Αστικά μελίσσια: Οι αθηναϊκές ταράτσες βγάζουν το δικό τους μέλι

Ο πυκνός αστικός ιστός στην περιοχή του Ζωγράφου διακόπτεται ελάχιστα μόνο από κάποια μικρά ανοίγματα. Αλλά ακόμα και σε αυτά, το ηχοτοπίο της πόλης ένα πρωί καθημερινής είναι καθ’ όλα παρόν. Κι όμως… Αν κλείσεις τα μάτια και επικεντρωθείς στη αστική συγχορδία, ίσως αρχίσεις να ξεχωρίζεις έναν σταθερής συχνότητας άοκνο βόμβο. Είναι γιατί εδώ – όπως και σε άλλες γειτονιές – έχουν στηθεί κάποια από τα πρώτα αστικά μελίσσια των Αθηνών.

Ανοίγοντας τα μάτια, ένα μελισσάκι έχει προσγειωθεί και πηγαινοέρχεται στο μπατζάκι μου. Αντανακλαστικά, κάνω μια κίνηση με το χέρι να το διώξω. «Δεν πρόκειται να σε τσιμπήσει», μου λέει ο μελισσοκόμος, εκπαιδευτής μελισσοκομίας και ιδρυτής της «Αστικής Μέλισσας» Νίκος Χατζηλίας. Βρισκόμαστε στον προαύλιο χώρο του μελισσοκομικού τους εργαστηρίου, το οποίο φιλοξενείται σε ένα πανέμορφο νεοκλασικό στου Ζωγράφου. Η άνοιξη έχει μπει για τα καλά και δεκάδες μέλισσες πηγαινοέρχονται, δίχως να μας δίνουν σημασία, τρυγώντας τα άνθη του κήπου.

Η Μαρίλη Καρρά και ο Νίκος Χατζηλίας στον προαύλιο χώρο του μελισσοκομικού τους εργαστηρίου./ Φωτ.: Νίκος Κόκκας

«Συχνά συγχέουμε τις μέλισσες με τις σφήκες, οι οποίες μπορεί να γίνουν επιθετικές. Όμως, η μέλισσα είναι αμυντικό ζώο, δεν θα τσιμπήσει για το τίποτα. Ξέρει πως αν το κάνει, θα πεθάνει. Μόνο αν απειληθεί το μελίσσι τους τσιμπούν οι μέλισσες», συνεχίζει ο Νίκος ενώ μας ξεναγεί στον χώρο. Καθώς φοράμε όλα τα απαραίτητα προκειμένου να επισκεφτούμε τα μελίσσια, που βρίσκονται στα μπαλκόνια του επάνω ορόφου, ο Νίκος και η σύζυγός του Μαρίλη Καρρά, επίσης μελισσοκόμος και ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας, κάνουν μια αναδρομή στο πώς γεννήθηκε η ιδέα για την «Αστική Μέλισσα» και το πρώτο βιώσιμο ελληνικό μέλι από τις γειτονιές της Αθήνας.

«Πριν από περίπου δύο χρόνια, φέραμε κάποια μελισσάκια σπίτι μας. Είχαμε κάποια μελίσσια που χρειαζόντουσαν λίγο βοήθεια, λίγο πιο εντατική φροντίδα. Τα πήραμε λοιπόν στο μπαλκόνι του σπιτιού μας, όπου τα κρατήσαμε για κάποιο καιρό και ήταν πολύ όμορφα. Συνυπήρχαμε δηλαδή. Δεν μας πείραζαν, έκαναν τη δουλειά τους και πολύ σύντομα πήραν τα πάνω τους και γίνανε παραγωγικά μελίσσια. Μάλιστα ξεπέρασαν και άλλα που διατηρούσαμε στην εξοχή. Οπότε, σκεφτήκαμε ότι κάτι γίνεται εδώ και αρχίσαμε να το ψάχνουμε. Βάλαμε κάποια μελίσσια και στα μπαλκόνια φίλων και πήγαν κι αυτά εξαιρετικά. Έτσι, αρχίσαμε να σκεφτόμαστε πως υπάρχει κάτι το ξεχωριστό σε αυτή την ιστορία», θυμούνται.

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

Όσο παράλογο κι αν ακούγεται, το αστικό περιβάλλον φαίνεται πως ευνοεί τις μέλισσες. Αυτό τουλάχιστον διαπιστώνουν όλοι μελισσοκόμοι ανά την υφήλιο και υποθέτουν πως η θερμότητα που κρατούν οι αστικές γειτονιές λόγω τσιμέντου και ασφάλτου είναι ευμενής για τα μελίσσια – τουλάχιστον για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Η ακραία ζέστη του αθηναϊκού καλοκαιριού φυσικά δεν βοηθά, οπότε προκύπτει ανάγκη για μετακόμιση μέχρι την έλευση του φθινοπώρου.

Μια άλλη εξήγηση που δίνει ο Νίκος ως έμπειρος μελισσοκόμος είναι πως στην πόλη, παρότι λιγότερη σε ποσότητα η χλωρίδα, τα λιγοστά αστικά μελίσσια την έχουν σε αποκλειστικότητα. Επιπλέον, ένα άλλο χαρακτηριστικό που ευνοεί είναι ότι, σε αντίθεση με την επαρχία, στην πόλη έχουμε μια πιο ποικιλόμορφη χλωρίδα, η οποία επιτρέπει στις μέλισσες συνεχώς να έχουν τροφή. Ακόμα κι αν χαλάσει μια ανθοφορία, δεν πειράζει γιατί θα ξεκινήσει η επόμενη.

Οι μέλισσες, λοιπόν, την βρίσκουν στην πόλη. Στην Αθήνα όμως δεν είναι λίγοι εκείνοι που τις φοβούνται, κυρίως λόγω άγνοιας. «Γενικά, παίζουν δύο τάσεις. Αφενός, υπάρχει μεγάλη εντομοφοβία. Αφετέρου, υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη μερίδα ανθρώπων που αρχίζει και αναγνωρίζει τα οφέλη της αστικής μελισσοκομίας και η μέλισσα γίνεται ένας πολύ συμπαθητικός φίλος», λέει ο Νίκος καθώς σιγά σιγά ετοιμαζόμαστε για την επίσκεψή μας στα μελίσσια.

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

«Σαν πρακτική, η αστική μελισσοκομία υπάρχει σε όλον τον κόσμο. Στην Ευρώπη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που χαίρονται να φιλοξενήσουν μελίσσια», προσθέτει η Μαρίλη γεμίζοντας το καπνιστήρι με πευκοβελόνες και άλλα ξερά φύλλα. Στο Παρίσι, το λεγόμενο «miel béton» (που στα ελληνικά μεταφράζεται ως «τσιμεντένιο μέλι») παράγεται σταθερά εδώ και δύο δεκαετίες από μελίσσια τοποθετημένα σε στέγες και ταράτσες στα βόρεια προάστια της γαλλικής πρωτεύουσας.

«Στη Δανία υπάρχει εδώ και χρόνια ένα αντίστοιχο πρότζεκτ με το δικό μας, το οποίο παρακολουθούμε σταθερά από τότε που ξεκινήσαμε κι εμείς. Προσωπικά, τους εκτιμώ πάρα πολύ για το πώς προσεγγίζουν ταυτόχρονα και την κοινωνική και την περιβαλλοντική διάσταση του θέματος· πώς δηλαδή η αστική μελισσοκομία μπορεί να εμπνεύσει την κοινότητα, τους φορείς ακόμα και εταιρείες να φτιάξουν ένα δυνατό και υγιές οικοσύστημα για όλους», λέει ο Νίκος.

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

Ακολουθώντας το παράδειγμα των Δανών, το μεγάλο τους στοίχημα είναι μέσα από την «Αστική Μέλισσα» να φέρουν τους κατοίκους της πόλης και πάλι σε επαφή με τη φύση, χωρίς να χρειάζεται να βγουν εκτός Αττικής. Σταδιακά, λένε, ακόμα και το δύσκολο αστικό περιβάλλον της Αθήνας θα μπορούσε να βελτιωθεί προς όφελος όλων – φύσης και ανθρώπου. Υπάρχουν πολλές απλές κινήσεις που, αν γίνονταν μαζικά, θα μπορούσαν να μεταμορφώσουν το τοπίο της πόλης.

Το πιο απλό που μπορούμε να κάνουμε, για παράδειγμα, είναι να πρασινίζουμε τις ταράτσες και τα μπαλκόνια μας με φυτά που μπορούν να προσφέρουν τροφή και χώρους φωλιάσματος όχι μόνο στις μέλισσες αλλά και σε άλλους επικονιαστές. Βασιλικός, δεντρολίβανο, λεβάντα, γιασεμί και μικρά εσπεριδοειδή όπως κουμκουάτ και λεμονιές είναι όλα εύκολο να καλλιεργηθούν στην πόλη και οι επικονιαστές τα αγαπούν ιδιαίτερα. Κι επιπλέον, ας μην ξεχνάμε πως τα φυτά πάντοτε ωφελούν και το κλίμα της πόλης από άποψη θερμορύθμισης.

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

Όση ώρα μιλάμε, έχουμε ήδη ανέβει στο μπαλκόνι όπου βρίσκονται τα μελίσσια κι ο καπνός από το καπνιστήρι έχει βγάλει τις μέλισσες-φρουρούς εκτός της κυψέλης, οι οποίες πετούν παντού γύρω μας. Αλλά αυτό που μου κάνει τρομερή εντύπωση είναι πως ούτε μία δεν μας πλησιάζει επιθετικά. Η Μαρίλη κρατά προσεκτικά ένα από τα πλαίσια προκειμένου να μας ξεναγήσει στον θαυμαστό κόσμο των μελισσών από όσο πιο κοντά γίνεται.

Ακόμα και με όλη αυτή την αναστάτωση, οι μέλισσες δεν σταματούν να δουλεύουν. Όχι μόνο οι εργάτριες, αλλά και η βασίλισσα. Την πετυχαίνουμε μάλιστα εν ώρα εργασίας. Δηλαδή, γέννας. Αυτή είναι η δουλειά της, να γεννά εντατικά. «Αν δεν κάνει καλά τη δουλειά της, καθαιρείται με συνοπτικές διαδικασίες. Η βασίλισσα είναι βασίλισσα μόνο κατά δική μας ονοματοδοσία», λέει η Μαρίλη.

«Οι μέλισσες ζουν με αυταπάρνηση, δουλεύοντας πυρετωδώς για το κοινό καλό και πεθαίνουν από την πολλή δουλειά. Ακόμα και το βράδυ, όταν μπαίνουν στο μελίσσι, δεν κοιμούνται. Έχουν δουλειές: να πήξουν το μέλι και να το αποθηκεύσουν, να ταΐσουν και να ζεστάνουν τον γόνο, να καθαρίσουν τα υπάρχοντα και να φτιάξουν νέα κελιά», προσθέτει ο Νίκος όσο παρατηρούμε την ακατάπαυστη δραστηριότητα στο μελίσσι.

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

Το πλαίσιο μπαίνει στη θέση του με πολλή προσοχή και το μελίσσι ξανακλείνει. Δεν θέλουμε να τις ενοχλήσουμε άλλο. «Πάντα κάθε επίσκεψη στα μελίσσια είναι παρεμβατική», όπως επισημαίνει ο Νίκος. Κι έτσι προσπαθούν πάντα να την κάνουν όσο πιο ανώδυνη γίνεται για να μην διαταράσσουν την ισορροπία. Άλλωστε ένα μελίσσι δεν έχει την αίσθηση ενός εξημερωμένου ζώου.

Πίσω στο μελισσοκομικό εργαστήριο, εδώ που λαμβάνουν χώρα όλες οι απαραίτητες διαδικασίες που χρειάζονται για να φτάσει τελικά το μέλι στο βάζο, η Μαρίλη και ο Νίκος μας προσφέρουν μέλι Πετραλώνων. Η ξεχωριστή του γεύση και το άρωμα από τα άνθη νεραντζιάς και ευκαλύπτου γεννούν την επόμενη μου ερώτηση: ποια φυτά επισκέπτονται κυρίως στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας οι μέλισσες;

«Αυτή είναι μία από τις δύο πιο συχνές ερωτήσεις που δεχόμαστε σχετικά με το αστικό μέλι. Οι μέλισσες δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση σε νεραντζιές, ευκάλυπτους, ακακίες, ροβινιές ή ψευδοακακίες, όπως τις λέμε», απαντά ο Νίκος. «Η μέλισσα έχει ένα χαρακτηριστικό που την κάνει τον πιο αποτελεσματικό επικονιαστή από όλους κι αυτό λέγεται ανθική σταθερότητα. Από τη στιγμή που βγει από την κυψέλη της για μια πτήση μέχρι να γυρίσει, επισκέπτεται μόνο το ίδιο είδος άνθους. Οπότε, για αυτό το λόγο αλλά κι από άποψη οικονομίας επιλέγουν κάτι το οποίο βρίσκουν σε ποσότητα».

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

Η άλλη ερώτηση που δέχονται συχνά αφορά το κατά πόσο το αστικό μέλι είναι ασφαλές για κατανάλωση. «Κάνουμε εργαστηριακές αναλύσεις από την πρώτη χρονιά που τρυγήσαμε τα αστικά μας μελίσσια. Και όλες δείχνουν πως το μέλι είναι 100% αγνό και δεν έχει καμία επιβάρυνση σε βαρέα μέταλλα. Τώρα πώς γίνεται η ατμοσφαιρική ρύπανση να μην επηρεάζει το μέλι… μία εξήγηση είναι ότι τα φυτά τα ίδια φιλτράρουν τα βλαπτικά στοιχεία από το έδαφος.

»Επίσης, οι μέλισσες έχουν πολύ ευαίσθητη όσφρηση και αποφεύγουν τα λουλούδια που είναι επιβαρυμένα. Παράλληλα, τα βαρέα μέταλλα που περιέχονται στους ατμοσφαιρικούς ρύπους έχουν μεν μια πτητικότητα, αλλά μέχρι ένα ύψος. Κι επιπλέον, σε μια περιοχή που έχει μελίσσια και μια δυνατή ανθοφορία, το νέκταρ δεν μένει εκτεθειμένο. Οι μέλισσες πάνε και το μαζεύουν συνέχεια», εξηγεί ο Νίκος.

Φωτ.: Νίκος Κόκκας

Από τον Ιούλιο του 2023, η «Αστική Μέλισσα» κατοικοεδρεύει στην Δημοτική Αγορά Κυψέλης. Εκεί μπορεί κανείς να βρει το εξαιρετικές ποικιλίες μελιού και λοιπά μελισσοκομικά προϊόντα από μικρούς παραγωγούς, καθώς επίσης, από τέλη Μαρτίου, το πρώτο βιώσιμο ελληνικό μέλι από τις γειτονιές της Αθήνας. 

Συν τοις άλλοις, στο πλαίσιο του ευρύτερου στόχου της, η «Αστική Μέλισσα» διοργανώνει το πρώτο της εκπαιδευτικό εργαστήριο αστικής μελισσοκομίας. Αυτό ξεκινά 14/03 και θα έχει διάρκεια δύο μηνών, ενώ θα περιλαμβάνει πρακτικά και θεωρητικά μαθήματα.

Το πρώτο αυτό αναγνωριστικό ταξίδι στον μαγικό κόσμο της αστικής μελισσοκομίας φτάνει στο τέλος του. Παίρνω το θάρρος και ζητώ να γευτώ άλλο λίγο από το «πρωτευουσιάνικο» μέλι. Μου δίνουν ένα βαζάκι για το σπίτι, το οποίο λίγες μέρες μετά βρίσκεται ήδη κάτω από τη μέση. Υπομονή λοιπόν μέχρι τα τέλη Μάρτη.