Εκείνοι που εργάζονται για έξι ή περισσότερες δεκαετίες έχουν το μυστικό για να αποφύγεις την εργασιακή εξουθένωση: είναι το πάθος για αυτό που κάνεις και η ικανότητα να επανέρχεσαι μετά από πλήγματα που φέρνει η τρίτη ηλικία.
Ο Τσαρλς Μάνγκερ, ο δισεκατομμυριούχος αντιπρόεδρος της Berkshire Hathaway που πέθανε τον Νοέμβριο, παρακολούθησε στην ηλικία των 99 ετών μια συνεδρίαση διοικητικού συμβουλίου η οποία κράτησε μια ολόκληρη μέρα και μετά σχολίασε σε έναν δημοσιογράφο «Δεν το λες δουλειά όταν το απολαμβάνεις». Η Ρόζαλιν Κάρτερ, που πέθανε πρόσφατα σε ηλικία 96 ετών, ξεπέρασε την αποτυχημένη προσπάθεια του άντρα της, Τζίμι Κάρτερ, να επανεκλεγεί πρόεδρος και έγινε ένθερμη υποστηρίκτρια των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας και των φροντιστών τους.
Η ικανότητα αυτών των ανθρώπων και άλλων να εργάζονται ακόμα σε προχωρημένο στάδιο της ζωής τους μπορεί να αποτελέσει ένα μάθημα για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που θέλουν να συνεχίσουν να δουλεύουν, και σε νεότερους που ήδη νιώθουν εντελώς εξουθενωμένοι. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, περίπου οι μισοί εργαζόμενοι –το 48%– κάτω από την ηλικία των 30 λένε ότι αισθάνονται τα συμπτώματα του «burnout» στην εργασία τους. Στους άνω των 30, η αναλογία είναι 4 στους 10 ερωτηθέντες.
Η δρ Γκλάντις Μακ Γκάρεϊ , στα 103 της χρόνια και μετά από σχεδόν οκτώ δεκαετίες στον ιατρικό κλάδο, εξακολουθεί να παρέχει συμβουλές, να κάνει ομιλίες και podcast με συνεντεύξεις. Έχει ανοίξει λογαριασμό στο Instagram ο οποίος έχει σχεδόν 47.000 ακολούθους.
«Αν καείς από υπερκόπωση, ξανάναψε τη φωτιά», λέει η κ. Μακ Γκάρεϊ. Διοικούσε μια κλινική, ενώ παράλληλα μεγάλωνε έξι παιδιά και χρειάστηκε να ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση, όταν ο σύζυγος και συνέταιρός της στην κλινική την άφησε, όταν η ίδια ήταν 69 ετών, και παντρεύτηκε μία από τις συνεργάτιδές τους.
Οι εργαζόμενοι ηλικίας άνω των 75 ετών είναι η ταχύτερα αυξανόμενη ηλικιακή ομάδα στο σύνολο του εργατικού δυναμικού, έχοντας υπερτετραπλασιάσει τον αριθμό τους από το 1964, σύμφωνα με νέα μελέτη του Pew Research Center. Η τάση θα εξακολουθήσει: Η συμμετοχή των ατόμων 75 ετών και άνω στο εργατικό δυναμικό θα φτάσει το 11,7% έως το 2030, από 8,9% που ήταν το 2020, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Γραφείου Εργασιακής Στατιστικής των ΗΠΑ.
Ο δρ Thomas Perls, ο οποίος είναι επικεφαλής της New England Centenarian Study στο Boston University λέει ότι ορισμένοι από τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους διαθέτουν έναν συνδυασμό αποφασιστικότητας και κατάλληλων γονιδίων. Περίπου το 25% της ικανότητάς μας να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε τα 90 χρόνια μπορεί να αποδοθεί στο γενετικό μας αποτύπωμα, ενώ το υπόλοιπο 75% σχετίζεται με το περιβάλλον και τη συμπεριφορά μας, επισημαίνει.
«Το να έχεις στόχους και να είσαι παθιασμένος μπορεί επίσης να σου χαρίσει ένα κάποιο σθένος», λέει.
Επανακάμπτοντας
Πέρα από τον Μάνγκερ και την Κάρτερ, τα επιτεύγματα και άλλων γνωστών προσωπικοτήτων καταγράφηκαν πρόσφατα σε νεκρολογίες. Ο συγγραφέας, παραγωγός και ακτιβιστής Νόρμαν Λιρ, ο οποίος πέθανε τον Δεκέμβριο στην ηλικία των 101 ετών, είχε κερδίσει βραβείο Emmy το 2019 και το 2020.
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ εξακολουθούσε να εργάζεται ως σύμβουλος στο Κογκρέσο και τον Λευκό Οίκο μετά τα 90, και δημοσίευσε ένα βιβλίο για το ρόλο του ηγέτη όταν ήταν 99 ετών. Η Σάντρα Ντέι Ο’ Κόνορ, η πρώτη γυναίκα δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου, παραιτήθηκε από την έδρα της στην ηλικία των 75 ετών, αλλά παρέμεινε ενεργή σχεδόν έως τα 90, δικάζοντας υποθέσεις σε ομοσπονδιακά εφετεία και δουλεύοντας για την προώθηση της αγωγής του πολίτη. Η Ο’ Κόνορ απεβίωσε τον Δεκέμβριο σε ηλικία 93 ετών.
Η Μακ Γκάρεϊ , κόρη γιατρών ιεραποστόλων, μεγάλωσε στην Ινδία και ήρθε στις ΗΠΑ για να φοιτήσει στην ιατρική σχολή όταν το ποσοστό των γυναικών στο σύνολο των γιατρών της χώρας ήταν μόνο 4%.
Έκανε τέσσερα παιδιά σε τέσσερα χρόνια και διατηρούσε ιατρείο στο νότιο Οχάιο, ενώ ο σύζυγός της, επίσης γιατρός, υπηρετούσε στον στρατό. Αφού μετακόμισε στην Αριζόνα, αυτή και ο σύζυγός της βοήθησαν στην ίδρυση της Αμερικανικής Εταιρείας Ολιστικής Ιατρικής (American Holistic Medical Association – A.H.M.A.) και άνοιξαν ιατρείο.
Η επαγγελματική και προσωπική της ζωή ανατράπηκε όταν ήταν σχεδόν 70 ετών και ο επί 46 χρόνια σύζυγός της, που δεν ζει πλέον, της είπε ότι ήθελε διαζύγιο.
«Έσπασα», λέει η Μακ Γκάρεϊ , η οποία θυμάται κάποια στιγμή να έχει σταματήσει το αυτοκίνητό της στην άκρη του δρόμου για να φωνάξει και να ουρλιάξει θυμωμένη. Για δεκαετίες βοηθούσε άλλους να γίνουν καλά σωματικά, πνευματικά και ψυχικά, αλλά η ίδια ήταν διαλυμένη.
«Σκέφτηκα: Θα περάσω την υπόλοιπη ζωή μου ουρλιάζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο;», θυμάται τώρα. «Ο ίδιος ο πόνος έγινε μεγάλος δάσκαλος».
Λίγο αργότερα αγόρασε μια πινακίδα κυκλοφορίας αυτοκινήτου η οποία έγραφε «ΝΑ ΧΑΙΡΕΣΑΙ» και άνοιξε ένα νέο ιατρείο με την κόρη της. Για να πάρει δάνειο για το νέο τους ιατρείο συνυπέγραψε ο σύζυγος μιας από τις ασθενείς της.
Η Μακ Γκάρεϊ βγήκε επισήμως στη σύνταξη στα 86, αλλά συνέχισε τη δουλειά της, ταξιδεύοντας στο Αφγανιστάν για να διδάξει στις γυναίκες της υπαίθρου ασφαλέστερες πρακτικές τοκετού.
Αγάπη για τη δουλειά
Δεν θέλουν όλοι να δουλεύουν τα τελευταία χρόνια της ζωής τους, λέει ο δρ Ρόμπερτ Γουάλντινγκερ, καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
«Δεν είναι burnout. Είναι απλώς η απόφαση ότι “Δεν θέλω να το κάνω άλλο αυτό ”», λέει ο Γουάλντινγκερ, διευθυντής του προγράμματος Harvard Study of Adult Development, μιας διαχρονικής μελέτης για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι φτάνουν στην ευημερία.
Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, γίνονται καλύτεροι στο να διακρίνουν τα πράγματα που έχουν πραγματικά σημασία και εκείνα που δεν χρειάζονται, λέει. Ο στόχος δεν είναι απαραίτητα να κάνει κάποιος καριέρα στα 80 του, αλλά να βρούμε ένα σκοπό σε ό,τι επιλέξουμε να κάνουμε από τα 80 και μετά – είτε αυτό θα είναι το να φροντίζουμε ένα εγγόνι, να παίζουμε πιάνο είτε το να γραφτούμε σε μια θεατρική ομάδα.
Πολλοί βρίσκουν πάθος, σκοπό και αγάπη στην εργασία.
Η Μακ Γκάρεϊ πρόσφατα δημοσίευσε τα απομνημονεύματά της και συνεχίζει να προσφέρει συνεδρίες life coaching. Έχει κάνει περί τις 200 συνεντεύξεις και podcasts από τον περασμένο Μάιο.
Κάθε πρωί, βλέπει το πρόγραμμα της ημέρας με το γιο της, τον Τζον, ο οποίος μένει μαζί της. «[Η μητέρα μου] θεωρεί ότι όλοι πρέπει να έχουμε ένα λόγο για να σηκωνόμαστε το πρωί», λέει ο Τζον.
Η Μακ Γκάρεϊ ζει σε ένα μικρό σπιτάκι στο Σκότσντεϊλ της Αριζόνα, πίσω από το σπίτι της κόρης της. Έχοντας ασκήσει την ολιστική ιατρική, η οποία δίνει έμφαση σε πράγματα όπως η διατροφή και η αυτοφροντίδα, η Μακ Γκάρεϊ τρώει καλά, κοιμάται 9 ώρες την ημέρα, ποδηλατεί με ένα τρίκυκλο ενηλίκων –δώρο για τα 102α γενέθλιά της– και κάνει 3.800 βήματα κάθε ημέρα.
Όπως και άλλοι που συνέχισαν να ασχολούνται με την καριέρα τους στα ύστερα χρόνια της ζωής τους, λέει ότι το μυστικό είναι να βρίσκουμε πράγματα που κάνουν τη ζωή μας να έχει σημασία και «την καρδιά μας να τραγουδά».
«Νομίζω ότι αυτό είναι το κλειδί», λέει.
Μπορείτε να επικοινωνήσετε με την Clare Ansberry στο clare.ansberry@wsj.com
