομμάτι των Αγράφων, έπεσε, δίχως λέξη σχεδόν στην αγκαλιά του.

»Απ’ τους έρωτές τους γεννήθηκε ένα παιδί που τ’ ωνόμασαν ειρωνικά “Καραϊσκάκι”, γυιο του Καραΐσκού δηλαδή. Αργότερα όμως, το παιδί αυτό, με την προσωπική του αξία και με τις πράξεις του, εξάλειψε αυτόματα την υπολανθάνουσα ειρωνεία του υποκοριστικού του κι έγινε ο Καραϊσκάκης.

Το θάρρος της καλόγριας

»Είναι απίστευτο σχεδόν το θάρρος της ηρωικής εκείνης καλόγρηας. Σε μια εποχή που “πόμπευαν” ακόμα και τα κορίτσια, όταν παραστρατούσαν (τάδεναν δηλαδή ανάποδα και τα περιέφεραν σ’ όλο το χωριό με μια πατσά στο κεφάλι) η Ζωή διεκήρυξε σ’ όλον τον κόσμο το αμάρτημά της και αφιέρωσε ολόκληρη πιά τη ζωή της στην ανατροφή του παιδιού.

»Ο δυναμισμός λοιπόν που χαρακτήριζε τον Καραϊσκάκη, ήταν ένα προτέρημα που σίγουρα το κληρονόμησε απ’ τη μητέρα του, αλλά και η ακατανίκητη τάση του προς τη βωμολοχία, ήταν ένα ελάττωμα που επίσης πήγαζε από την αθυρόστομη πρώην καλόγρηα.

Προσωπογραφία του Γεώργιου Καραϊσκάκη

Στη «Σχολή» του Αλή Πασά

»Όταν έγινε έφηβος, η μητέρα του τον πήγε στη “Σχολή  Ευελπίδων” της εποχής εκείνης, δηλαδή στην αυλή του Αλή Πασά, που ενθουσιάστηκε απ’ το παρουσιαστικό του νεαρού: Ήταν μελαχροινός κι’ αυτός, όπως ο πατέρας του, μέτριος στ’ ανάστημα, ξερακιανός και σβέλτος, με πλατύ μέτωπο, κατάμαυρα μαλλιά και μάτια που πετούσαν σπίθες.

»Αλλά πολύ γρήγορα τα χάλασε με τον αφέντη του, γιατί δεν εννοούσε να συμμορφωθή με τους αυστηρούς κανονισμούς που είχε επιβάλει ο Αλής στο περιβάλλον του.

Κλεφτουριά

»Όταν τον έκλεισαν λοιπόν στη φυλακή, τόσκασε και έγινε κλέφτης, κοντά στους θρυλικούς Κατσαντωναίους, όπου διακρίθηκε αμέσως για την παλληκαριά του, την εξυπνάδα του, τις έμφυτες στρατιωτικές του αρετές.

»Τον προβίβασαν σε “πρωτοπαλλήκαρο”. Και μετά το θάνατο του Κατσαντώνη, τον βλέπουμε να γίνεται αμέσως συναρχηγός στο απορφανισμένο σώμα, μαζί με τον Τσόγκα, τον Πάγκαλο και τον Φραγκίστα.

»Η κλεφτουριά είχε γίνει πια μεγάλη πληγή για τον Αλή Πασά. Για ν’ απαλλαγή μια και καλή από τους κλέφτες, έκανε ένα είδος εκκαθαριστικών επιχειρήσεων με ισχυρότατες δυνάμεις. Ο Καραϊσκάκης όμως μαζί με τους άλλους αντιστάθηκε έναν ολόκληρο χρόνο πάνω στ’ Άγραφα.

»Αλλά στο τέλος, ό,τι δεν κατάφερε ο Αλή Πασάς με το στρατό, το πέτυχε για λογαριασμό του ο τρομερός χειμώνας που ξέσπασε εκείνη τη χρονιά.

»Οι κλέφτες αποκλείσθηκαν στα χιόνια δίχως τρόφιμα και δίχως πυρομαχικά κι αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τον αγώνα και να αποβιβασθούν στη Λευκάδα, που ήταν τότε αγγλοκρατούμενη.

»Εκεί, πίστευαν πως θα έμεναν απερίσπαστοι για να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους. Οι Άγγλοι όμως, ύστερα από σχετικά διαβήματα του Αλή Πασά, προθυμοποιήθηκαν να τους “απελάσουν”, δηλαδή να τους παραδώσουν στον εχθρό, που τους περίμενε στην αντίπερα όχθη.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, πίνακας του Διονύσιου Τσόκου

Πάλι στον Αλή

»Έτσι ο Καραϊσκάκης έπεσε πάλι στα χέρια του Αλή, που τον κατέταξε αυτή τη φορά στους άντρες της προσωπικής τους σωματοφυλακής, στους “τζοχανταραίους”. Αλλά ο ατίθασος γυιος της καλογρηάς, μόλις βρήκε την ευκαιρία, τόσκασε ξανά και πήγε να πολεμήση με τον πασά Βιδινίου, Πεσβάν – Ογλού, που είχε έρθει τοτε σε σύγκρουση με τον Αλή Πασά.

»Μετά τη συντριβή του Πεσβάν-Ογλού, ο Καραϊσκάκης ξανάπεσε στα χέρια του πρώην αφέντη του, ο οποιος όμως του είχε ιδιαίτερη αδυναμία και όχι μόνο δεν τον τιμώρησε, παρά τον πάντρεψε κιόλας με την Γκόλφω, κόρη μιας προστατευόμενής του οικογένειας.

Στην Επανάσταση

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης υιοθετεί μια μάλλον αντιφατική στάση.

Στο «ΒΗΜΑ» της 22ας Ιουνίου 2021 ο Μάρκος Καρασαρίνης, αναφερόμενος στο βιβλίο του ιστορικού Διονύση Τζάκη «Η μεταστροφή του Καραϊσκάκη. Από τον κλεφταρματολό στον επαναστάτη» γράφει:

«Εμπειρος, ικανός, αξιόμαχος επιχειρησιακός αρχηγός, [ο Καραϊσκάκης] στερείται ωστόσο της εδαφικής βάσης που συνοδεύει την αρματολική εξουσία. Ενδεικτική τόσο των φιλοδοξιών του όσο και της ρευστότητας των δεδομένων στην περιοχή είναι η “αταξία των Αγράφων” το 1822, όταν η παρουσία του Καραϊσκάκη με τη συνεννόηση του οπλαρχηγού Ανδρέα Ισκου και την άδεια της “Γερουσίας της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος” υπονομεύει την αρχηγία του Γιαννάκη Ράγκου, την οποία είχε προηγουμένως εγκρίνει η ίδια τοπική αρχή.

»Καθώς οι επαναστατικές προτεραιότητες εμπλέκονται ακόμη με τις τοπικές ισορροπίες ισχύος, ο Καραϊσκάκης συμβάλλει στην εκδίωξη των οθωμανικών φρουρών και θέτει σε τάξη την επαρχία, φροντίζει όμως να οριστεί ως τοποτηρητής των Αγράφων και από τους Οθωμανούς.

»Τη δεδομένη χρονική στιγμή οι ορεινές επαρχίες είχαν διαμορφωθεί σε ενδιάμεση ζώνη μεταξύ των εμπολέμων και τα “καπάκια” εξέφραζαν αυτή την προσωρινότητα στο πλαίσιο της οποίας “η στρατιωτική και η εν γένει δράση του [Καραϊσκάκη] δεν υπηρετούσαν με τρόπο αποκλειστικό ούτε τα στρατιωτικά σχέδια της οθωμανικής πλευράς ούτε της ελληνικής”.

»Οι αντιφάσεις της στάσης αυτής διαφαίνονται από το φθινόπωρο του 1822, όταν καλείται από τη Διοίκηση να συνδράμει στην πολιορκία του Μεσολογγίου: απρόθυμος να εγκαταλείψει την επαρχία του, στέλνει στρατιώτες και υποσχέσεις, εκείνος όμως δεν μετακινείται.

»Για τον ίδιο οι συνθήκες με την οθωμανική πλευρά έχουν εργαλειακό χαρακτήρα (“κλείω την ειρήνην τώρα· δεν με άρεσεν μεθαύριο, τη χέζω”), παρά όμως το ότι μιλά ήδη τη γλώσσα του “έθνους”, βλέπει ακόμη το «Ρωμαίικο» ως άθροισμα επικρατειών οπλαρχηγών.

»Καταλύτης αποδεικνύεται τελικά η διαμάχη με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και η “πολιτική δίκη” με την κατηγορία της προδοσίας. Κατανοώντας την ισχύ της κεντρικής εξουσίας και εντασσόμενος στο κοινωνικοπολιτικό δίκτυο του Ιωάννη Κωλέττη, ο Καραϊσκάκης αποδέχεται πως το κύρος και η αυθεντία πλέον πηγάζουν από τις δυνατότητες που προσφέρουν οι μηχανισμοί της Διοίκησης: βαθμοί, στρατιωτικοί ρόλοι, αριθμός μισθοδοτούμενων ανδρών.

»Στη λογική αυτή τοπαρχία δεν υφίσταται, ο ρόλος των διαπραγματεύσεων με τους οθωμανούς παράγοντες για την απόσπαση προνομίων ακυρώνεται.

»Η πατρίδα είναι ενιαία, η κυβέρνηση «βασίλισσα», όπως προκύπτει από επιστολές και λεγόμενά του. Το 1826-1827 ο Καραϊσκάκης αποδεικνύεται έτσι εμπνευσμένος ηγέτης ενός «στρατού άτακτων μαχητών που διατηρούσαν τα παραδοσιακά οργανωτικά χαρακτηριστικά τους, αλλά πολεμούσαν με σχέδιο και με ιδεολογία υπό την καθοδήγηση της Διοίκησης».

Η συνάντηση δύο ύπερ – ηρώων

Ο Σπύρος Μελάς  γράφει στο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» για τη συνάντηση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Γεώργιου Καραϊσκάκη, που δανειζόμενοι όρους της σημερινής εποχής και του κόσμου των κόμιξ, θα μπορούσαμε άνετα να την χαρακτηρίσουμε ως μία πραγματική συνάντηση υπερηρώων.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 10.1.1931, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

«O Κολοκοτρώνης έφθασε στο Άργος. Έμεινε στο αγροτικό κτήμα του Δεσύλα. Ειδοποίησε στο Ναύπλιο. Ο Καραϊσκάκης με τον Ανδρέα Μεταξά και τον Κίτσο Τζαβέλλα ήρθαν να τον ανταμώσουν. Ο Καραϊσκάκης είχε ανάγκη από τη φιλία και την υποστήριξή του για την αρχιστρατηγία της Ρούμελης.

»Αφού χαιρετήθηκαν ο Κολοκοτρώνης κι ο Καραϊσκάκης τραβήχτηκαν στο τζαμί του Άργους, που χρησίμευε, όπως είδαμε, και για ιερό σχολείο των Τούρκων. Κάθισαν.

»Ο Καραϊσκάκης, κοντός, αδύνατος, μαύρος, καρκανιασμένος, σβέλτος, όλος ανησυχία, φλόγα, ορμή, που συγκεντρωνότανε στην πύρινη φοβερή ματιά του, έμοιαζε κει πέρα σαν τον δρομέα π’ αρπάζει τη σκυτάλη από τον πρώτο, κουρασμένο αθλητή για να τρέξει με λαχτάρα στο τέρμα.

»Μίλησε στον Κολοκοτρώνη πολύ παράξενα. Σχεδόν προκλητικά. Του αποκάλυψε ότι ο Δεριγνύ ενέργησε και του ‘ρθε χαρτί από τον σουλτάνο για το αρματολίκι των Αγράφων. Και του ‘δειξε και το μπουγιουρντί – φθάνει να σήκωνε τούρκικη και γαλλική σημαία.

»Του ‘λεγε ότι τον παρακινούσαν, είτε έτσι είτε αλλιώς, είτε πετύχαινε, δηλαδή, κατά του Κιουταχή είτε όχι, να κατέβει ύστερα στον Μοριά, κατά των Τούρκων ή με τους Τούρκους μαζί… Τον φοβέριζε, δηλαδή, με τρόπο, πως, αν αρνιότανε την υποστήριξή του, θα τον έσπρωχνε στις τάξεις των εχθρών του που σχεδίαζαν καινούργια εκστρατεία Ρουμελιωτών στον Μοριά. Τον βεβαίωνε όμως, την ίδια στιγμή, ότι αυτό δεν είχε καμιά διάθεση ν’ ακολουθήσει τέτοιες συμβουλές.

– Αν ακούσεις να σου λένε τέτοια, να μη σε μέλει τίποτα για τα κεραταριά.

»Ο Γέρος ένιωσε τι θα πει σκληράδα και σπίρτο ρουμελιώτικο. Είδε πως έχει να κάνει με διάολο τετραπερασμένο. Έγινε σύμμαχός του. Ο Καραϊσκάκης διόρισε κοντά του και είδος πρεσβευτή, τον Βαλτινό, να κρατάει την αλληλογραφία τους.

»Ο Γέρος του ‘κανε πλούσιο τραπέζι. Ήπιε στην υγειά του, επίσημα, μπροστά στους καπεταναίους και τον ευχήθηκε αρχιστράτηγο της Ρούμελης. Στην Άρκα βγήκε ο Ζαΐμης μ’ άλλους πολιτικούς ύστερα κι ανταμώθηκαν με τον Κολοκοτρώνη, τον Καραϊσκάκη και τη συνοδεία τους. Ο Καραϊσκάκης πήρε το δίπλωμα της αρχιστρατηγίας».

Πόσα γνωρίζουμε για τον Καραϊσκάκη

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Τζάκη:

«Γνωρίζουμε ελάχιστα για τον Καραϊσκάκη. Οι περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή του πριν το 1821 προέρχονται από άνισες μεταξύ τους προφορικές μαρτυρίες που καταγράφηκαν μετά τον θάνατό του και είναι ευάριθμες, αποσπασματικές και συχνά αντιφατικές, παραδείγματος χάρη, ποιος ήταν ο πατέρας του, πού γεννήθηκε, πού και με ποιους έζησε τα παιδικά του χρόνια, πότε έγινε κλέφτης.

»Ολα αυτά δημιουργούν προβλήματα και μεθοδολογικές δυσκολίες στην ιστορική έρευνα, αλλά ευνοούν τη μυθοπλαστική επεξεργασία της εικόνας του “γιου της καλογριάς” και μάλιστα σε εναλλακτικές αφηγηματικές εκδοχές, τόσο στο πεδίο της λογοτεχνίας όσο και της δημόσιας ιστορίας.

»Εξίσου καλή πρώτη ύλη μυθοπλασίας προσφέρει η τεθλασμένη και γεμάτη εντάσεις συμμετοχή του στην Επανάσταση, λόγου χάρη η σύγκρουση με τον Μαυροκορδάτο, η καταδίκη ως προδότη, η “μεταστροφή” και τα σπουδαία στρατιωτικά κατορθώματά του στα 1826-1827.

»Στη δημοφιλία του συμβάλλουν ασφαλώς και ορισμένες πλευρές του βίου του που, πολλαπλώς μεθερμηνευόμενες, άσκησαν και εξακολουθούν να ασκούν γοητεία, όπως η αθυροστομία του, η περίφημη Μαριώ, το ότι πολεμούσε και τελικά πέθανε στην πρώτη γραμμή της μάχης».