Ηταν 21η Φεβρουαρίου του 1878 όταν κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες ο πρώτος τηλεφωνικός κατάλογος. Αριθμούσε 50 εγγραφές, όσες περίπου και οι επαφές στο τηλέφωνο ενός σημερινού 7χρονου – με την προϋπόθεση φυσικά ότι δεν είναι και ιδιαίτερα κοινωνικό. Η πρόοδος στην επικοινωνία ακολούθησε την πρόοδο στις μεταφορές. Οταν ταξιδεύεις μακριά δημιουργείται η ανάγκη της επίτευξης ταχύτητας στη μετάδοση της πληροφορίας, τόσο για λόγους ασφάλειας (μετάδοση ενός σήματος SOS για παράδειγμα) όσο και για αυτό καθαυτό το νόημα του ταξιδιού: την απόκτηση και διάδοση της καινούριας γνώσης. Αν για να πεις αυτά που είδες πρέπει να γυρίσεις πίσω, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος καθυστέρησης. Αν αντίθετα η μετάδοση της πληροφορίας είναι τόσο γρήγορη που να αγγίζει σχεδόν το ακαριαίο, τότε ο σκοπός του ταξιδιού έχει επιτευχθεί: η απόσταση έχει εκμηδενιστεί. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν αγαπώ και τόσο πολύ τα ταξίδια: βλέπω τους προορισμούς live στο ίντερνετ.
Τον 20ό αιώνα είδαμε ραγδαία αύξηση στην ταχύτητα εξέλιξης των τρόπων μετάδοσης της πληροφορίας. Αποκορύφωμα ήταν η επινόηση και ταχεία εξέλιξη του διαδικτύου. Ως αποτέλεσμα της διαμάχης Δυτικών και Σοβιετικών κατά τον Ψυχρό Πόλεμο (ποιος είπε ότι δεν έχουν και τα καλά τους οι πόλεμοι;), όταν διαχύθηκε από τον στρατό στην κοινωνία το διαδίκτυο δεν άλλαξε απλώς τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο αλλά δημιούργησε και έναν νέο κόσμο ταυτόχρονα. Πέρα από την ενοποίηση εμπορίου και επικοινωνίας, διαμόρφωσε νέες κοινότητες μέσα από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, τα μέλη των οποίων άλλοτε ταυτίζονται και άλλοτε όχι με αυτά των πραγματικών κοινοτήτων. Η επινόηση του εαυτού και η παρουσίασή του έχουν αναχθεί σε υψηλή επιστήμη. Παραγωγοί περιεχομένου διαθέτουν τον εαυτό τους και διαδραστικοί καταναλωτές το αγοράζουν.
Σ’ αυτή τη διαδικασία ανάπτυξης πλατφορμών επί πλατφορμών – προσωπικά έχω φτάσει μέχρι το Instagram, με το Tik Tok να αποτελεί άγνωστη ήπειρο, ακόμα πιο άγνωστη από όσο για τον Κολόμβο η Αμερική το 1491 – το τηλέφωνο αποτελεί απλώς τη βάση υποδοχής. Εξελικτικό κατάλοιπο όπως ο λοβός του αυτιού, ο αριθμός τηλεφώνου λειτουργεί ως ένας τύπος δακτυλικού αποτυπώματος για να συνδεθούμε στις εφαρμογές ή να ανακτήσουμε, εμείς οι μεγαλύτεροι που ξεχνάμε, τους κωδικούς μας. Με την επικοινωνία να έχει κονιορτοποιηθεί, η ιδέα ενός τηλεφωνικού καταλόγου μοιάζει σήμερα αστεία. Μπορείς να επικοινωνείς με κάποιον, ακόμα και σε επαγγελματική βάση, και να μην ξέρεις καν το τηλέφωνό του, θα τον βρεις κάπου αλλού. Ακόμα και το φλερτ δεν περιλαμβάνει σήμερα απαραίτητα αυτό που κάποτε ήταν το άγιο δισκοπότηρο: το χαρτάκι με τον τηλεφωνικό αριθμό του/της.
Θα ακουστώ πιθανώς μπούμερ, αλλά αυτή η απουσία ενός θεμελίου της επικοινωνίας, που ήταν το τηλέφωνο, δεν μου φαίνεται ασύνδετη με τη γενικότερη ακατανοησία στις σχέσεις των ανθρώπων. Οπως όταν επικράτησε το κινητό τηλέφωνο η συνέπεια ηττήθηκε – μπορούσες πια να ακυρώσεις ένα ραντεβού κυριολεκτικά στο παρά πέντε χωρίς να φοβάσαι τον τηλεφωνητή – έτσι και ο κατακερματισμός σε πολλαπλές πλατφόρμες διασπά τον χαρακτήρα ως ακέραιο. Στο Instagram περισσότερες φωτογραφίες, στο Facebook περισσότερη ανάλυση, στο Twitter καυστικό (και υβριστικό συνήθως) σχόλιο, στο Tik Tok σύντομο βίντεο: τι στ’ αλήθεια είμαι εγώ και πού πάω με χίλιες δυο πλατφόρμες στο μυαλό; Αντί να προσαρμόζονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στον χρήστη και τις πιθανές ανάγκες του, είναι ο χρήστης που προσαρμόζεται σ’ αυτές, ακολουθώντας το βιβλίο χρήσης τους και κατασκευάζοντας έναν εαυτό που να τους ταιριάζει. Μ’ αυτή την έννοια, εκεί που φαίνεται να έχουν εκμηδενιστεί τελείως οι αποστάσεις, ανακύπτει μια νέα και μεγαλύτερη: η απόσταση από τον ίδιο τον εαυτό μας.
