«Λεύτερη είσαι ακόμη;»
Η ερώτηση με χτυπάει κατακούτελα, ενώ ψωνίζω ανέμελη νωρίς ένα πρωί στη λαϊκή. Σηκώνω το βλέμμα μου από τον πάγκο με τα μανταρίνια και κοιτάω την κυρία που τα εμπορεύεται με βλέμμα ροφού. «Ορίστε;» ρωτάω. «Δεν φοράς βέρα» μου λέει και μου δείχνει το αριστερό μου χέρι που έχει μείνει παγωτό.
«Λεύτερη είσαι ακόμη;» επαναλαμβάνει την ερώτηση λες και μια φορά δεν ήταν αρκετή. Με κοιτά με αδικαιολόγητη πρεμούρα. Όταν δε απαντώ αρνητικά, η αγωνία εξαφανίζεται από το βλέμμα της και με κοιτά με οίκτο. Δεν απαντά, τι να μου πει; «Και γιατί σε έχει αστεφάνωτη»; Εδώ που τα λέμε, αυτό σκεφτόταν μάλλον από μέσα της.
Δεν είναι η πρώτη φορά που δέχομαι μια τόσο αδιάκριτη ερώτηση από το πουθενά. Ούτε και είμαι η μόνη. Αν είσαι γυναίκα, είναι σχεδόν δεδομένο πως θα βρεθείς έστω και μια φορά στη ζωή σου τρόπο τινά «υπόλογη» για την οικογενειακή σου κατάσταση, τις επιλογές σου, την εμφάνισή σου και πολλά πολλά άλλα. Ο αχός των κοινωνικών προσδοκιών για κάθε γυναίκα εκεί έξω σερβίρεται ύπουλα και καθημερινά, παντού κι ανεξαιρέτως, με τη μορφή αθώων ερωτήσεων από «αγνό» ενδιαφέρον γνωστών, συγγενών ή ακόμα και αγνώστων – σαν την κυρία στη λαϊκή, καλή ώρα.
Η λίστα των ανάρμοστων, παρεμβατικών ή εντελώς αδιάκριτων αυτών ερωτήσεων είναι μακριά, καθότι είναι συνήθως ιδιαιτέρως καπάτσοι τούτοι οι αυτόκλητοι κοινωνικοί ινσπέκτορες. Και οι ευκαιρίες για αδιακρισία; Αμέτρητες. Γάμοι, γενέθλια, βαφτίσια και λοιπές κοινωνικές εκδηλώσεις είναι τα απόλυτα τερέν τους.
Όμως, καθώς δεν είναι κάθε μέρα τ’ Αγιαννιού, σιγά μην περιορίζονταν στις λιγοστές αυτές περιστάσεις για μια ανάκριση στα γρήγορα. Ως γυναίκα, μπορεί να κληθείς να απαντήσεις ανά πάσα στιγμή κι οπουδήποτε – στο δρόμο, στη δουλειά, στο σούπερ μάρκετ – σε ένα σωρό προσωπικές ερωτήσεις, οι οποίες παρεμπιπτόντως σχεδόν ποτέ δεν γίνονται σε άντρες.
Οι ερωτήσεις ξεκινούν από νωρίς. Τελειώνεις το λύκειο και ήδη υπάρχουν άνθρωποι που αγχώνονται για το εάν «θα βρεθεί κανένας να σε πάρει». Ακούγεται τραβηγμένο, όμως συνέβη στην 20χρονη Καλλιόπη Ρίζου το καλοκαίρι που μας πέρασε. «Βρισκόμουν στην επαρχία, συγκεκριμένα στα Γιάννενα, για διακοπές, όταν μια γιαγιά με σταμάτησε και δείχνοντας με το δάχτυλο το septum μου, με ρώτησε “Ποιος θα σε πάρει με αυτόν τον χαλκά στη μύτη;”», λέει η ίδια μιλώντας στο Βήμα.
Με την ίδια αγωνία για το εάν θα αποκατασταθεί ζούσαν συγγενείς και συντοπίτες και της Κωνσταντίας Γαλατιανού. Αγωνία που φρόντιζαν να εκφράζουν κάθε φορά που επισκεπτόταν τον τόπο της ως φοιτήτρια. Σήμερα, στα 47 της, θυμάται πως τις περισσότερες αδιάκριτες ερωτήσεις της ζωής της τις δέχθηκε μεταξύ των 20 και 30.
«H κλασική ερώτηση ήταν: “πότε θα παντρευτείς;”. Και, φυσικά, όταν αργότερα παντρεύτηκα, άρχισαν τα “πότε θα κάνεις παιδί;”. Κι όταν έκανα το πρώτο, άρχισαν να με ρωτούν πότε θα κάνω το δεύτερο. Το θέμα βέβαια ήταν ότι εγώ προσπαθούσα να κάνω δεύτερο, αλλά είχα πέντε αποβολές και εκείνοι εκεί, με ρωτούσαν συνέχεια», λέει η ίδια.
Η κοινωνία θεωρεί δεδομένο ότι αν είσαι γυναίκα και δείχνεις υγιής, ήδη από τα 20 θα αναζητάς «ένα καλό παλικάρι» να κάνεις παιδιά. Στόχος είναι τα παιδιά. Κι αν εσένα δεν χτυπά το καμπανάκι σου, δεν πειράζει. Θα βρεθούν καλοθελητάδες να στο θυμίσουν. Και μια και δυο και 498 φορές αν χρειαστεί.
Για κάποιες όμως η μητρότητα είναι πολύ ευαίσθητο θέμα. Έτσι, ερωτήσεις γύρω από αυτήν μπορεί πληγώσουν αφάνταστα μια γυναίκα που και το καμπανάκι της χτυπά και θέλει και προσπαθεί αλλά δεν είναι για οποιονδήποτε λόγο σε θέση να μείνει έγκυος.
Εξίσου συχνά, οι γυναίκες δεχόμαστε ερωτήσεις και σχόλια που αφορούν το σωματικό μας βάρος. «Μου έχει συμβεί να ερωτηθώ παραπάνω από μία φορά και από διαφορετικά άτομα, με ύφος τάχα μου χαριτωμένο, για το βάρος μου. Έχω ακούσει ατάκες του στυλ “Παχύναμε, παχύναμε;”, όπως και “Καλέ πώς αδυνάτησες έτσι;”», λέει στο Βήμα η 35χρονη Αγγελική Στρατή.
Ερωτήσεις και σχόλια σε σχέση με το σώμα της έχει λάβει και η 54χρονη Όλγα Ξένου. «Μέσα στα χρόνια έχουν σχολιάσει ακόμα και άνθρωποι που ελάχιστα γνωριζόμασταν την όποια αυξομείωση βάρους μπορεί να είχα, καθώς επίσης έχω ερωτηθεί στην ψύχρα και αν έχω κάνει μπότοξ. Δεν έχω ακούσει όμως να ρωτούν ποτέ έναν άντρα κάτι τέτοιο. Το τι κάνει μια γυναίκα με το σώμα της δεν θα έπρεπε να αφορά απολύτως κανέναν άλλον πέρα από την ίδια», λέει η ίδια.
Οι ερωτήσεις δεν έχουν τέλος. Αν δεν ερωτηθείς ως γυναίκα για το αν είσαι παντρεμένη, αν έχεις παιδιά κι αν θηλάζεις ή κάτι σχετικό με την εμφάνισή σου, θα ερωτηθείς σίγουρα για την ηλικία σου, το επάγγελμά σου, για το πώς βρήκες την παρούσα θέση εργασίας σου ή ακόμα και για το ύψος των οικονομικών σου απολαβών.
Πώς να απαντήσει τώρα μια γυναίκα σε τόση αδιακρισία; Η αλήθεια είναι πως δεν είμαι σίγουρη. Εκείνο όμως που μπορώ να πω με σιγουριά είναι πως καμιά γυναίκα δεν οφείλει να εξηγήσει τη ζωή της ούτε να λύσει τις απορίες κανενός αλλά ούτε και να επιχειρήσει να ανατρέψει τις κοινωνικά προκαθορισμένες αντιλήψεις μιας ολόκληρης κοινωνίας. Και, τέλος πάντων, αν κάποιοι άνθρωποι δεν ντρέπονται που γίνονται αδιάκριτοι, εμείς γιατί ντρεπόμαστε να πούμε «συγνώμη, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν σας αφορά»;
