«Ταξιδιώτης του παντός μ’ ένα μεθυσμένο πιάνο / μια κιθάρα κι από πάνω τη γνώμη του καθενός / ταξιδιώτης του παντός, είμαι κύμβαλο αλλαλάζον / έτσι καθώς διασκεδάζω στο θάνατό μου εμπρός.»
Προφητικό το παραπάνω τετράστιχο του συνθέτη, ερμηνευτή, μουσικού με λίγα λόγια του δημιουργού με την ουσιαστική έννοια της λέξης, Δήμου Μούτση ο οποίος πέθανε την Τετάρτη 6 Μαρτίου, σε ηλικία 85 ετών. Ταξιδιώτης της ελληνικής μουσικής, αυθεντικός, ιδιότυπος, παραγωγικότατος άφησε το στίγμα του τόσο μέσω των συνεργασιών του και των επιτυχιών του αλλά κυρίως μέσω του ήχου του. Και όλα αυτά ενώ δεν φρόντισε ιδιαιτέρως τις δημόσιες σχέσεις του. «Οι φιλίες δεν μου κρατάνε πολύ. Φεύγω. Δεν γίνεται να προχωράμε οι ίδιοι άνθρωποι για μια ζωή αγκαλιασμένοι. Θα προχωράμε, αλλά όχι αγκαλιασμένοι», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του (lifo, Eυθύμης Φιλίππου, 2008).
«Με αγγλοσαξονικούς όρους ο Δήμος Μούτσης θα ήταν εκπρόσωπος της progressive, ελληνικής μουσικής σκηνής».
Κι όμως τα τραγούδια του από τα μέσα – τέλη της δεκαετίας του ΄60 έως σήμερα, δεν έχουν λείψει από τα χείλη μας. Λαϊκά, έντεχνα, ποπ, ροκ «πειραματικές» ενορχηστρώσεις, μουσικός καμβάς, που δύσκολα μπορεί να μπει κάτω από συγκεκριμένη ταμπέλα.
Με αγγλοσαξονικούς όρους ο Δήμος Μούτσης θα ήταν εκπρόσωπος της progressive, ελληνικής μουσικής σκηνής και αυτό αποτυπώνει το εύρος της δημιουργίας του αλλά και της απήχησής του. Ό,τι κατάκτησε ο Δήμος Μούτσης το κατάφερε με τη μουσική του στο βαθμό που δεν μάσαγε τα λόγια του αλλά ούτε φρόντιζε ιδιαιτέρως τις σχέσεις του με τις δισκογραφικές εταιρείες. Μακροπρόθεσμα το τελευταίο του βγήκε σε καλό. Στο έργο του ενσωμάτωσε τον σύγχρονο ήχο που ερχόταν έξω από τα σύνορα της Ελλάδας.
Ενδεχομένως θα αρκούσαν δύο έργα του, ο «Άγιος Φεβρουάριος» (1972) και το «Φράγμα» (1981) για να μείνει άπαξ δια παντός, στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Το πρώτο άλμπουμ σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, ξεκινάει με την «Εισαγωγή» που αν κάποιος δεν το γνωρίζει θα το εκλάβει ως σύνθεση ψυχεδελικού ροκ συγκροτήματος των Ηνωμένων Πολιτειών.
Μπορεί σήμερα ο «Αγιος Φεβρουάριος» να είναι από τους σημαντικότερους δίσκους της ελληνικής μουσικής, αλλά αυτό δεν ήταν κάτι δεδομένο, στις αρχές της δεκαετίας του ΄70. Ήταν από τους πρώτους δίσκους που γράφονται σε οκτακάναλο – το οποίο μόλις είχε φτάσει στα στούντιο της Κολούμπια, με αποτέλεσμα η σύγχρονη τεχνολογία ηχογράφησης να προσφέρει στον Δήμο Μούτση τη δυνατότητα του πειραματισμού. Ο συνθέτης βάζει τον Δημήτρη Μαριολά να παίξει με το μπουζούκι του συνδεδεμένο στον ενισχυτή. Στα ίδια βήματα περπάτησε και η ενορχήστρωση με αποτέλεσμα να προκληθεί αμηχανία στους κριτικούς. Η εφημερίδα «Ακρόπολις» επισήμανε «την επίδραση της σύγχρονης ποπ στον τρόπο έκφρασης του συνθέτη». Οι πωλήσεις του δίσκου, αρχικώς, δε ξεπέρασαν τα 2.000 αντίτυπα.
Στην επανέκδοση του δίσκου το 1999, ο συνθέτης σημειώνει: «Πέρασε πολύς καιρός από τότε. Μιλάμε για 27 χρόνια πριν… Το βρίσκω λοιπόν πολύ φυσικό να’ χω ξεχάσει αρκετές λεπτομέρειες και κυρίως την κατάσταση στην οποία βρισκόμουν όταν έγραφα αυτό το δίσκο. Πάντως, πρόθεση για μια καινούρια κι επαναστατική δουλειά, όπως αποδείχθηκε αργότερα ότι ήταν ο ΑΓΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, δεν είχα. Το λέω αυτό, πρώτον γιατί μια τέτοια σκέψη και είναι άγνωστη στο χαρακτήρα μου και δεύτερο και κυριότερο, γιατί ξέρω καλά πως οι καινούριες ιδέες και οι καινούριες μορφές σ’ όλα τα είδη της Τέχνης έρχονται ως αποτέλεσμα κι όχι από πρόθεση».
Η αποτυχία είναι καθολική, μέχρι που λαμβάνει χώρα η υπόθεση Κοεμτζή και ο κόσμος αναζητά το τραγούδι «Ο Χάρος βγήκε παγανιά». Η δε συμμετοχή του Δημήτρη Μητροπάνου, αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο για την μετέπειτα πορεία του, στο τραγούδι. Και κυρίως στο ερμηνευτικό του ύφος.
«Ο Δήμος Μούτσης δεν απέφυγε ποτέ τις αντιπαραθέσεις. Με ή χωρίς εισαγωγικά».
Δέκα, σχεδόν χρόνια μετά το «Φράγμα» του 1981, αποτελεί και αυτό διαχρονικό έργο της ημεδαπής μουσικής δημιουργίας. Σε στίχους του Κώστα Τριπολίτη, ο Δήμος Μούτσης, παρουσιάζεται περισσότερο μεστός, σαρκαστικός εκτός από τον ίδιο το συνθέτη τραγουδούν οι Σωτηρία Μπέλλου, Λουκιανός Κηλαηδόνης Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Ο δίσκος αυτός σηματοδότησε την αρχή της νέας διαδρομής του, που κράτησε μέχρι το 1994 και το δίσκο «Για πούλημα λοιπόν», όπου ο ίδιος ο συνθέτης ήταν πλέον ο κύριος ερμηνευτής των τραγουδιών του. Χωρίς φυσικά να απουσιάζει η Εξαίρεση ο «Ταξιδιώτης» με ερμηνεύτρια τη Νάνα Μούσχουρη, που κυκλοφόρησε το 1990).
Ούτε όμως το «Φράγμα» ήταν… αναίμακτο. Επεισοδιακή η συνεργασία του με τη Σωτηρία Μπέλλου, για το «Δε λες κουβέντα», το εμβληματικό τραγούδι που έγινε τεράστια επιτυχία και έχει πάρει τον χαρακτηρισμό του «κλασικού». Ο Μούτσης ζήτησε την Μπέλλου η οποία θα ερμήνευε τρία τραγούδια ένα εκ των οποίων ήταν η πέτρα σκανδάλου το «Δε λες κουβέντα». Ο συνθέτης φρόντισε να γράψει μουσικές που θα ήταν πιο κοντά στο «στυλ» της κι έτσι το συγκεκριμένο το έφτιαξε σε ζεϊμπέκικο ρυθμό. Πρόβαρε με τη Σωτηρία μόνο τα τρία κουπλέ του τραγουδιού, αποκρύπτοντάς της ότι ενδιάμεσα υπήρχε και ρεφρέν το οποίο ερμήνευε ο ίδιος. Η ηχογράφηση ολοκληρώθηκε χωρίς η Μπέλλου να έχει ιδέα για το ρεφρέν. Λίγες μέρες αργότερα, εκείνη, εξακολουθώντας να μη γνωρίζει για το ρεφρέν, πήγε στο σπίτι του Δήμου Μούτση, σε έξαλλη κατάσταση καθώς θεωρούσε απαισιόδοξο το τραγούδι. «Τι τραγούδι είναι αυτό που μου έδωσες;», φέρεται να τον ρώτησε και του ανακοίνωσε ότι ζήτησε «να μην κυκλοφορήσει το τραγούδι και θα κάνω ασφαλιστικά μέτρα». Ο Μούτσης προσπάθησε να την ηρεμήσει και να της εξηγήσει τι είχε συμβεί, αλλά η Μπέλλου εκείνη τη στιγμή ήταν οργισμένη. Λίγες μέρες αργότερα ο Μούτσης τής έστειλε ηχογραφημένο το τραγούδι. Η Μπέλλου το άκουσε και έσπευσε να τον επισκεφθεί κρατώντας λουλούδια.
Ο Δήμος Μούτσης δεν απέφυγε ποτέ τις αντιπαραθέσεις. Με ή χωρίς εισαγωγικά. «Αντιπαρατέθηκε» δημιουργικά με τους Νίκο Γκάτσο, Μάνο Ελευθερίου, Λευτέρη Παπαδόπουλο, Κώστα Τριπολίτη, Πυθαγόρα, Σταμάτη Κόκοτα, Γρηγόρη Μπιθικώτση, Αντώνη Καλογιάννη, Μανώλη Μητσιά, με ποιήματα των Κ.Π. Καβάφη, Κώστα Καρυωτάκη, Γιώργου Σεφέρη και Γιάννη Ρίτσου και τόσου άλλους ακόμη και βγήκε νικητής και κυρίως διαχρονικός. Με τον τρόπο του έκανε αυτό που ήθελε, όπως το ήθελε και όταν το ήθελε. Ο χρόνος τον δικαίωσε.
Ταξιδιώτης της Μουσικής, έσπασε Φράγματα, κάποιους Αγιους Φεβρουάριος αποδεικνύοντας ότι η μουσική ακολουθεί την κίνηση της κοινωνίας, αδιαφορώντας για νόρμες, κανόνες και πρέπει. Ενδεχομένως το έργο του, πρέπει να μελετηθεί από τις επόμενες διαστάσεις, ώστε να αποτυπωθούν και οι κοινωνικές προεκτάσεις του, πέρα από τις συνθετικές.
