Στο τέλος της ημέρας μπαίνω στο health app και βλέπω πόσα βήματα έχω κάνει. «8.700 βήματα. Όχι κι άσχημα, όχι όμως αρκετά. Πρέπει να κάνω τουλάχιστον 10.000», σκέφτομαι. Η εφαρμογή με ενημερώνει ότι, για άλλη μια φορά, δεν έχω πιει αρκετό νερό και είμαι πλέον στις γόνιμες μέρες μου. Είμαι 54 κιλά κι όταν είχα ανοίξει πρώτη φορά την εφαρμογή ήμουν 59. Το μάτι μου πέφτει στην πιο αγχωτική μέτρηση. «Ύπνος: 4 ώρες και 58 λεπτά». Κάκιστος χρόνος για κάποια που προσπαθεί να καταπολεμήσει τις χρόνιες αϋπνίες. Και για να είμαστε δίκαιοι, είναι λάθος μέτρηση. Κοιμήθηκα παραπάνω, αλλά το ξημέρωμα ξύπνησα και τσέκαρα την ώρα στο κινητό, πριν συνεχίσω τον ύπνο μου. Φυσικά, δεν υπάρχει τρόπος να το ξέρει αυτό το «ρομπότ», οπότε στον τομέα του ύπνου έμεινα μετεξεταστέα.
Υπάρχουν πάνω από 260.000 εφαρμογές υγείας και ευεξίας στο Apple store, οι οποίες μας επιτρέπουν να μετρήσουμε τα πάντα, από την ψυχική μας υγεία μέχρι την έμμηνο ρύση, ενώ τα περισσότερα smartphones έχουν προεπιλεγμένη εφαρμογή παρακολούθησης υγείας. Πώς να αντισταθεί κανείς στη γοητεία της τεχνολογίας; Πέρσι, οι γονείς μου μου ζήτησαν να τους κατεβάσω «αυτό που έχεις κι εσύ στο τηλέφωνο για να μετράς τα βήματα». Ήταν η πρώτη φορά που μου ζητούσαν να τους κατεβάσω κάποια εφαρμογή. Το 2020 υπολογιζόταν ότι 830 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως φορούσαν wearables συσκευές για να μετρήσουν τους δείκτες υγείας τους. Το 2023 ο αριθμός αυτός ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο! Καθώς μοιραζόμαστε όλο και περισσότερες προσωπικές πληροφορίες με αυτές τις συσκευές, οι τεχνολογίες γίνονται εκθετικά πιο έξυπνες, επιδιώκοντας συνεχώς τη βελτιστοποίηση της υγείας μας και κατά συνέπεια αλλάζοντας τον τρόπο που σχετιζόμαστε με το μυαλό και το σώμα μας.
Τι είναι ο ποσοτικοποιημένος εαυτός;
Τη δεκαετία του ‘70 ο κοινωνικός ψυχολόγος, Mark Snyder, εισήγαγε τον όρο «αυτο-παρατήρηση» ή «αυτο-παρακολούθηση», για να περιγράψει τον βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι εποπτεύουν και ελέγχουν τη συμπεριφορά και την εικόνα τους. To 2007 οι Gary Wolf και Kevin Kelly δημιούργησαν τη σελίδα quantifiedself.com, όπου διαφημίζουν προϊόντα αυτοκαταγραφής. «Αυτογνωσία μέσω των αριθμών», είναι το μότο τους. Οι εφαρμογές υγείας και ευεξίας συνδυάζουν την αυτό-παρακολούθηση και τον καθορισμό στόχων για να βοηθήσουν τους χρήστες να εφαρμόσουν αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Δημοφιλή παραδείγματα είναι το Apple watch, το FitBit, η εφαρμογή μέτρησης θερμίδων «MyFitnessPal» και το «HeadSpace».
Για την έννοια του ποσοτικοποιημένου εαυτού μίλησα με τον Γιώργο Χατζηγεωργίου, συνιδρυτή και πρόεδρο της healthtech startup «ΖΟΕ» με έδρα το Λονδίνο και τη Βοστώνη. «Η τάση αυτή δίνει τη δύναμη πίσω στους ανθρώπους. Μαζεύοντας δεδομένα, μπορούμε μόνοι μας να πάρουμε αποφάσεις για τη ζωή μας», εξηγεί. Η ποσοτικοποίηση αυτή μας βοηθά να είμαστε κυρίαρχοι των αποφάσεών μας και να προλάβουμε προβλήματα υγείας. Κατά μία έννοια, η τάση του ποσοτικοποιημένου εαυτού εκδημοκρατίζει την υγεία και την ευεξία, αφού η καλύτερη ποιότητα ζωής δεν είναι πλέον πολυτέλεια, αλλά κάτι απτό, μετρήσιμο κι εφικτό.
Η ιδέα για τη δημιουργία της ΖΟΕ προέκυψε όταν έκανε ένα ιατρικό scan στο Ηνωμένο Βασίλειο και ανακάλυψε ότι είχε μια σχετικά μεγάλη ποσότητα λίπους γύρω από τα όργανά του και υψηλή χοληστερίνη. «Μαζί με τη διάγνωση, μου έδωσαν ένα φυλλάδιο με ξεπερασμένες συμβουλές σαν αυτές που θα μου έδινε η γιαγιά μου. “Μην τρώτε αυγά”, κλπ», θυμάται. Μαζί με τους συνεταίρους του προσπάθησαν να καταγράψουν πώς κάθε τρόφιμο επιδρά στην υγεία του εκάστοτε ανθρώπου εξατομικευμένα. Αυτή η εξατομίκευση είναι το κλειδί στη φιλοσοφία τους. Όλα τα σώματα δεν είναι ίδια κι ο καθένας μας έχει διαφορετικές ανάγκες. Δεν υπάρχουν μαθηματικές φόρμουλες που ορίζουν ποια είναι η πιο υγιεινή επιλογή για όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως.
«Αν τα πάντα είναι αριθμοί, όπως έλεγε ο Πυθαγόρας, τότε οι άνθρωποι δεν είναι παρά σύνολα δεδομένων».
Η ΖΟΕ είναι ένας ΑΙ assistant που στόχο έχει να προσθέσει 6 υγιή χρόνια στη ζωή μας. Οι νέοι χρήστες λαμβάνουν ένα ολιστικό biological test kit, το οποίο αναλύει τον μεταβολισμό και την υγεία του εντέρου, δείχνοντας πώς ανταποκρίνεται ο εκάστοτε οργανισμός σε διάφορες τροφές. Με βάση τα δεδομένα αυτά ο χρήστης λαμβάνει μία αναφορά για τον συνδυασμό τροφών που είναι κατάλληλος για τον οργανισμό του. «Κανένα φαγητό δεν απαγορεύεται, αυτό πρέπει να το βγάλουμε από το μυαλό μας. Ο άνθρωπος μπορεί να λάβει την πληροφορία και να τη χρησιμοποιήσει όπως θέλει» μου λέει.
Δυστυχώς το ίδιο δεν ισχύει για άλλες healthtech εφαρμογές. Για παράδειγμα, μία μου ζήτησε μόνο το ύψος και τα κιλά μου για να μου προτείνει το ιδανικό βάρος, χωρίς να λάβει υπόψη τις ανάγκες μου ή το ιατρικό ιστορικό μου. Αυτή η «μαθηματική τυποποίηση» είναι το προβληματικότερο σημείο του ποσοτικοποιημένου εαυτού.
Τα πάντα είναι αριθμοί
«Η ποσοτικοποίηση μπορεί να μας ενθαρρύνει να δούμε τους εαυτούς μας και τους άλλους ως αριθμούς και αλγόριθμους», λέει ο ψυχολόγος Paul Marsden, ο οποίος εξηγεί ότι οι αλγόριθμοι «θρυμματίζουν» όλη την ανθρωπότητα σε μικρές «μπουκίτσες» πληροφορίας, κάνοντας τα πρότυπα υγείας και ομορφιάς πιο εφικτά για όλους. Για παράδειγμα, αν αναγάγουμε την «ομορφιά» σε ένα αριθμητικό δεδομένο και την εκφράσουμε με έναν μαθηματικό τύπο, τότε την απομυθοποιούμε, την φέρνουμε κοντά μας και την κάνουμε μια έννοια αντικειμενική και μετρήσιμη. Έχει κάτι βαθιά φιλοσοφικό η ιδέα ότι όλη η ανθρωπότητα μπορεί να συμπυκνωθεί σε αριθμούς, φόρμουλες και αλγόριθμους. Αν τα πάντα είναι αριθμοί, όπως έλεγε ο Πυθαγόρας, τότε οι άνθρωποι δεν είναι παρά σύνολα δεδομένων.
Άλλοι δεν είναι τόσο αισιόδοξοι και πιστεύουν ότι η επιδίωξη του ποσοτικοποιημένου εαυτού θα μπορούσε να είναι επιβλαβής για την αυτοεικόνα μας, γεννώντας μας αδικαιολόγητη πίεση και άγχος, στην προσπάθειά μας να συμμορφωθούμε με τα πρότυπα υγείας και ομορφιάς. Οι επικριτές των εφαρμογών υγείας βρίσκουν την αυτοεπιτήρηση δυστοπική και αμφισβητούν τον βαθμό στον οποίο τα συγκεκριμένα εργαλεία προωθούν πραγματικά την υγεία. Ορισμένοι επισημαίνουν ότι μπορεί να εντείνουν εμμονικές σκέψεις και συμπεριφορές και να δημιουργήσουν μια τοξική σχέση με το σώμα μας. Άλλωστε οι αριθμοί είναι εργαλεία σύγκρισης και η σύγκριση είναι ο κλέφτης της ευτυχίας, όπως λέει το αγγλικό ρητό. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Byung-Chul Han, ο σύγχρονος άνθρωπος προσπαθεί να λάβει σωστές αποφάσεις για να αυξήσει τα ποσοστά επιτυχίας του, με στόχο την κοινωνική αποδοχή. Έτσι η φαινομενικά ελεύθερη βούληση του γεννά χιλιάδες «πρέπει».Τότε, η αυτοπραγμάτωση μετατρέπεται σε αγώνα δρόμου ή διαγωνισμό παραγωγικότητας.
Ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν ότι η χρήση τεχνολογιών παρακολούθησης της υγείας σχετίζεται με διατροφικές διαταραχές και πολλοί συμφωνούν ότι η επιδίωξη του ποσοτικοποιημένου εαυτού επηρεάζει αρνητικά την ψυχική μας υγεία. Όπως σημειώνει ο Adam Alter στο βιβλίο του «Irresistible», η τεχνολογία ενθαρρύνει την εμμονική παρακολούθηση των στόχων μας σε ένα άσκοπο κυνήγι της τελειότητας. Αυτό είναι ανησυχητικό γιατί μας αποκόπτει από τους φυσικούς ρυθμούς του σώματός μας. Η αυτοπαρακολούθηση μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα όλο και περισσότερα άτομα -και ειδικά γυναίκες και κορίτσια- να νιώθουν άγχος, ντροπή και δυσφορία για το σώμα τους. Όπως εξηγεί, οι τεχνικές αυτοελέγχου προωθούν την ιδέα ότι η υγεία, η καλή ψυχολογία, η ομορφιά ή το ιδανικό βάρος είναι «στο χέρι μας» κι αν αποτύχουμε, τότε φταίμε μόνο εμείς. Τα παραπάνω με κάνουν να επιστρέφω στη συζήτηση μου με τον κ. Χατζηγεωργίου. Οι αριθμοί μπορεί να μας εξηγήσουν όλον τον κόσμο γύρω μας και μέσα μας, όμως, όλοι μας είμαστε διαφορετικοί.
«Οι επικριτές των εφαρμογών υγείας βρίσκουν την αυτοεπιτήρηση δυστοπική».
Η ενασχόληση με την εικόνα μας είναι ένα στοιχείο βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη εμπειρία. Από τη γέννηση της πρώτης κοινωνίας, ο άνθρωπος τροποποιούσε την εικόνα του για να γίνεται κοινωνικά αποδεκτός και να απολαμβάνει μια πιο όμορφη και ουσιαστική ζωή. Ο ποσοτικοποιημένος εαυτός είναι απλώς ένας νέος τρόπος να ελέγχουμε το σώμα και την καθημερινότητά μας. Στην τελική, η αρχέγονη αυτή ανάγκη για αυτοβελτίωση συμβολίζει τη βαθιά λαχτάρα μας για νόημα, αγάπη και αποδοχή. Τι πιο ανθρώπινο από αυτό;
