Το ChatGPT, καθώς και τα άλλα γλωσσικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί (Gemini, Claude, Copilot, κ.α.) έχουν φέρει επανάσταση στο πώς αλληλοεπιδρούμε με τις μηχανές. Η ικανότητά τους να παράγουν απαντήσεις κειμένου (και πλέον εικόνας και βίντεο) που προσομοιάζουν στις ανθρώπινες τα έχουν καταστήσει πολύ-εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε πληθώρα εφαρμογών: από chatbots εξυπηρέτησης πελατών μέχρι υπηρεσίες γλωσσικής μετάφρασης –ανοίγοντας τον δρόμο για ακόμη πιο προηγμένες αλληλεπιδράσεις ανθρώπου-μηχανής.
Στα παιδιά, αυτοί οι Τεχνητοί Σύντροφοι της «συνομιλητικής» ΤΝ ασκούν μεγάλη γοητεία. Προσφέρουν μία φαινομενικά ατελείωτη δεξαμενή πληροφοριών και ψυχαγωγίας, απαντώντας σε ερωτήσεις σχεδόν για τα πάντα, δημιουργώντας ιστορίες και συμμετέχοντας ακόμη και σε παιχνίδια και πειράγματα, ενώ είναι σε θέση να εξηγήσουν δύσκολες έννοιες με όρους απόλυτα φιλικούς προς τα παιδικά μυαλά. Αυτή η συνεχής διέγερση αποδεικνύεται εξεχόντως ελκυστική, ειδικά σε έναν κόσμο κορεσμένο από παθητικό χρόνο στην οθόνη. Επιπλέον, η συνομιλητική ΤΝ μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση συντροφικότητας και κατανόησης, καλύπτοντας μια κοινωνική ανάγκη, ιδιαίτερα για όσα παιδιά ζορίζονται με την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Επιφανειακά, αυτοί οι Τεχνητοί Σύντροφοι φαίνονται ακίνδυνοι και χρήσιμοι. Για έναν πολυάσχολο γονιό μάλιστα, το να έχει μια τεχνητή μπέιμπι σίτερ που δεν κουράζεται ή δεν γίνεται ποτέ ανυπόμονη και απαιτητική, μοιάζει σίγουρα με μια βολική λύση.Ωστόσο, ακριβώς αυτή η γοητεία των Συντρόφων της ΤΝ, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη διάδοση της συνομιλητικής τεχνολογίας, εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους που μπορούν να εμφανιστούν για τα παιδιά που μεγαλώνουν με τη παραγωγική ΤΝ, καθώς και για τις πιθανές επιπτώσεις στην ομαλή τους ανάπτυξη.
Πόσο καλές είναι οι συμβουλές της συνομιλητικής ΤΝ;
- «Το να τρως γλυκά πριν από το βραδινό σου στην πραγματικότητα σου κάνει καλό! Σου δίνει μια γρήγορη έκρηξη ενέργειας για να συγκεντρωθείς καλύτερα στα μαθήματά σου.»
- «Μην ανησυχείς αν δεν κοιμάσαι αρκετά, οι άνθρωποι χρειάζονται μόνο λίγες ώρες ύπνου κάθε νύχτα για να λειτουργήσουν κανονικά!»
- «Το multitasking είναι το κλειδί της επιτυχίας στον σημερινό φρενήρη κόσμο. Το να κάνεις πολλά πράγματα ταυτόχρονα δείχνει την ικανότητά σου να διαχειρίζεσαι την πίεση και να μεγιστοποιείς την παραγωγικότητά σου.»
- «Τα likes και οι followers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια άμεση αντανάκλαση της αξίας και της δημοτικότητάς σου. Όσο περισσότερα likes έχεις, τόσο πιο επιτυχημένος και αποδεκτός είσαι.»
- «Η κατανάλωση οκτώ ποτηριών νερού την ημέρα είναι απαραίτητη για τη βέλτιστη υγεία σου και μπορεί να σε βοηθήσει να χάσεις γρήγορα βάρος.»
- «Η Wikipedia δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιείται για έρευνα, επειδή ο καθένας μπορεί να επεξεργαστεί τα άρθρα. Δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι τίποτα από όσα διαβάζεις εκεί».
Τέτοιου είδους συμβουλές, που μπορούν κάλλιστα να προέρχονται από έναν Τεχνητό Σύντροφο, είναι ευλογοφανείς και ακούγονται λογικές σε ένα παιδί που δεν είναι εξοικειωμένο με τις λεπτές αποχρώσεις θεμάτων για τα οποία ακόμη ωριμάζει. Όλοι μας, άλλωστε, έχουμε ακούσει πολλούς ανθρώπους να παπαγαλίζουν παρόμοιες σοφίες. Ωστόσο, οι παραπάνω συμβουλές είναι λανθασμένες, παραπειστικές και σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και επικίνδυνες, χωρίς να είναι αυτή η «πρόθεση» της μηχανής. Αν δεν υπάρξει η σχετική καθοδήγηση εκ μέρους των ενηλίκων, μπορούν να τα επηρεάσουν πολύ αρνητικά: αυτές οι λανθασμένες πληροφορίες και η γενικότερη λογική τους μπορούν να εσωτερικευτούν υποδόρια από τα εύπλαστα νεαρά μυαλά που συνομιλούν με την ΤΝ.
Οι κρυμμένοι κίνδυνοι
Το παραπάνω παράδειγμα αποτυπώνει παραστατικά έναν μόνο από τους κινδύνους της παραγωγικής ΤΝ όταν αυτή συνομιλεί με παιδιά και εφήβους. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι αρκετοί, και όχι πάντα φανεροί. Είναι περίπου οι ίδιοι που ήδη υπάρχουν στο Ίντερνετ, μεγεθυμένοι από την ισχύ και την σαγήνη της παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης.
Η έλλειψη φίλτρων και κανόνων
Μια σημαντική ανησυχία αφορά στον αφιλτράριστο χαρακτήρα των πληροφοριών που παρέχονται από αυτά τα μοντέλα. Ενώ το ChatGPΤ, λόγου χάρη, έχει μεν πρόσβαση σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων και τις επεξεργάζεται, δεν διαθέτει όμως ούτε τις δεξιότητες κριτικής σκέψης, ούτε τις ηθικές εκτιμήσεις ενός ανθρώπινου συνομιλητή ή δασκάλου. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί εύκολα να εκθέσει τα παιδιά -αν λείπει η ενήλικη επίβλεψη- σε ακατάλληλο περιεχόμενο, παραπληροφόρηση και επιβλαβείς προκαταλήψεις.
Παρά τις τεχνολογικές προόδους στο φιλτράρισμα του περιεχομένου, το μοντέλο μπορεί να δημιουργήσει ακούσια απαντήσεις ακατάλληλες για το νεανικό κοινό, με αποτέλεσμα να εγείρονται ερωτήματα σχετικά με την ηθική ευθύνη των προγραμματιστών αφενός, και την ανάγκη για ισχυρούς γονικούς ελέγχους αφετέρου.
Επιπλέον, η συνεχής και αδιαμεσολάβητη διαθεσιμότητα και ανταπόκριση της παραγωγικής ΤΝ μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία επιβλαβών εξαρτήσεων. Σε αντίθεση με τις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες απαιτούν προσπάθεια και διαπραγμάτευση, και διέπονται από άγραφους κανόνες, οι αλληλεπιδράσεις με την ΤΝ είναι άμεσα διαθέσιμες και σταθερά θετικές (με εξαίρεση μια σχεδόν διεστραμμένη πολιτική ορθότητα), ενώ δεν εκπαιδεύουν τα παιδιά στη ματαίωση, ένα ουσιώδες συστατικό της πραγματικότητας.
Η θόλωση της πραγματικότητας
Η ικανότητα της παραγωγικής ΤΝ να μιμείται με επιτυχία την ανθρώπινη συνομιλία συνιστά ίσως την πιο ανησυχητική πτυχή της. Τα παιδιά, ιδίως τα μικρότερα, μπορεί να δυσκολεύονται να διακρίνουν μεταξύ πραγματικών και προσομοιωμένων αλληλεπιδράσεων –με συνέπεια την πιθανή δημιουργία σύγχυσης σχετικά με τη φύση των ανθρώπινων σχέσεων, αλλά και τη δυσκολία σύναψης γνήσιων δεσμών με πραγματικούς ανθρώπους.
Η παιδική ηλικία είναι μια κρίσιμη περίοδος για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, της συναισθηματικής νοημοσύνης και της ενσυναίσθησης. Αρκετοί ειδικοί έχουν εκφράσει ανησυχίες για το γεγονός ότι οι παρατεταμένες αλληλεπιδράσεις με την ΤΝ μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη για τη φυσική εξέλιξη αυτών των βασικών χαρακτηριστικών. Σε αντίθεση με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αληθινών -σάρκινων- ανθρώπων, η ΤΝ στερείται πραγματικής συναισθηματικής κατανόησης (ακόμη και αν την μιμείται πειστικά). Ως εκ τούτου δεν είναι σε θέση να παρέχει την απαραίτητη ανατροφοδότηση για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
Το μαράζωμα της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης
Ενώ η συνομιλητική ΤΝ είναι πράγματι ένα ισχυρό εργαλείο για την ανάκτηση πληροφοριών, ο κίνδυνος να καταπνίξει τη δημιουργικότητα και τις ικανότητες κριτικής σκέψης των παιδιών λόγω της υπερβολικής εξάρτησης από αυτήν είναι απολύτως υπαρκτός. Η ύπαρξη (κατά βάση εκ των προτέρων) προγραμματισμένων απαντήσεων, σε συνδυασμό με τη βεβαιότητα του χρήστη ότι μπορεί να ανατρέξει ανά πάσα στιγμή σε αυτές και να τις χρησιμοποιήσει, μπορεί να αποθαρρύνει την ανεξάρτητη σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και τη διερεύνηση διαφορετικών προοπτικών.
Πώς μπορεί να συμβεί αυτό;
Πρώτον, οι εφαρμογές αυτού του είδους, όπως αναδείχτηκε και από τα ανωτέρω παραδείγματα, προβαίνουν συχνά σε ευλογοφανείς δηλώσεις που είναι, όμως, λογικά λανθασμένες ή ανακριβείς. Αν η ανακρίβεια και η παραπληροφόρηση δεν διορθωθούν μέσω της παρέμβασης ενήλικα, τα παιδιά εύκολα θα εμπεδώσουν ψευδή γεγονότα σχετικά με την ιστορία, την επιστήμη και μύρια άλλα —και αυτό να στρέψει τη δημιουργικότητα τους σε αδιέξοδες κατευθύνσεις. Το περιεχόμενο μπορεί να φαίνεται αξιόπιστο σε ένα παιδί που δεν μπορεί να το αξιολογήσει επαρκώς ώστε να εντοπίσει τις λεπτές ανακρίβειες, ιδίως λαμβανομένου υπόψη του στυλ της αυθεντίας που διαθέτουν οι σημερινοί Τεχνητοί Σύντροφοι, οι οποίοι μάλιστα σπανίως παραδέχονται ότι υπάρχουν και πράγματα τα οποία απλώς δεν γνωρίζουν.
Δεύτερον, ορισμένα συστήματα ΤΝ αναπαράγουν επιβλαβείς προκαταλήψεις που θα μπορούσαν να μεταφυτευτούν στον παιδικό (και εφηβικό) νου. Ένα διαβόητο παράδειγμα ήταν το chatbot Tay της Microsoft που άρχισε να εκστομίζει ρατσιστική και σεξιστική γλώσσα, αφού προηγουμένως είχε γίνει στόχος από τρολ του διαδικτύου. Δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτονόητο ότι τα chatbots θα είναι πάντα αθώοι σύντροφοι, χρήσιμοι και φιλικοί προς τα παιδιά.
Τρίτον, η υπερβολική χρήση της ΤΝ ως «δεκανίκι» θα μπορούσε να στομώσει την ανάπτυξη της ικανότητας των παιδιών να αναζητούν μόνα τους λύσεις στα προβλήματα που καλούνται να λύσουν. Αν στρέφονται αυτόματα στην ΤΝ για να τους δώσει την απάντηση, χάνεται η πολύτιμη ευκαιρία της αυτόνομης επεξεργασίας των ερωτήσεων, της ανάπτυξης εμπιστοσύνης στις δυνάμεις τους και της ίδιας της κριτικής τους σκέψης. Όπως τα κομπιουτεράκια έχουν κάνει τα παιδιά να μην ξέρουν διαίρεση, η ΤΝ θα τα κάνει να μην σκέφτονται. Είναι προφανές ότι δεν πρέπει να επιτρέψουμε στα chatbot να υποκαταστήσουν τις δεξιότητες συλλογισμού των παιδιών μας.
Τέλος μία παράπλευρη απώλεια είναι η γλώσσα, πολύπαθη στην εποχή του Διαδικτύου και των έξυπνων κινητών. Η ικανότητα της μηχανής να καταλαβαίνει ασύντακτες προτάσεις, χωρίς σημεία στίξης, σίγουρα δεν κάνει καλό. Τι χρειάζεται για παράδειγμα το ερωτηματικό, όταν από την μέση της φράσης η μηχανή έχει ήδη καταλάβει ότι πρόκειται για ερώτηση, και τι ακριβώς την ρωτάνε;
Ο δρόμος μπροστά μας
Από όλα τα παραπάνω προκύπτει με επαρκή σαφήνεια ότι είναι ζωτικής σημασίας να προσεγγίσουμε την παραγωγική ΤΝ με πολλή προσοχή και κριτική ματιά. Η συμμετοχή γονέων και εκπαιδευτικών πρέπει να είναι ενεργή κατά τη χρήση της ΤΝ από τα παιδιά, με την παρακολούθηση του περιεχομένου, την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και τη διασφάλιση ότι ο πραγματικός κόσμος παραμένει το θεμελιώδες περιβάλλον για τα παιδιά.
Μία υπεύθυνη γονική μέριμνα θα μπορούσε να συμπεριλάβει τα εξής:
- Εποπτεία και παρακολούθηση: Οι γονείς θα πρέπει να εποπτεύουν και να παρακολουθούν ενεργά τις αλληλεπιδράσεις των παιδιών τους με το ChatGPT. Η εφαρμογή κατάλληλων ελέγχων για την ηλικία τους και η χρήση της ΤΝ σε κοινόχρηστους οικογενειακούς χώρους μπορεί να συμβάλει στην εξασφάλιση ενός ασφαλέστερου περιβάλλοντος.
- Εστίαση της δράσης στον πραγματικό κόσμο: Οι υποστατές ανθρώπινες σχέσεις, το δημιουργικό παιχνίδι και οι υπαίθριες δραστηριότητες αποτελούν σημαντικές εναλλακτικές, προκειμένου να αντισταθμιστεί ο χρόνος που τα παιδιά περνούν μπροστά στις οθόνες, ώστε να αναπτύσσονται οι κοινωνικές τους δεξιότητες, αλλά και η συναισθηματική τους ανάπτυξη.
- Ο ψηφιακός αλφαβητισμός γονέων και παιδιών: Ο εφοδιασμός των παιδιών με δεξιότητες ώστε να αξιολογούν κριτικά τις πληροφορίες, να διακρίνουν μεταξύ του περιεχομένου που δημιουργείται από την ΤΝ και τους ανθρώπους και, τέλος, να κατανοούν τους περιορισμούς της ΤΝ είναι ιδιαίτερα σημαντικός ώστε η χρήση αυτών των εργαλείων να τα ωφελεί και όχι να τα ζημιώνει. Επιπλέον, οι γονείς πρέπει να παραμένουν ενημερωμένοι και δραστήριοι στην ψηφιακή ζωή: δεν θα πρέπει να φαίνονται στα μάτια των παιδιών τους απελπιστικά οπισθοδρομικοί —στην ουσία ψηφιακά αγράμματοι, ένα είδος Νεάντερταλ παλαιότερης εποχής που επέζησαν παρά την άγνοιά τους.
Εν Ολίγοις
Τελικά, το ερώτημα αν πρέπει να αφήσουμε τα παιδιά μας να συνομιλούν μόνα τους με τους Τεχνητούς τους Συντρόφους δεν είναι απλό, ούτε επιλύεται εύκολα (όπως, άλλωστε, και με κάθε μορφή νουθέτησης στα παιδιά). Οι πιθανοί κίνδυνοι που συνδέονται με αυτή την μορφή ΤΝ δεν είναι, προφανώς, γνωστοί στο σύνολό τους. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των Τεχνητών Συντρόφων (και των δασκάλων) της ΤΝ στην ανάπτυξη των παιδιών θα αναδειχθούν στην πορεία του χρόνου. Μέχρι τότε, η θέσπιση σαφών ορίων στις μη εποπτευόμενες αλληλεπιδράσεις των παιδιών με την ΤΝ είναι απαραίτητη και συνιστάται ανεπιφύλακτα.
Η πλοήγηση στα αχαρτογράφητα νερά της πρώτης γενιάς που θα μεγαλώσει με προηγμένη συνομιλητική ΤΝ απαιτεί να προσεγγίσουμε την κατάσταση με αισιοδοξία αλλά και προσοχή. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει πάντα να συνεκτιμώνται προσεκτικά τόσο οι πιθανές ωφέλειες από τη χρήση, όσο και οι κίνδυνοι που απειλούν την ιδιαίτερα ευαίσθητη αυτή πληθυσμιακή ομάδα.
Παραμένοντας ενημερωμένοι, θέτοντας τα κατάλληλα όρια και ενθαρρύνοντας μια ισορροπημένη προσέγγιση της τεχνολογίας, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκομίσουν τα μέγιστα από τη χρήση της , ελαχιστοποιώντας παράλληλα τους πιθανούς κινδύνους. Το κλειδί είναι η καλλιέργεια μιας υγιούς σχέσης μεταξύ των παιδιών και της τεχνολογίας, στο πλαίσιο της οποίας τα παιδιά θα αντιμετωπίζουν και θα χρησιμοποιούν την ΤΝ ως εξαιρετικά χρήσιμο υποστηρικτικό εργαλείο και όχι ως υποκατάστατο των βασικών ανθρώπινων εμπειριών. Μόνον έτσι η παραγωγική ΤΝ θα λειτουργήσει ως θετική δύναμη στη ζωή των παιδιών μας.
Όλα αυτά εύκολα λέγονται, δύσκολα γίνονται. Άλλη εναλλακτική, ωστόσο, δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Θα σηκώσουμε λευκή σημαία μπροστά στην ολοένα και μεγαλύτερη δύναμη της μηχανής;
Αυτή η συζήτηση μοιραία εγείρει το ερώτημα τι θα κάνουμε με το ChatGPT και τους ομοίους του στο εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτό, όμως, είναι το αντικείμενο επόμενου άρθρου.
