«Ο πολιτισμός σας χάνεται όταν κοπεί το ρεύμα», έλεγε ένα παλιό αναρχικό σύνθημα, που μάλλον δεν απαντάει στο λενινιστικό «ο κομμουνισμός είναι σοβιέτ συν εξηλεκτρισμός», αλλά στην όλο και πιο ευρεία εξάρτηση του σύγχρονου ανθρώπου από την ηλεκτρική ενέργεια. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πόσες φορές αναρωτιέται έντρομος ή έντρομη με την μπαταρία του κινητού στο 1% αν έχει μαζί φορτιστή, ή τη μάχη που γίνεται στις καφετέριες από τους ψηφιακούς νομάδες για το καλό τραπέζι πλάι στην πρίζα.

Προϊόντος του χρόνου νέες τέτοιες ανησυχίες έχουν προστεθεί στην καθημερινότητά μας, με πιο πρόσφατη αυτή του ηλεκτρονικού τσιγάρου, στις διάφορες παραλλαγές του. Το παλιό άγχος τού πού να βρω αναπτήρα τα μεσάνυχτα με κλειστά περίπτερα, έχει αντικατασταθεί από το «μπορείτε να μου φορτίσετε το τσιγάρο παρακαλώ» στα μπαρ και τα κέντρα διασκέδασης. Κι όσο κι αν θέλουμε εμείς οι μπούμερ να κοιτάμε τις τάσεις αφ’ υψηλού θα έχουμε μια στιγμή στη ζωή μας, όπου ταπεινωμένοι ή ταπεινωμένες θα έχουμε ανοίξει το μάτι της ηλεκτρικής κουζίνας για να ανάψουμε το τσιγάρο.

Τα σκέφτομαι όλα αυτά γιατί σαν σήμερα, το μακρινό 1800, ο ιταλός φυσικός Αλεσάντρο Βόλτα έστειλε ένα γράμμα στον άγγλο φίλο του σερ Τζόζεφ Μπανκς στο οποίο του ανακοινώνει την εφεύρεση αυτού που σήμερα ξέρουμε ως μπαταρία. Η κατασκευή του Βόλτα αποτελείται από δύο ηλεκτρόδια, ένα από κράμα ψευδαργύρου και ένα από χαλκό. Μόλις τα δύο ηλεκτρόδια ενωθούν προκαλείται μια χημική αντίδραση, η οποία παράγει ρεύμα: Τα θετικά φορτισμένα ιόντα υδρογόνου «συλλαμβάνουν» ηλεκτρόνια από το χαλκό, σχηματίζοντας φυσαλίδες αερίου υδρογόνου. Η ιδέα της αποθήκευσης χημικής ενέργειας που υπό κατάλληλες συνθήκες μετατρέπεται σε ηλεκτρική υπήρξε από τις πιο καθοριστικές για την καθημερινότητά μας, σε τέτοιο βαθμό που την ξεχνάμε, θεωρώντας την αυτονόητη.

Σκέφτομαι τον ενθουσιασμό του Βόλτα, τον ενθουσιασμό του 18ου αιώνα που είναι γεμάτος ανακαλύψεις και βλέπει τη Γη σαν ένα ατέρμονο πεδίο προς κατάκτηση. Είναι η ίδια εποχή που στη μουσική θα περάσουμε από το μπαρόκ σε αυτό που καταλαβαίνουμε σήμερα υπό τον γενικό όρο «κλασική»: θα αναπτυχθεί η συμφωνία και η σονάτα ενώ θα συγκροτηθεί και η συμφωνική ορχήστρα. Ο κόσμος, χημικός, φυσικός, μουσικός, πνευματικός προσλαμβάνει μια αρμονική διάταξη, που παρόλο που είναι απόλυτα υλική μοιάζει άυλη και φανταστική: ένα πεδίο δυνατοτήτων που δεν γνωρίζει όρια και φραγμούς, πέρα από τη δημιουργική βούληση του ανθρώπου.

Σήμερα, αντίθετα, που η κοινωνική οργάνωση, πολλαπλά διαφοροποιημένη σε ένα πλήθος συστημάτων, μοιάζει εντελώς άυλη, είναι που ξαναερχόμαστε βίαια σε επαφή με την υλικότητα στην πιο σκληρή μορφή της: τη σπάνη. Οι πόροι στερεύουν, η τροφή δεν επαρκεί, το νερό λιγοστεύει. Σκαμμένη και παραβιασμένη, η Γη αγγίζει το όριο της στον προσπορισμό πρώτων υλών για την κατασκευή των ανθρώπινων τεχνημάτων. Μοιάζει κάπως με τραγική ειρωνεία, που γίνεται ακόμα πιο εμφανής στα κρυπτονομίσματα. Προσπάθησε να μου εξηγήσει μια φίλη τον τρόπο λειτουργίας τους. Χωρίς να καταφέρει πολλά, αποκόμισα εντούτοις το εξής: στην αργκό τους οι οικονομολόγοι των κρυπτονομισμάτων μιλάνε για «εξόρυξη», καθώς η αξία τους συνδέεται με τις ενεργειακές απαιτήσεις των σέρβερ που τα κατασκευάζουν. 50 χρόνια σχεδόν μετά την εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού, που απελευθέρωσε τις τράπεζες από την υποχρέωση να έχουν το αντίστοιχο των χαρτονομισμάτων που τυπώνουν σε ύλη, η σκληρή συνειδητοποίηση του αντικρίσματος επιστρέφει στις αντιλήψεις μας. Οπως ο βάτραχος του Βόλτα κουνιέται μόνο όταν περάσει ρεύμα από μέσα του, έτσι και εμείς υπάρχουμε μέσω των υλικών δεσμεύσεών μας – ας το καταλάβουμε προτού βρεθούμε και εμείς στη θέση του βατράχου, που ήταν, θυμίζω, νεκρός.