Απόκριες: Από την Αθήνα του Όθωνα ως την Αθήνα του Μινιόν

Τελευταίο Σαββατοκύριακο αποκριών αυτό που διανύουμε και για πολλούς είναι η στιγμή της κορύφωσης των πάρτι μασκέ, των πανηγυριών και των παρελάσεων, ενώ για άλλους, επίσης πολλούς, οι τελευταίες μέρες μιας γιορτής που θα ήλπιζαν να φύγει ανεπιστρεπτί.

Όπως και να ‘χει πάντως, όπως αποδεικνύεται και μέσα από το Ιστορικό Αρχείο των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ», οι απόκριες άλλοτε με τα πάνω τους και άλλοτε με τα κάτω τους έχουν καταφέρει να αντέξουν διατηρώντας παράλληλα μια αδιάσπαστη ροή εθίμων και παραδόσεων..

Δεκαετία ‘60

Στη δεκαετία του ’60, στις μεγάλες πόλεις, μεσουρανούσαν, όπως και σήμερα, οι καρναβαλικές παρελάσεις. Πρωταγωνίστρια, φυσικά, από τότε η Πάτρα. Αντιθέτως στην  Αθήνα, τουλάχιστον το 1959 τα πράγματα δεν πήγαν καλά.

Φιάσκο

Σύμφωνα με το «ΒΗΜΑ» της 21ης Φεβρουαρίου 1960, η Αθήνα βλέποντας την Πάτρα με το καρναβάλι της να της έχει «κλέψει» όλο το κοινό, προσπάθησε, όχι με ιδιαίτερα πλούσια μέσα, να συνδυάσει την καρναβαλική παρέλαση με αναβίωση παλαιών εθίμων . Όπως αποδείχθηκε όμως, η προσπάθεια συνάντησε παταγώδη αποτυχία.

« “Δει δη χρημάτων” και για τον λιτότατο άλλοτε Βασιλιά Καρνάβαλο. Αποδείξις η περσινή αποτυχία της παρελάσεως του Καρναβαλιού στην πρωτεύουσα. Όταν οι χιλιάδες Αθηναίοι, που κατέκλυσαν το κέντρον της πόλεως είδαν τα πενιχρά και λιγοστά άρματα με τους βραχνιασμένους κανταδόρους στην απεγνωσμένη προσπάθεια διαβιώσεως “παλιών καλών ημερών”, ξέσπασαν σε κοροϊδευτικά χάχανα κι έφυγαν απογοητευμένοι.

Απόκριες στην Πλάκα των ‘60s

Έτσι, στις απόκριες του 1960, η Αθήνα θέλησε να πάρει το αίμα της πίσω, επικεντρώνοντας αυτήν τη φορά τις προσπάθειές της στην περιοχή της Πλάκας, αρκετές μάλιστα ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα.

«Σήμερα το απόγευμα (σ.σ. Κυριακή 21.2.1960) στην πλατεία Φιλομούσων, που έχει διακοσμηθή κατάλληλα από ημερών, θα προσγειωθή ο βασιλιάς – Καρνάβαλος, επιβαίνων άρματος σε σχήμα ιπτάμενου δίσκου. (Βλέπετε ότι παρ’ όλες τις αγαθές προθέσεις αναβιώσεως κλπ. επικρατεί κι εδώ το στοιχείο της επικαιρότητος).

»Το βράδυ θα τραγουδήσουν στην πλατεία χορωδίες και θα καούν πυροτεχνήματα. Την επομένη, αύριο, ο Καρνάβαλος θα προσφέρη δώρα σε μικρά παιδάκια της Πλάκας. Μεθαύριο θα οργανωθή “η βραδυά του κοκορετσιού”.

(…)

»Το απόγευμα της Πέμπτης θα παρελάσει το “Άρμα του Θεοδοσίου” και την Κυριακή θα απονεμηθούν βραβεία στους καλύτερα μεταμφιεσμένους, θα γίνη χορός στην πλατεία, θα καούν πυροτεχνήματα και τελικά, θα καή ο Καρνάβαλος».

Ο θρυλικός Θεοδοσίου

Με αφορμή «το άρμα του Θεοδόσιου», «ΤΟ ΒΗΜΑ» μάς πάει ακόμα πιο πίσω.

«[Το άρμα του Θεοδοσίου] είναι αναπαράστασις του άρματος του περιφήμου εκείνου τύπου της παλιάς Αθήνας, του μποέμ, του ζωγράφου και του δημοσιογράφου.

»Ο Θεοδοσίου, που πέθανε φτωχός, όπως έζησε, πριν από εικοσιπέντε χρόνια, ζούσε πολύ καιρό στην Πλάκα, αλλά και ο ίδιος δεν θυμότανε που είχε γεννηθή.

»Το βασικό του επάγγελμα ήταν ζωγράφος, πρώτος μάλιστα εγκαινίασε το σύστημα διαφημίσεως στους τοίχους με περίεργες ζωγραφιές και ρεκλάμες.

»Ο Θεοδοσίου, όταν άρχιζαν οι Απόκριες, έκανε επάνω σ’ ένα κάρο περίφημες μασκαράτες και παρήλαυνε στους δρόμους της Αθήνας. (…) Δική του ήταν και η πετυχημένη μασκαράτα “Tράτα”, που παρίστανε μια βάρκα με ρόδες, την οποίαν έσερναν γαϊδουράκια. (…)

»Γύριζεν από γειτονιά σε γειτονιά κι έδινε με τους φίλους του επάνω σ’ αυτό διάφορες ολιγόλεπτες παραστάσεις. Εμφανιζότανε ακόμη με μια ψεύτική γκαμήλα που την αποτελούσανε δύο σύντροφοί του.

»Τα παιδιά των διαφόρων συνοικιών, συνήθιζαν να πετάνε στο ανοιχτό πάντοτε στόμα της “γκαμήλας” πορτοκάλια, γλυκύσματα κλπ.

Απόκριες στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα

»Δεν ήταν όμως μόνον ο Θεοδοσίου με το άρμα του παλιό Αθηναϊκό Αποκριάτικο θέαμα. (…) Ας τα απαριθμήσουμε σύντομα, αρχίζοντας από την προ ενός αιώνος εποχήν.

»Το πρώτο θέαμα ήταν η γκαμήλα. Κανείς δεν ξέρει την καταγωγή και προέλευσί της. Ήλθε μετά το γαϊτανάκι, το οποίο εχόρευαν στις αρχές στους δρόμους οι καλύτεροι χοροδιδάσκαλοι της τότε εποχής, μεταξύ των οποίων ήταν και ο περίφημος Βαλάσης που φορούσε ψηλό καπέλλο και ψηλά τακούνια, μέχρις ότου πέθανε.

(…)

»Οι πρώτοι δημόσιοι χόροι μεταμφιεσμένων έγιναν σε διδασκαλεία, ελλείψει γυναικών, τις οποίες  είχαν αντικαταστήσει αναγκαστικά, άντρες, μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες.

»Επίσης, τότε, το 1859, εδόθη ο πρώτος επίσημος δημόσιος χορός μεταμφιεσμένων στην Ρωσική πρεσβεία όπου, λέγεται, ότι επήγε μεταμφιεσμένος και ο Βασιλεύς (σ.σ. Όθωνας).

»Αργότερα, έκανε την εμφάνισί του στην πρωτεύουσα ο Επτανήσιος Ανδρέας Στραβός με τον Φασουλή του. Ήταν ένα θέαμα που έβλεπαν οι Αθηναίοι ολόκληρον τον χρόνον, αλλά κυρίως τις Απόκριες. (…)

»Έπειτα φάνηκε ο Ψαράς με το καλάμι. Έδενε στο καλάμι ένα σχοινί και στην άκρη του σχοινιού ένα βρασμένο αυγό και έστρεφε το δόλωμά του στους πιτσιρίκους, οι οποίοι πηδούσαν και προσπαθούσαν να αρπάξουν με το στόμα το αυγό.

Ξυλοπόδαροι

»Οι “ξυλοπόδαροι” – που επίσης θα εμφανισθούν εφέτος στην Πλάκα – ήταν ένα άλλο γραφικώτατο θέαμα της Αποκριάτικης παλιάς Αθήνας. Θεόρατοι με τα ξύλινα ποδάρια τους, προκαλούσαν το δέος καθώς βάδιζαν στα στενοσόκακα και δίπλα στα μονόραφα σπιτάκια.

Ρόπαλα

»Τα   “ρόπαλα” είχαν και αυτά το γούστο τους. Τα αποτελούσαν πλανόδιοι ακροβάτες και ταχυδακτυλουργοί που έδιναν υπαίθριες παραστάσεις. Εις αυτά τα γραφικά θεάματα, θα πρέπει να προστεθούν και οι γραφικοί τύποι της παλιάς Αθήνας που “ξεσπάθωναν” κυρίως τις Απόκριες: Ο Σταύρακας ο Πλακιώτης, ο Λευτέρης ο Κόκκινος, που εδημιούργησε τον τύπο του μεθύστακα, ο μπαταζανέμης και άλλοι».

Αυτά συνέβαιναν στα τέλη του 19ου και στις αρχές 20ου αιώνα.

Ας κάνουμε τώρα ένα άλμα στη δεκαετία που όσοι τη ζήσαμε, για λόγους που δεν είναι της παρούσης, είναι αναμφισβήτητα μία από τις πιο αγαπημένες μας: η δεκαετία του ‘80.

Τζέγκινς Χαν και Μινιόν

Όπως γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 11ης Μαρτίου 1984, «τέτοιο Καρναβάλι χρόνια είχε να ζήσει η Αθηνά. Τόσους μασκαράδες, τόσους χορούς, τόσα πάρτυ ξανά στα σπίτια. Και το πιο χαρακτηριστικό: οι μεγάλοι έκλεψαν φέτος την παράσταση από τους μικρούς! (…)

»Αλλά, και τόσους πολλούς μασκαράδες στους δρόμους δεκαετίες είχε να δει η Αθήνα. (…) Οι…Πρεβέζης, οι Τσάρλεστον, οι χανούμισες, οι Τζέγκινς Χαν και οι πειρατές πήραν τα πρωτεία στις πωλήσεις στολών για μεγάλους στο “Mινιόν”.

» “Είναι ακριβές στολές μέχρι και 10.000 δραχμών, και δεν πιστεύαμε τόση κίνηση”.

Οι χοροί

»Κάθε μέρα είχαν χορούς και τα δύο κέντρα διασκέδασης “Δειλινά”,  ενώ ο υπεύθυνος  της “Φαντασίας” κ. Καλογράνης, είπε: “Ξαφνικά τα τελευταία τέσσερα χρόνια όλες οι εταιρείες και οι σύλλογοι διοργανώνουν αποκριάτικούς χορούς. Φέτος είχαμε, για δύο μήνες συνέχεια, 60 – 70 χορούς”.

» “Έβαλα μια τρομακτική μάσκα (γελάει) και κάτι κουρέλια”, λέει η ταμίας κεντρικού ζαχαροπλαστείου, χωρίς όμως να μας αποκαλύπτει το όνομά της.

“Kάπως πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη μοναξιά της πόλης, ιδιαίτερα όσοι είμαστε από επαρχία”.

“Nοικοκυρά και σεΐχης ντύθηκα σε πάρτυ και σε κέντρα και διασκέδασα πολύ, κυρίως τις πρώτες βδομάδες”, λέει ο Κώστας Περβάνος, μανεκέν”.