Η νίκη των συντηρητικών στο Ιράν και το μήνυμα της αποχής

Την προηγούμενη Παρασκευή, 1η Μαρτίου, ένας αριθμός Ιρανών προσήλθε στις κάλπες για να εκλέξει τους αντιπροσώπους του. Στη διάθεση του είχε μία καθορισμένη από το καθεστώς λίστα υποψηφίων. Την ώρα που οι διεθνείς οικονομικές κυρώσεις επιβαρύνουν πολύ την κατάσταση των ιρανικών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, η ψήφος υπέρ της διαρκούς σταθερότητας του καθεστώτος δεν μπορεί να εμπνεύσει τους πολίτες και αντίθετα δείχνει να βλάπτει την εκλογική διαδικασία.

Σύμφωνα μάλιστα με τις ανακοινώσεις που εξέδωσε το Ισλαμικό Συμβούλιο το απόγευμα της περασμένης Κυριακής, οι εκλογές σε 14 επαρχίες θα πρέπει να επαναληφθούν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η συμμετοχή των ψηφοφόρων σε αυτές τις περιφέρειες δεν έφτασε το όριο του 20%. Η επαρχία Alborz, κοντά στην Τεχεράνη, κατέγραψε τη χαμηλότερη συμμετοχή.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι η διαδικασία ελέγχου των υποψηφίων απέκλεισε τον πρώην Πρόεδρο της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Χασάν Ρουχανί, κάτι που δείχνει πόσο κλειστή στον ανταγωνισμό είναι η όλη διαδικασία. Με τους πρώην Πρόεδρους να κάνουν επίδειξη της ψήφου τους, όπως και αλλού στον κόσμο, είναι επίσης εντυπωσιακό ότι ο πρώην πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, Mohammad Khatammi, έμεινε στο σπίτι και δεν πήγε να ψηφίσει. Το γεγονός αυτό, εκτός από ενδεικτικό, είναι και πρωτοφανές.

Στο Ιράν υπάρχουν αυτή τη στιγμή 61 εκατομμύρια εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι, σε μια χώρα με πληθυσμό σχεδόν 80 εκατομμυρίων ανθρώπων. Στην πραγματικότητα ψήφισαν κάτι λιγότερο από 25 εκατομμύρια ψηφοφόροι. Το αποτέλεσμα θεωρείται μια μικρή και σε καμία περίπτωση σημαντική νίκη της συντηρητικής παράταξης.

Γιατί ο κόσμος παρακολουθεί (και οι Ιρανοί όχι)

Αυτές οι εκλογές τράβηξαν περισσότερη προσοχή απ’ ότι συνήθως, καθώς ήταν οι πρώτες μετά τη φεμινιστική επανάσταση το 2022, όταν οι γυναίκες του Ιράν βγήκαν στους δρόμους μετά τη δολοφονία από την αστυνομία ηθικής της Μάχσα Αμίνι, μιας νεαρής Ιρανής γυναίκας που κατά την επίσκεψη της στην Τεχεράνη κακοποιήθηκε και σκοτώθηκε από την αστυνομία ηθικής. Επιπλέον, ο Πρόεδρος του Ιράν, Ibrahim Raisi, αντιμετώπισε την πρώτη του εκλογική δοκιμασία μετά την αμφιλεγόμενη εκλογική νίκη του το 2021.

Το αποτέλεσμα δεν θα ενισχύσει τη νομιμότητά του. Ο Raisi μπορεί να είδε τον κυβερνητικό του συνασπισμό να ενισχύεται αλλά την ίδια ώρα η οικονομία είναι σε πτώση, ο πληθωρισμός καλπάζει και υπάρχει μαζική έξοδος νέων, μορφωμένων Ιρανών από τη χώρα. Όπως λέγεται, πολλοί Ιρανοί ψηφίζουν με τα πόδια τους, χωρίς να πηγαίνουν σε εκλογικό κέντρο.

Για να είμαστε σαφείς, δεν υπήρχε ανησυχία για νοθεία στην ψηφοφορία. Οι υποψήφιοι όμως προς εκλογή είχαν φιλτραριστεί μήνες νωρίτερα από τους 12 Φύλακες του Συντάγματος, ένα σώμα αξιωματούχων που είχε επιλέγει από τον Ανώτατο Ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ. Οι υποψήφιοι που υποστήριζαν μία πιο κριτική προσέγγιση στα πεπραγμένα του καθεστώτος αποκλείστηκαν από έξι κληρικούς και έξι νομικούς εμπειρογνώμονες που εξέτασαν τα ηθικά και νομικά διαπιστευτήρια του καθενός.

Αυτός είχε ως αποτέλεσμα οι εκλογικές λίστες να περιλαμβάνουν λιγότερους μεταρρυθμιστές υποψηφίους από ότι το 2020, με αποτέλεσμα η πολιτική εκστρατεία να μοιάζει περισσότερο με μονόλογο και όχι με συζήτηση.

Τι διακυβεύεται;

Το γεγονός βέβαια ότι οι Ιρανοί σνομπάρουν τις εκλογές δεν σημαίνει ότι το αποτέλεσμα δεν είναι σημαντικό. Οι Ιρανοί κλήθηκαν να ψηφήσουν για δύο νομοθετικά σώματα την προηγούμενη Παρασκευή, αλλά επέλεξαν σε μεγάλο βαθμό να μην πάνε στις κάλπες.

Συγκεκριμένα, οι Ιρανοί που αποφάσισαν να πάνε στις κάλπες φήφισαν από τη μία πλευρά τη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, ένα συμβουλευτικό Σώμα, το οποίο όμως θα επιλέξει τον διάδοχο του ανώτατου ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αλί Χαμενεΐ. Η συμμετοχή σε αυτό το Συμβούλιο, λόγω του θεοκρατικού καθεστώτους του Ιράν, αποτελεί πραγματική εξουσία. Ο ίδιος ο Πρόεδρος μάλιστα της χώρας, Ebrahim Raisi είναι υποψήφιος για μια θέση σε αυτό το σώμα, στην απομακρυσμένη επαρχία του Νοτίου Khorasan.

Από την άλλη πλευρά, οι Ιρανοί κλήθηκαν να αναδείξουν τους τοπικούς βουλευτές, μεταξύ όσων πήραν έγκριση για να κατέβουν στις εκλογές. Σε πολλές αστικές εκλογικές περιφέρειες, η προσέλευση των ψηφοφόρων ήταν κάτω του 20%, πράγμα που σημαίνει ότι οι εκλογές θα επαναληφθούν σε δεύτερο γύρο. Ακόμα και αν δεν υπήρχαν οι συνηθισμένες ουρές έξω από τα εκλογικά τμήματα, οι πολίτες του Ιράν που πείστηκαν να πάνε και να ψηφίσουν ήταν πολύ λίγο σε σχέση με το σύνολο των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων.

Τι συνέβη;

Στους Ιρανούς δεν λείπει η αίσθηση του χιούμορ. Δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς, για παράδειγμα, ότι ο κορυφαίος υποψήφιος στην Τεχεράνη σε αυτές τις εκλογές συγκέντρωσε 540.000 ψήφους, την ίδια στιγμή που ο 30ος υποψήφιος του 2016 είχε συγκεντρώσει 1.780.000.

Η επίσημη συμμετοχή στο σύνολο της χώρας ήταν περίπου 40%. Όσον αφορά την Τεχεράνη, ανήλθε περίπου 24%, με πολλές περιφέρειες να καταγράφουν ιδιαίτερα χαμηλή συμμετεχοή, με ποσοστά μεταξύ 12 έως 15%. Τα πράγματα φαίνονται ελαφρώς καλύτερα σε πιο απομακρυσμένες περιοχές, όπου η ηθική υποχρέωση της ψήφου λαμβάνεται ακόμα σοβαρά υπόψη. Σε σύγκριση με την Τεχεράνη, η συμμετοχή 37% στο Ισφαχάν για παράδειγμα μοιάζει σαν θρίαμβος για το καθεστώς. Για να δει κανείς συμμετοχή πάνω από τον εθνικό μέσο όρο, έπρεπε να πάει σε περιοχές όπως το Khorasan Razavi (47%), όπου οι άνθρωποι ψηφίζουν συγκεντρωτικά και με βάση την οικογενειακή πίστη.

Οι διαφορετικές συντηρητικές παρατάξεις οι οποίες επικράτησαν στις εκλογές έχουν ξεκινήσει έναν διαγωνισμό προγραμματικής τήρησης των περιορισμών. Υπάρχουν ιδέες για περαιτέρω περιορισμούς στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο, περαιτέρω «τιτλοποίηση» της οικονομικής δραστηριότητας και πιο αυστηρή αστυνόμευση ηθικής.

Η ρητορική που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης είναι προβληματική ακριβώς επειδή δεν μπορεί να αμφισβητηθεί . Με άλλα λόγια, η διαδικασία υπονομεύει το αποτέλεσμα. Οι απόλυτες νίκες προκύπτουν τόσο από τα αποτελέσματα, όσο και από το αδιάβλητο των διαδικασιών.

Ο Ίλια Ρουμπάνης, PhD (EUI, Φλωρεντία), είναι Εμπειρογνώμονας Περιοχής του Καυκάσου και Ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.

Ο Sayed-Ehsan Dastgheib είναι πρώην οικονομικός ακόλουθος της Δημοκρατίας του Ιράν. Ειδικεύεται στη θεσμική εξέλιξη και διακυβέρνηση του Ιράν και είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Universidad Auronoma de Madrid.