Βαλκυρία: Τι είδαμε στην προ-γενική πρόβα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Στα καμαρίνια είναι σε εξέλιξη η μεταμόρφωση των πρωταγωνιστών. Το μακιγιάζ, τα κοστούμια, όλα πρέπει να είναι στην εντέλεια και οι οποιεσδήποτε προσαρμογές και αλλαγές πρέπει να γίνουν άμεσα. Πίσω από τις κλειστές πόρτες στα καμαρίνια, οι ηθοποιοί συγκεντρώνονται, δοκιμάζουν τη φωνή τους ξανά και ξανά. Στη σκηνή οι τεχνικοί κανονίζουν τις λεπτομέρειες, όλοι εναρμονίζονται, οι ηθοποιοί παίρνουν σταδιακά τις θέσεις τους δεξιά και αριστερά στη σκηνή, η ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Γερμανού αρχιμουσικού Ρόλαντ Κλούττιχ είναι σε ετοιμότητα… Την ερχόμενη Κυριακή, στις 10 Μαρτίου, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ τη «Βαλκυρία» του Ρίχαρντ Βάγκνερ, τη δεύτερη και για πολλούς την πιο σπουδαία και εκπληκτικά δημοφιλή όπερα της τετραλογίας του «Το δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ», σε συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα της Δανίας.

Σημειώνουμε εδώ ότι η «Βαλκυρία» πρωτοπαρουσιάστηκε στο Βασιλικό Αυλικό και Εθνικό Θέατρο στο Μόναχο στις 26 Ιουνίου 1870, μετράει, δηλαδή, 154 χρόνια ζωής. Για πρώτη φορά ως μέρος του «Δαχτυλιδιού» ανέβηκε στο Θέατρο του Φεστιβάλ στο Μπάυρωυτ στις 14 Αυγούστου 1876. Στην Ελλάδα πρωτοπαρουσιάστηκε από την Όπερα της Φρανκφούρτης στις 27 Νοεμβρίου 1938 στο Θέατρο Ρεξ, στην Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο του «Δαχτυλιδιού του Νίμπελουνγκ».

Ο «κύκλος του δαχτυλιδιού» αποτελείται από ένα μονόπρακτο «εισαγωγικό» έργο, τον «Χρυσό του Ρήνου», και τρία τρίπρακτα έργα, τη «Βαλκυρία», τον Ζήγκφρηντ» και το «Λυκόφως των θεών». Η θεματολογία της βασίζεται στη σκανδιναβική μυθολογία και στην αρχαία ελληνική τραγωδία, που δεν είναι άλλη από την τριλογία «Ορέστεια» του Αισχύλου.

Καθόλου περίεργο που οι 6 παραστάσεις που θα παρουσιαστούν στην ΕΛΣ μέχρι το τέλος Μαρτίου είναι sold out και ήταν αληθινό ευτύχημα που παρακολουθήσαμε την προ-γενική πρόβα της παραγωγής, λίγα 24ωρα πριν τη μεγάλη πρεμιέρα: με το άνοιγμα της αυλαίας αποκαλύφθηκε το επιβλητικό και απροσδιορίστου (;) χρονικού πλαισίου σκηνικό που εμπνεύστηκε ο Άγγλος σκηνοθέτης Τζον Φουλτζέιμς, στο οποίο δεσπόζει η πελώρια σκάλα επί σκηνής που οδηγεί στα σύννεφα σε μια περιστρεφόμενη κατασκευή.

Η ιστορία

Η ηρωίδα στην οποία αναφέρεται η «είναι» η Βρουγχίλδη. Ο θεός Βόταν, ο πατέρας της, είναι ο αρχιτέκτονας και ο ηγέτης ενός κόσμου του οποίου την ύπαρξη επιδιώκει να εξασφαλίσει μετά το δικό του τέλος. Η μεγάλη υπέρβαση σε αυτή την όπερα είναι η συνειδητοποίηση από πλευράς του ότι πρέπει να εγκαταλείψει αυτό το σχέδιο, διότι ο κόσμος αυτός χάνεται.

«Δεν πρόκειται μόνο για τον προσωπικό του κόσμο, αλλά για ολόκληρη την περίοδο της ανθρωπόκαινου, της οποίας υπήρξε μέρος. Συνειδητοποιεί, λοιπόν, τη θνητότητά του και ότι πρέπει να επενδύσει στο μέλλον, στην κόρη του. Αυτή είναι η σπουδαία υπέρβαση αυτής της όπερας. Η αγάπη που εκφράζει στη συνέχεια στην κόρη του είναι αυτή που είχε προηγουμένως θυσιάσει στο βωμό της κατοχύρωσης της εξουσίας.», λέει στο ΒΗΜΑ ο σκηνοθέτης.

Ας δούμε λίγο τα τεκταινόμενα: Πρώτες μελωδίες και η Α΄Πράξη  παίρνει το χρόνο της μέχρι τους πρώτους διαλόγους έως ότου συστήσει τον Ζήγκμουντ (Στέφαν Φίνκε) που φτάνει εξαντλημένος στο αρχικά – αγνώστου ταυτότητας – σπίτι της Ζήγκλιντε (Άλλισον Όουκς) και του συζύγου της Χούντινγκ (Πέτρος Μαγουλάς). Κάθεται στην εστία και όταν ερωτάται από τη Ζίγκλιντ που τον βρίσκει εκεί, ποιος είναι, απαντάει πως είναι ο «Βέχαλτ» («Κυνηγημένος από την ατυχία»).

Ανάμεσα στη Ζήγκλιντε και τον Ζίγκμουντ αναπτύσσεται μια έλξη, ενώ στη συνέχεια η εμφάνιση του Χούντινγκ, δίνει το έναυσμα για να αναρχίσει να ξετυλίγεται το κουβάρι που θα ενώσει άγρια τις μοίρες των τριών, καθώς ο Ζήγκμουντ αφηγείται τις καταστροφές που σημάδεψαν τη ζωή του…Στο μεταξύ ο θεός Βόταν (Τόμμι Χακάλα) ακούει τα τεκταινόμενα, είναι αυτός που με τα χέρια του κινεί τα νήματα, όπως δηλώνεται εμφατικά στη σκηνή, και αυτός που διαμορφώνει την ιστορία.

«Όπως συμβαίνει με κάθε μυθοπλασία, η πρόκληση είναι να βρεις έναν τρόπο να διηγηθείς μια ιστορία που να γίνεται αντιληπτή έξω από οποιοδήποτε χρονικό πλαίσιο»

«Οι καταβολές της ιστορίας είναι στη σκανδιναβική μυθολογία και οι ρίζες της στην αρχαία ελληνική τραγωδία, στους ελληνικούς μύθους. Όπως συμβαίνει με κάθε μυθοπλασία, η πρόκληση είναι να βρεις έναν τρόπο να διηγηθείς μια ιστορία που να γίνεται αντιληπτή έξω από οποιοδήποτε χρονικό πλαίσιο, να απηχεί οικουμενικότητα και να στηρίζεται σε κοινές αντιλήψεις του σημερινού κόσμου», εξηγεί ο σκηνοθέτης της παράστασης Τζον Φουλτζέιμς, αναφερόμενος στην προσέγγιση του σε αυτό το ανέβασμα της «Βαλκυρίας» στην ΕΛΣ. Ο πολύπειρος Άγγλος σκηνοθέτης, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της Βασιλικής Όπερας της Δανίας έχει σκηνοθετήσει στην Εθνική Λυρική Σκηνή την όπερα του «Ντον Τζοβάννι» και του «Τζάννι Σκίκκι». Η Βαλκυρία συνιστά την τρίτη του σκηνοθετική δουλειά για την ΕΛΣ.

Μαρκ Ζούκερμπεργκ και Έλον Μασκ

«Η πρόκληση ήταν να εντάξουμε σήμερα το έργο σε αυτό το πλαίσιο, στο πλαίσιο μιας οικονομίας που διοικείται από τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ και τον Έλον Μασκ, τους νέους τιτάνες του τεχνολογικού κόσμου και όχι πλέον από τους τιτάνες του βιομηχανικού κόσμου.»

«Μία από τις βασικές προβληματικές του ‘’Δαχτυλιδιού’’ είναι η ανάδειξη της διαπάλης ανάμεσα στην αγάπη και την εξουσία, την εξουσία που διαφθείρει και καθιστά την αγάπη ανέφικτη. Το ζήτημα ανέκυπτε συχνά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, στο πλαίσιο της βιομηχανικής επανάστασης καθώς και γύρω από θέματα όπως η εργασία και η καταστροφή του περιβάλλοντος», συμπληρώνει ο Φουλτζέιμς και σημειώνει για την παραγωγή: «Όμως σήμερα βιώνουμε μια διαφορετική επανάσταση. Ζούμε την επανάσταση της κοινωνίας της πληροφορίας, τη λεγόμενη, ψηφιακή επανάσταση. Η πρόκληση ήταν να εντάξουμε σήμερα το έργο σε αυτό το πλαίσιο, στο πλαίσιο μιας οικονομίας που διοικείται από τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ και τον Έλον Μασκ, τους νέους τιτάνες του τεχνολογικού κόσμου και όχι πλέον από τους τιτάνες του βιομηχανικού κόσμου. Υπό αυτό το πρίσμα η παράσταση απηχεί το σήμερα ώστε να είναι κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο το έργο επικεντρώνεται στη θεματολογία της γνώσης και της πληροφορίας και πώς η σύζευξη αυτών των δύο αποτελεί πηγή εξουσίας.»

Τον ρωτάμε αν η ευρεία απήχηση και επιδραστικότητα της Βαλκυρίας στη σημερινή ποπ κουλτούρα καθιστά το σύγχρονο ανέβασμα της πιο δύσκολο. «Η μουσική του Βάγκνερ έχει αποτελέσει φυτώριο πλήθους νέων κινηματογραφικών και επικών σάουντρακ. Η εμβληματική μουσική της συγκεκριμένης όπερας συχνά αποσυνδέεται από το αρχικό αφήγημα και διασκευάζεται.Ακριβώς επειδή αυτό συμβαίνει τόσο συχνά, οφείλεις να το αγνοήσεις και να επιστρέψεις στην αλήθεια του αρχικού αφηγήματος, να βρεις τη δυναμική των σκηνών και των διαλόγων και να τους αναδείξεις, καθώς το κοινό ξεχνάει ότι πρόκειται για ένα διάσημο μουσικό έργο με πρωτότυπη αφήγηση. όπως συμβαίνει με κάθε μορφή τέχνης, μέσω της κλασικής όπερας μπορούμε να διηγηθούμε ιστορίες που είναι διαχρονικές. Αλλά η τέχνη είναι εκείνη που παρέχει τη δυνατότητα στην αλήθεια να ειπωθεί.»

Στέφαν Φίνκε

Σε ένα σύντομο διάλειμμα της πρόβας, ο «Ζήγκμουντ» της Βαλκυρίας, ο Γερμανός τενόρος Στέφαν Φίνκε, βετεράνος μεγάλων βαγκνερικών ρόλων με πολυάριθμες εμφανίσεις στην τετραλογία του Δαχτυλιδιού στις μεγαλύτερες σκηνές παγκοσμίως, επιβεβαιώνει αυτή την παραδοχή. «Στην Πράξη Ι υποδυόμαστε τον Ζήγκμουντ, τη Ζήγκλιντ, τον Χούντινγκ στην κλασική εκδοχή της όπερας. Και αυτό είναι που οι λάτρεις της οπέρας περιμένουν να δουν», μας λέει και εξιστορεί: «Επιπρόσθετα έχουμε επί σκηνής τον Βόλταν και τις Βαλκυρίες να περιτριγυρίζουν τη μικρή μας σκηνή όπου διαδραματίζεται η Πράξη Ι. Ο Βόταν φαίνεται να σχεδιάζει την ιστορία, το σκηνικό, την πλοκή. Βρίσκω έξυπνη την ιδέα να φαίνεται πως ό,τι συμβαίνει ξεκινάει από εκείνον. Είναι τα χέρια του που κινούν τα νήματα και προσπαθεί να ηγηθεί των γεγονότων μέχρι που υποχρεούται να αποτύχει.»

Η Βαλκυρία είναι όπερα μεγάλης έντασης. Είναι γεμάτη διαλόγους με ένταση ανάμεσα σε ένα ανδρόγυνο που έχει χωρίσει, έναν πατέρα και μία κόρη που χωρίζονται και έναν αδελφό και μία αδελφή που ερωτεύονται. Για τον Φίνκε: «Η αιμομιξία του Ζήγκμουντ και της Ζηγκλίντα που θα γεννήσει τον Ζήγκφριντ είναι αβάσταχτη. Ποτέ δεν ξεπερνιέται και ποτέ δεν θα ξεπεραστεί. Η τραγωδία αυτή συνιστά ένα πολύ σημαντικό σκέλος της όπερας».

Και τι ήρωας είναι ο Ζήγκμουντ; Ποια δημόσια προσωπικότητα της εποχής μας αντιπροσωπεύει αν διαβάσουμε με σύγχρονους όρους το λιμπρέτο της Βαλκυρίας;  «Ένας κλασικός ήρωας είναι δυνατός και ξεπερνάει το πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει. Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει στον Ζήγκμουντ γιατί πεθαίνει στο τέλος της Πράξης ΙΙ. Οπότε αυτή η μοιραία στιγμή δεν τον καθιστά κλασικό ήρωα. Θα όριζα ως «ήρωα» αυτόν που έχει ισχυρή προσωπικότητα, διαθέτει τη λύση του προβλήματος και τη χρησιμοποιεί στο φινάλε. Για την όπερα της Βαλκυρίας και το Ζήγκμουντ, θα έμενα στο γεγονός ότι παρόλο που πεθαίνει, συνεχίζει να ζει.», σχολιάζει ο Στέφαν Φίνκε και προχωρά σε μια διαπίστωση: «Ο Ζήγκμουντ θυμίζει τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, διότι έχει εξαναγκαστεί σε μία διαμάχη, σε έναν πόλεμο. Πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε μία συνθήκη όπου δεν μπορεί να κερδίσει. Δεν μπορεί να δώσει λύση. Μπορεί να κερδίσει μόνον στην περίπτωση που έχει ενίσχυση από άλλους…Η ιστορία θα τον κρίνει στο τέλος.»

Πέτρος Μαγουλάς

Ο Έλληνας βαθύφωνος της παράστασης Πέτρος Μαγουλάς που υποδύεται τον Χούντινγκ, το αντίπαλο δέος του Ζήγκμουντ, σημειώνει ότι: «Ο Χούντινγκ είναι ο μοναδικός γήινος χαρακτήρας του έργου, όλοι οι άλλοι είναι θεοί και ημίθεοι. Αυτό βέβαια δεν τον κάνει ευχάριστο. Είναι ο φαινομενικά κακός χαρακτήρας του έργου και είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί τη μοίρα που έχουν προδιαγράψει γι’ αυτόν οι θεοί από την αρχή μέχρι το τέλος. Είναι ο θύτης και είναι και το θύμα ταυτόχρονα. Αλλά θα προσπαθήσω να του βρω και κάποια ελαφρυντικά, καθώς είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος είναι πιστός στις οικογενειακές παραδόσεις και σε κάποιον πολύ αρχαίο κώδικα τιμής και παραμένει πιστός σε αυτά μέχρι το τέλος».

«Η Βαλκυρία είναι μια αρένα  μέσα στην οποία κονταροχτυπιούνται θεοί και ήρωες πάνω σε τεντωμένα σχοινιά.»

Έχοντας ερμηνεύσει βαγκνερικούς ρόλους όπως τον Βασιλιά Χάινριχ («Λόενγκριν») και τον Ντάλαντ («Ο ιπτάμενος Ολλανδός»), ο Πέτρος Μαγουλάς αναφέρεται στη μεγάλη αγάπη του Βάγκνερ στο αρχαίο ελληνικό δράμα, κατά πως τεκμηριώνουν και τα δραματουργικά στοιχεία που χρησιμοποίησε στην τετραλογία του «Δαχτυλιδιού», στις σχέσεις θεών και ανθρώπων που έπλασε. «Η Βαλκυρία», υπογραμμίζει, «είναι μια αρένα  μέσα στην οποία κονταροχτυπιούνται θεοί και ήρωες πάνω σε τεντωμένα σχοινιά, γύρω από έννοιες όπως το πάθος, η αγάπη, η ελευθερία, η εξουσία, η τιμωρία, η πίστη, η απιστία, στις οποίες ο θεατής προβάλλει τον ψυχισμό του.»

Ποιες βασικές διαδρομές του Βάγκνερ πρέπει να έχει κατά νου ο θεατής που έχει εξασφαλίσει ένα εισιτήριο για την όπερα της «Βαλκυρίας»; Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ γεννήθηκε στη Λειψία το 1813, την ίδια χρονιά με τον Τζουζέππε Βέρντι. Αποτελεί μοναδική περίπτωση ανάμεσα στους συνθέτες του 19ου αιώνα και εμβληματική μορφή του γερμανικού ρομαντισμού. Η πρωτοποριακή δομή των κειμένων του, κυρίως όμως οι μουσικές του καινοτομίες (αρμονία, προσωδία, χρήση εξαγγελτικών θεμάτων κ.λπ.) υποχρέωσαν τους συναδέλφους του να ξαναδούν το σύνολο της μουσικής τέχνης με διαφορετική οπτική.

Όσοι έχετε εξασφαλίσει τα εισιτήριά σας για τις παραστάσεις της Βαλκυρίας στην Εθνική Λυρική Σκηνή ανατρέξτε στον Βάγκνερ πριν μπείτε στην αίθουσα. Ο συναρπαστικός του κόσμος απλώνεται σε απίστευτο εύρος και εκείνη η σπουδαία κορύφωση με τον «Καλπασμό των Βαλκυριών» στην Γ’ Πράξη, που έχει αναπαραχθεί πολλές φορές σε άλλες μορφές τέχνης όπως στο σινεμά, έχει ξεχωριστές διαστάσεις ενταγμένη στην αφήγηση που τη δημιούργησε.

• INFO «Η Βαλκυρία» του Ρίχαρντ Βάγκνερ αποτελεί πρώτη παρουσίαση από την Εθνική Λυρική Σκηνή σε συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα της Δανίας στις 10, 13, 16, 19, 24, 31 Μαρτίου 2024, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ. Ώρα έναρξης: 17.30. Διάρκεια παράστασης: 5 ώρες και 15 λεπτά, συμπεριλαμβανομένων δύο διαλειμμάτων