«Είναι αδύνατο να ζεις στη Ρωσία, αλλά το να πεθάνεις είναι δυνατό», είχε πει ο ρώσος φιλόσοφος και συγγραφέας Ντμίτρι Μερεζκόφσκι, ο οποίος πέθανε στην εξορία κατά τη διάρκεια του σταλινισμού.
Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι στη φυλακή την περασμένη εβδομάδα καθιστά επίκαιρα τα λόγια του, αφού ο Ναβάλνι αποτέλεσε το πιο πρόσφατο όνομα σε μία μακρά λίστα. Όποιος έχει υψώσει τη φωνή του κατά του Κρεμλίνου, αν δεν έχει εγκαταλείψει τη χώρα, είτε βρίσκεται κλεισμένος σε κάποια φυλακή είτε είναι νεκρός.
Στην περίπτωση του πιο γνωστού διεθνώς ρώσου αντιφρονούντα, τα αίτια θανάτου δεν έχουν ακόμη αποσαφηνιστεί, αλλά η κοινή πεποίθηση είναι πως ο Ναβάλνι δολοφονήθηκε. Ένα πράγμα, ωστόσο, είναι σίγουρο: ο τελευταίος πραγματικός πολιτικός αντίπαλος του Βλαντιμίρ Πούτιν είναι νεκρός. Και κάπως έτσι, ανοίγεται ο δρόμος για την πέμπτη προεδρική θητεία του προέδρου στις επερχόμενες εκλογές της 17ης Μαρτίου ενώ έχει γίνει πιο σαφές από ποτέ πως δεν υπάρχει χώρος για διαφωνούντες.
«Αυτή είναι η πολιτική λογική του Κρεμλίνου – να δημιουργήσει έλλειψη εναλλακτικών για τους Ρώσους, να βεβαιωθεί ότι το τοπίο είναι άγονο», εξήγησε στη WSJ ο Άντριου Βάις, αντιπρόεδρος στο Carnegie Endowment for International Peace. «Θέλουν οι Ρώσοι να βλέπουν τον Πούτιν ως τη μόνη εναλλακτική».
Μία «εκκαθάριση» 25 ετών
Πρόκειται για μια, αν μη τι άλλο επιτυχημένη, διαδικασία την οποία ο Πούτιν ακολουθεί πριν ακόμη από την προεδρία του, ως αρχηγός της KGB (μετέπειτα FSB). Όταν βέβαια το 2000 έγινε πρόεδρος, άρχισε να αντιμετωπίζει τους πολιτικούς του αντιπάλους ακόμη πιο σκληρά.
Κάποτε σύμμαχός του, ο μεγιστάνας του πετρελαίου και της αυτοκινητοβιομηχανίας Μπόρις Μπερεζόφσκι, διαπληκτίστηκε δημόσια με τον Πούτιν κάποιες εβδομάδες αφότου ο τελευταίος ανέλαβε την προεδρία. Ο Μπερεζόφσκι κατέφυγε στο Λονδίνο αφού οι εισαγγελείς ξεκίνησαν οικονομικές έρευνες στις εταιρείες του και κατέλαβαν τον τηλεοπτικό του σταθμό. Τελικά βρέθηκε απαγχονισμένος στο μπάνιο του σπιτιού του στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2013, χωρίς να είναι σαφές αν πρόκειται για αυτοκτονία. Αντίστοιχα, ο πρώην συνεργάτης του Μπερεζόφσκι, Νικολάι Γκλούσκοφ, ο οποίος επίσης διέφυγε στο Λονδίνο μετά τη φυλάκισή του στη Ρωσία, βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του το 2018, στραγγαλισμένος από ένα λουρί σκύλου.
Ένας άλλος μεγιστάνας του πετρελαίου και των τραπεζών, ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, παρέμεινε στη Ρωσία και προσπάθησε να ξεκινήσει ένα πολιτικό κίνημα, χρηματοδοτούμενο από την πετρελαϊκή του εταιρεία Yukos. Οι εισαγγελείς τον κυνήγησαν για απάτη, τον συνέλαβαν το 2003 στο ιδιωτικό του τζετ στη Σιβηρία και κατέλαβαν τη Yukos. Βγήκε από τη φυλακή 10 χρόνια αργότερα και έφυγε επίσης από τη χώρα.
Το 2003, δύο πολιτικοί που ερεύνησαν την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία βρέθηκαν νεκροί. Και οι δύο ήταν μέλη μιας κοινοβουλευτικής επιτροπής που ερευνούσε τις βομβιστικές επιθέσεις σε διαμερίσματα στη Ρωσία το 1999, τις οποίες ο Πούτιν, τότε πρωθυπουργός, είχε χρησιμοποιήσει ως πρόσχημα για να εισβάλει στην αποσχισθείσα περιοχή της Τσετσενίας.
Η Άννα Πολιτκόφσκαγια ερευνούσε το τι ακριβώς συνέβη στους πολέμους στην Τσετσενία. Έγραφε στην μικρής κυκλοφορίας αντιπολιτευόμενη εφημερίδα «Novaya Gazeta» ασκώντας κριτική στο Κρεμλίνο και έγινε ιδιαίτερα γνωστή αποκαλύπτοντας τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων από το ρωσικό στρατό. Στις 7 Οκτωβρίου του 2006, -ημέρα των γενεθλίων του Πούτιν- η «προδότρια των συμφερόντων του ρωσικού κράτους», όπως την είχε ο ίδιος χαρακτηρίσει, δολοφονήθηκε από πυροβολισμούς στην πολυκατοικία της. Πολλοί θεώρησαν την εκτέλεσή της «δώρο» γενεθλίων προς τον ρώσο πρόεδρο.
Εκδήλωση μνήμης για την Άννα Πολιτκόσφκαγια στη Μόσχα
Την ίδια χρονιά, ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο, προστατευόμενος του Μπερεζόφσκι που επίσης είχε καταφύγει μαζί του στο Λονδίνο, σκοτώθηκε από έναν ρωσικό πράκτορα της υπηρεσίας ασφαλείας, ο οποίος έριξε μια δόση ραδιενεργού ισοτόπου στο τσάι του σε ένα εστιατόριο στο κεντρικό Λονδίνο. Οι βρετανικές αρχές δήλωσαν ότι το Κρεμλίνο ήταν πίσω από τη δολοφονία. Το Κρεμλίνο αρνήθηκε να εκδώσει τον πράκτορα, Αντρέι Λουγκοβόι, ο οποίος είναι τώρα μέλος του ρωσικού κοινοβουλίου.
Ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο στο νοσοκομείο
Ο Μπόρις Νεμτσόφ, ένας χαρισματικός πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης τη δεκαετία του 1990, ήταν ο ηγέτης της αντιπολίτευσης πριν τον Ναβάλνι. Έπεσε νεκρός από πυροβολισμούς ενώ επέστρεφε στο σπίτι του με τη σύντροφό του στις αρχές του 2015, μπροστά από το Κρεμλίνο στο κέντρο της Μόσχας.
Εκδήλωση μνήμης για τον Μπορίς Νεμτσόφ
Νέα εποχή διώξεων
Η εισβολή στην Ουκρανία και ο νόμος «κατά της απαξίωσης των ενεργειών των ενόπλων δυνάμεων» που εισήχθη με αυτή σκλήρυναν ακόμη περισσότερο τις συνθήκες. Συνολικά 19.855 άνθρωποι έχουν συλληφθεί σε διαδηλώσεις από την ημέρα που ο Πούτιν ξεκίνησε την επίθεση δύο χρόνια πριν ενώ οι αρχές έχουν ανοίξει 883 ποινικές υποθέσεις εναντίον επικριτών του πολέμου, σύμφωνα με το παρατηρητήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων OVD -Info.
Ένας από τους πιο γνωστούς αντιφρονούντες που έχουν καταδικαστεί με την κατηγορία αυτή είναι ο Βλαντιμίρ Καρα-Μούρζα, 42 ετών, ο οποίος αφού πρώτα δηλητηριάστηκε το 2015 και το 2017, πλέον εκτίει μία ποινή 25 ετών επειδή κατηγόρησε τον ρωσικό στρατό σε διεθνή φόρουμ για εγκλήματα πολέμου.
Η δίκη του Καρά-Μουρζά στη Μόσχα
Όλα αυτά είναι μόνο κάποια από τα ονόματα ανθρώπων που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έπαψαν να αποτελούν πρόβλημα για τον Πούτιν.
Η WSJ σημειώνει ότι η τακτική της Ρωσίας φαίνεται να είναι αποτελεσματική, αφού έχει καταστήσει σαφές στους επιφανείς αλλά και στους απλούς πολίτες ότι αν αντιταχθούν στο καθεστώς, δεν θα είναι ποτέ ασφαλείς όπου και να πάνε. Για αυτό και ο λόγος που ο Ναβάλνι ενοχλούσε τόσο το Κρεμλίνο, εξηγεί ο Economist, είναι επειδή έδειχνε να μην τον φοβίζουν οι απειλές και οι επαναλαμβανόμενες συλλήψεις, οι οποίες μάλιστα προσέθεταν στη φήμη του.
Πλέον, ο θάνατός του εξαλείφει την τελευταία φιγούρα της αντιπολίτευσης στη Ρωσία, σηματοδοτώντας το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας εκστρατείας του Κρεμλίνου κατά της οποιασδήποτε πιθανής εναλλακτικής λύσης στον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
