Είναι δυνατόν μια μακρόστενη λωρίδα γης που δεν καταλαμβάνει περισσότερα από 4.200 τετραγωνικά χιλιόμετρα να γεννά τόσο μεγάλη ανησυχία στην Ευρώπη παίζοντας εκ νέου ρυθμιστικό ρόλο στον ρωσοουκρανικό πόλεμο;

Αφενός μεν η στρατηγική θέση που καταλαμβάνει στον χάρτη η Υπερδνειστερία (ή Τρανσνίστρια) αφετέρου η αδελφική σχέση με τη «μαμά» Ρωσία απαντούν ξεκάθαρα πως ναι, ισχύει. Και σε μεγάλο βαθμό μάλιστα. Πρόκειται, άλλωστε, για ένα κρατίδιο που ανεπτυγμένο παράλληλα με τις ανατολικές όχθες του ποταμού Δνείστερου αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ Μολδαβίας και Ουκρανίας. Θέλοντας και μη άρα, ενώνει και χωρίζει.

Μια κουκκίδα στο χάρτη χωρίς αναγνώριση

Για τους ντόπιους, που ως επί το πλείστον μιλούν τη ρωσική γλώσσα, η Υπερδνειστερία ακούει στο όνομα Πριντνεστρόβιε και πρωτεύουσά της είναι το Τίρασπολ – περισσότερο γνωστό για ποδοσφαιρικούς λόγους.

Αναγνωρισμένο το κράτος δεν είναι η Υπερδνειστερία και διεθνώς καταχωρείται ως μέρος της γειτονικής Μολδαβίας. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μια προεδρική δημοκρατία που έχει αυτοανακηρυχθεί ανεξάρτητη από το 1990. Διαθέτει μάλιστα σημαία (με σφυροδρέπανο), κοινοβούλιο και κυβέρνηση λειτουργώντας αποκλειστικά με δικό της Σύνταγμα, νόμισμα (ρούβλι) και στρατό (ταξιαρχίες πεζικού και μικρή αεροπορική δύναμη παλαιού τύπου αεροσκαφών).

Ο πληθυσμός της κυμαίνεται στις 500.000, εκ των οποίων σχεδόν οι μισοί κάτοικοι κατέχουν ρωσική υπηκοότητα. Το 1/4 του συνολικού αριθμού είναι συγκεντρωμένο στην καλαίσθητη, σχετικά, πρωτεύουσα, η συνολική εικόνα της οποίας πάντως παραπέμπει σε σοβιετικές δημοκρατίες προηγούμενων δεκαετιών.

Πότε και πώς ανεξαρτητοποιήθηκε

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει κατατάξει την Υπερδνειστερία στις ζώνες «παγωμένων συγκρούσεων». Στο ίδιο καθεστώς ανήκουν επίσης η Αμπχαζία, η Νότια Οσετία και το Αρτσάχ, διότι το status quo τους παραμένει θολό κι αμφιλεγόμενο.

Δίχως ευελιξία, η Μολδαβία έχει αποδεχθεί την αυτονομία και την αυτοδιάθεση της Υπερδνειστερίας, καθώς είχε ηττηθεί στον πόλεμο της των αρχών των 90s. Οι πρώτες ένοπλες μάχες μεταξύ ανταρτών της Υπερδνειστερίας και του μολδαβικού στρατού είχαν ξεσπάσει τον Νοέμβριο του 1990, λίγο πριν από την πτώση της ΕΣΣΔ και την απόσχιση όλων των ανατολικών δημοκρατιών που περιελάμβανε.

Οι ντόπιοι είχαν εξ αρχής τη συνδρομή Ρώσων στρατιωτών, ωστόσο η επέμβαση της πρώην 14ης σοβιετικής μεραρχίας λειτούργησε καταλυτικά για την έκβαση του σύντομου πολέμου. Η κατάπαυση του πυρός υπεγράφη 20 μήνες αργότερα, όταν η Μολδαβία έχασε οριστικά τον έλεγχο της περιοχής αποχωρώντας από τα εδάφη της Υπερδνειστερίας.

Εκείνη η συμφωνία βρίσκεται σε ισχύ μέχρι σήμερα έχοντας υποστεί ορισμένες αναθεωρήσεις. Βέβαια, αν και η εκεχειρία διατηρείται, το ζήτημα δεν έχει επιλυθεί όσο οι φιλορωσικές κυβερνήσεις επηρεάζονται σταθερά από το Κρεμλίνο. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι αναπόφευκτο η Υπερδνειστερία να λογίζεται ως «προτεκτοράτο» της Μόσχας το οποίο επιδιώκει την προσάρτησή του στην υπόλοιπη χώρα και εργάζεται σταθερά γι’ αυτό.

Η επιρροή της Ρωσίας

Φημολογείται μάλιστα πως εντός των συνόρων της δραστηριοποιούνται μυστικοί πράκτορες της κυβέρνησης Πούτιν λειτουργώντας ως θύλακες στα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επισήμως στα εδάφη της Υπερδνειστερίας βρίσκονται 1.000-1.500 Ρώσοι στρατιώτες ως μέλη της ειρηνευτικής δύναμης που είχε συμφωνηθεί πριν από 32 χρόνια. Περισσότερο βέβαια ως στρατιωτική βάση χαρακτηρίζεται η εν λόγω μονάδα. Το 2008 το ΝΑΤΟ είχε απαιτήσει την απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων χωρίς, φυσικά, να βρει ανταπόκριση.

Η οικονομία της Υπερνειστερίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την παραγωγή χάλυβα και την πολυποίκιλη εμπορική δραστηριότητα της παντοδύναμης Sheriff που πουλά και αγοράζει σχεδόν τα πάντα (πρατήρια καυσίμων, σούπερ μάρκετ, ΜΜΕ, real estate, διαφήμιση, κινητά δίκτυα, καπνός, αλκοόλ, ποδοσφαιρική ομάδα κλπ).

Ο ιδρυτής και ιδιοκτήτης της τελευταίας, Βίκτορ Γκούσαν, υπήρξε στέλεχος της KGB και έφερε το προσωνύμιο «σερίφης». Είχε συμμετάσχει στον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Υπερδνειστερίας κι έκτοτε επιδρά καταλυτικά στις πολιτικές εξελίξεις ως ο απόλυτος ολιγάρχης της χώρας και σκιώδης ηγέτης. Ρωσόφιλος οπαδός του υπάρχοντος κυβερνητικού καθεστώτος, έχει εξασφαλίσει απαλλαγή από δασμούς και άλλους φόρους. Φυσικά κυκλοφορούν μαρτυρίες που τον εμπλέκουν με λαθρεμπόριο, διαφθορά κι άλλες εγκληματικές πράξεις μεταξύ των οποίων απόπειρες δολοφονίας.

Γιατί ζητά τώρα βοήθεια από τη Μόσχα

Την Τετάρτη 28/2 οι ανώτατες Αρχές της Υπερδνειστερίας (Κογκρέσο) ζήτησαν από τη Ρωσία «μέτρα προστασίας» απέναντι στην «αυξημένη πίεση» που προκαλείται από το Κισινάου (πρωτεύουσα της Μολδαβίας) με φόντο τις επιδεινούμενες εντάσεις εξαιτίας της σύγκρουσης στη γειτονική Ουκρανία.  Η τοπική κυβέρνηση κατηγορεί τη Μολδαβία ότι «καταστρέφει» την οικονομία της και «παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες στην Υπερδνειστερία».

Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι το αίτημα προστασίας της Υπερδνειστερίας στοχεύει κυρίως στην αποσταθεροποίηση της φιλοδυτικής κυβέρνησης της Μολδαβίας, την οποία η Μόσχα επιχειρεί για αρκετό διάστημα να ανατρέψει.

Από την πλευρά η ρωσική διπλωματία απάντησε γρήγορα στις εκκλήσεις, διαβεβαιώνοντας ότι έχει ως «προτεραιότητα» την «προστασία» των (ρωσόφωνων κυρίων) κατοίκων της Υπερδνειστερίας και πρόσθεσε ότι η Μόσχα θα «εξετάσει προσεκτικά» το αίτημα του Τιρασπόλ. Περισσότερες διευκρινίσεις πάντως δεν έδωσε για τον τρόπο που αυτό θα συμβεί.

Να γιατί μια τόσο μικρή λωρίδα γης είναι πιθανό να μεταφέρει δυτικότερα τον επί διετία πόλεμο στα ουκρανικά εδάφη.