60η Μπιενάλε Βενετίας: Τι είναι το Ξηρόμερο/Dryland που εκπροσωπεί την Ελλάδα

Αποτελεί την καρδιά του ελληνικού περιπτέρου, είναι περιστρεφόμενο και επηρεασμένο από τις παραδόσεις της ελληνικής επαρχίας, συγκεκριμένα από την αίσθηση του πανηγυριού, αλλά και το περιβάλλον της, το γεωργικό τοπίο, τους ανθρώπους που εργάζονται εκεί, το νερό που είναι φυσικό αγαθό και επίσης, από την κλιματική αλλαγή. Αναφερόμαστε στο Ξηρόμερο/ Dryland, που είχε σήμερα την επίσημη «πρώτη» του, τουλάχιστον ως περιγραφή και ως εικόνα, καθώς πρόκειται για ένα αρδευτικό μηχάνημα, στο EΜΣΤ. Το διαμεσικό συλλογικό έργο σε σύλληψη των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαϊκάλη και τον Φώτη Σαγώνα, θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην 60^η Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia. Επιμελητής της  ελληνικής συμμετοχής είναι ο Πάνος Γιαννικόπουλος.

Τι είναι το έργο και πώς ξεκίνησε

Ειδικότερα, το έργο αποτελείται από ένα αγροτικό μηχάνημα άρδευσης από τη Θεσσαλία, το οποίο συντονίζει σε πραγματικό χρόνο τον ήχο, την κινούμενη εικόνα, και το φωτιστικό περιβάλλον της εγκατάστασης. Πίσω του, μια βιντεοπροβολή και ηχητική σύνθεση παράγει ηχοτοπία, δημιουργεί την αίσθηση ενός περιπάτου. Το νερό κάτω από το αρδευτικό αναπαράγεται και ανακυκλώνεται. Κάποτε στο παρελθόν, στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, το αρδευτικό επέτρεψε τη μονοκαλλιέργεια στη Θεσσαλία και «παρά την εξάντληση των υδάτινων χώρων που προκάλεσε, εξασφάλισε στους αγρότες χώρο για περισσότερη παραγωγή». Τώρα βρίσκεται στην καρδιά της εικαστικής εγκατάστασης.

Σύμφωνα με την περιγραφή, η ελληνική εκπροσώπηση εξετάζει την εμπειρία ενός πανηγυριού, παρακολουθώντας μια διαδρομή από την πλατεία του χωριού έως τις παρυφές του γεωργικού τοπίου που το περιβάλλει. Ας μη μας ξεγελά αυτό, καθώς το έργο δεν εστιάζει μόνο στη χαρά, αλλά και στις λοιπές εκφάνσεις της ζωής, συμπεριλαμβανομένου της αίσθησης της απουσίας.

Η έμπνευση προέρχεται από τα πανηγύρια της ηπειρωτικής Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της περιοχής του Ξηρομέρου στην Δυτική Ελλάδα, το οποίο δανείζει τον τίτλο στο έργο. Οι ρίζες της δημιουργίας του βρίσκονται στην αναζήτηση των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου που αναζητούσαν διακαώς σε πανηγύρια την Κική Μαργαρώνη, πασίγνωστη τραγουδίστρια, για χάρη του πρότζεκτ που είχαν αναλάβει με τίτλο Margaroni Project.

Μπιενάλε και ελληνική συμμετοχή

Η Μπιενάλε της Βενετίας, όπως επισήμανε η καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), Κατερίνα Γρέγου, είναι ο παλαιότερος από τους θεσμούς των Μπιενάλε, ωστόσο εξακολουθεί να αποτελεί το σημαντικότερο εικαστικό διεθνές γεγονός ανά διετία, αυτό που αποκαλείται οι «Ολυμπιακοί Αγώνες της τέχνης». Για τη χώρα μας είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς «δεν είναι πολλές οι ευκαιρίες για τους καλλιτέχνες να εκθέσουν στο σύνολο του διεθνούς χώρου των σύγχρονων εικαστικών, άρα αποτελεί μια κομβική συμμετοχή στις διεθνείς εκθέσεις». Η σημασία της Μπιενάλε γίνεται αντιληπτή και μόνο αν αναλογιστεί κανείς πως 90 χρόνια πριν, το 1934, την πρώτη ελληνική συμμετοχή στη Βενετία αποτελούσαν ιερά ονόματα της τέχνης, όπως ο Φώτης Κόντογλου, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Κωνσταντίνος Παρθένης, και καλλιτέχνιδες, όπως οι Σοφία Λασκαρίδου και Κούλα Μπεκιάρη.

Φέτος στη Μπιενάλε φιλοξενούνται 88 εθνικές συμμετοχές. Η κεντρική έκθεση περιλαμβάνει 330 καλλιτέχνες, τον μεγαλύτερο αριθμό στην Μπιενάλε μέχρι τώρα. Ο τίτλος/το θέμα της είναι Ξένοι Παντού, εμπνευσμένος από αντιρατσιστική κολεκτίβα, παρουσιάζεται στις δύο ενότητες Nucleo Contemporaneo (Contemporary Nucles), με έργα από queer και ιθαγενείς καλλιτέχνες και Nucleo Storico (Historical  Nucleus), που επικεντρώνεται σε καλλιτεχνικά κινήματα του 20ου αιώνα στη Λατινική Αμερική, την Ασία, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Η χρηματοδότηση της εθνικής μας συμμετοχής ανέρχεται στα 508.000 ευρώ, η υψηλότερη που έχει σημειωθεί ποτέ στην ιστορία της Μπιενάλε στην Ελλάδα. Ο κύριος χρηματοδότης είναι το Υπουργείο Πολιτισμού με 375.000 ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 75% της συνολικής χρηματοδότησης του έργου.

«Το νερό σαν κεντρικό στοιχείο του έργου, ένας από τους πολυτιμότερους φυσικούς πόρους και πολύτιμο δημόσιο αγαθό, συνάδει με τις επείγουσες κλιματικές συζητήσεις που κυριαρχούν σήμερα και φυσικά ανακαλεί καταστροφές, όπως αυτή που συντελέστηκε στη Θεσσαλία το περασμένο φθινόπωρο όπου πάνω από 700.000 στρέμματα βρέθηκαν κάτω από το νερό με καταστροφικές συνέπειες.», σημείωσε η κ. Γρέγου. Η ίδια επισήμανε ότι η ελληνική εκπροσώπηση «θυμίζει ότι το περιβάλλον είναι το υπ’αριθμόν 1 ζήτημα της εποχής μας, γιατί μας αφορά όλους, ανεξαρτήτως φύλου, εθνότητας ή θρησκείας.»

Ο λόγος στον επιμελητή Πάνο Γιαννικόπουλο

Όπως είπε ο επιμελητής της ελληνικής συμμετοχής Πάνος Γιαννικόπουλος, το έργο αναφέρεται «στη γεωγραφική τοποθεσία αλλά και αιωρείται πάνω από αυτήν μεταξύ κυριολεξίας και μεταφοράς, δημιουργώντας παράλληλα ένα τεχνητό δίπολο με την εύφορη πεδιάδα που τροφοδοτεί με τη γεωργική παραγωγή της μεγάλο μέρος των γεωργικών αναγκών, των εξαγωγών της Ελλάδας και επίσης είναι γνωστή για τη μουσική της παράδοση.»

Ο ίδιος περιέγραψε ότι: «Η εγκατάσταση αποφεύγει την αισθητική προσέγγιση και τονίζει τη συναισθητική αμεσότητα της επαφής με αντικείμενα, ήχους και εικόνες. Στοχεύει να δημιουργήσει συσχετίσεις μεταξύ της γεωγραφικής εμπειρίας και της παγκόσμιας κατάστασης. Το Ξηρόμερο στη Βενετία ανάμεσα στα υδάτινα κανάλια είναι από μόνο του ένα οξύμωρο, όπως και το ότι η συλλογική συμμετοχή διεκδικεί τη θέση απροσδόκητα στο ελληνικό περίπτερο, θέτοντας υπό διαπραγμάτευση τους κανόνες προσωπικής και εθνικής εκπροσώπησης μέσα στην ίδια τη διοργάνωση. Το έργο Ξηρόμενο αναφέρεται στο νερό ως πρίσμα, ως μέσο για να βλέπουμε και να σκεφτόμαστε εστιάζοντας στην έλλειψη ή στο περισσότερο από το κανονικό. η εξάντληση πόρων συνδέεται με τη φυσική και την οικονομική εξάντληση και το πανηγύρι με την περίσσεια των σωμάτων, την κατάχρηση του παραγωγικού χρόνου και τη σπατάλη του γλυστράει μακριά μας.»

Ακόμη, το έργο διερευνά τις πολιτικές δυνατότητες του ήχου και της μουσικής, την επίδραση της τεχνολογίας στα αγροτικά τοπία και την πολιτιστική ποικιλομορφία. Ο εορτασμός του πανηγυριού μεταφέρει πληροφορίες και νόημα ως τελετουργία και ψυχαγωγία. Συνδέεται με τις γεωργικές εργασίες, παράγεται από -αλλά και παράγει- την εσωτερική χρονικότητα της κοινότητας με το πότισμα και τις αγροτικές ευθύνες. Βοηθά την κάθε κοινότητα να δημιουργήσει την εικόνα του εαυτού της. Ταυτόχρονα, όμως, αντίθετες έννοιες συνυφαίνονται: οι θεατές μετατρέπονται σε συμμετέχοντες, από τη σκηνή βρισκόμαστε εκτός σκηνής, από την επιτελεστική δράση στην καθημερινή δραστηριότητα.

Το ελληνικό περίπτερο

Αυτή η αδιάκοπη αλληλεπίδραση μεταξύ «παράστασης» και πραγματικότητας μεταφέρεται στο έργο. Το Ξηρόμερο/Dryland αξιοποιεί τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του ελληνικού περιπτέρου για να αναδείξει συσχετίσεις με τις γεωργικές αποθήκες και τη θρησκευτική αρχιτεκτονική που αποτελούν συνήθως το φόντο των πανηγυριών. Επιπλέον, το ποτιστικό που βρίσκεται στο κέντρο  του περιπτέρου, ορίζει κυκλικά το περιβάλλον  της εγκατάστασης. Το έργο μεταφέρει επίσης τον χώρο συνάντησης της κοινότητας -την πλατεία, τη δημόσια συγκέντρωση- από το εξωτερικό στο εσωτερικό. Καθώς το σύστημα ποτίσματος τίθεται σε κίνηση, δημιουργεί έναν ρυθμό, οριοθετεί τον χρόνο όπως ένα ρολόι ή μια κασέτα που ξετυλίγεται, παρακινώντας τα σώματα των επισκεπτών να ακολουθήσουν διαδρομές και να αλλάξουν τρόπους θέασης. Το Ξηρόμερο/Dryland αποφεύγει μια αισθητική προσέγγιση και τονίζει τη συναισθηματική αμεσότητα της επαφής με αντικείμενα, ήχους και εικόνες.

* Ξηρόμερο [ksirˈomero]: Γνωστό για τα πανηγύρια του, είναι μια ιστορική επαρχία της Αιτωλοακαρνανίας. Σήμερα αποτελεί δήμο της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας.

Η έρευνα του έργου Ξηρόμερο/Dryland που θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην 60ή Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Margaroni Residency σε ανάθεση του Onassis Culture από τον δημιουργό διαμεσικών έργων και συνθέτη Θανάση Δεληγιάννη και τον δραματουργό και φιλόλογο Γιάννη Μιχαλόπουλο ως Onassis AiR Fellows, οι οποίοι συγκρότησαν την καλλιτεχνική ομάδα με την εικαστικό και κινηματογραφίστρια Έλια Καλογιάννη, τον φωτογράφο και ντοκιμαντερίστα Γιώργο Κυβερνήτη, τον ηχολήπτη και σχεδιαστή ήχου Κώστα Χαϊκάλη και τον εικαστικό και αρχιτέκτονα Φώτη Σαγώνα.

Η υλοποίηση του έργου και η έκθεσή του στην Βενετία έχει ως κύριο χρηματοδότη το Υπουργείο Πολιτισμού και ως Εθνικό Επίτροπο υπεύθυνο για την οργάνωση, παραγωγή, και προώθηση του έργου το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και επιμελητή του Ελληνικού Περιπτέρου τον Πάνο Γιαννικόπουλο.

Onassis Culture: Βασικός υποστηρικτής της Ελληνικής Συμμετοχής στην 60η Διεθνή Έκθεση Τέχνης ‐ La Biennale di Venezia.  Επιπλέον υποστηρικτές είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Το έργο πραγματοποιείται με την υποστήριξη της ARTWORKS μέσα από την ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και της Outset. Η AEGEAN είναι επίσημος χορηγός αερομεταφορών, ενώ η εκπροσώπηση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Ξηρομέρου.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Το Ξηρόμερο/Dryland είναι ένα διαμεσικό συλλογικό έργο σε σύλληψη των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαϊκάλη και τον Φώτη Σαγώνα.

Καλλιτεχνικοί Συνεργάτες:

Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Βασιλική-Μαρία Πλαβού, Μάριος Σταμάτης

Επιμέλεια: Πάνος Γιαννικόπουλος

https://pavilionofgreece2024.emst.gr/