Ο Γιώργος Παπανδρέου ο πρεσβύτερος έκανε πρόβες στον καθρέπτη του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν λάτρης της τεχνολογίας και της αμερικανικής σχολής πολιτικής επικοινωνίας. Ο Γιώργος Παπανδρέου ο νεότερος θολώθηκε τόσο πολύ από την πολιτική επικοινωνία, που έχασε παντελώς την πολιτική του πυξίδα.
Χρησιμοποιώ το παράδειγμα μιας συγκεκριμένης πολιτικής οικογένειας, που κυριάρχησε για πολλές δεκαετίες στην πατρίδα μας, προκειμένου να κατανοήσετε τη διαχρονική σχέση πολιτικής και πολιτικής επικοινωνίας. Τις διαφορετικές μορφές πολιτικής επικοινωνίας τις ζούμε έντονα με το διαδίκτυο και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης πλέον να πρωταγωνιστούν. Δημιουργείται, έτσι, ένα νέο είδος πολιτικού. Υπάρχουν, όμως, πολλές φωνές που αναρωτιούνται: είναι αυτό το πρότυπο πολιτικού που θέλουμε;
Η επανάσταση στη σύγχρονη εποχή ξεκίνησε από την τηλεμαχία Νίξον-Κένεντι. Ο Ρίτσαρντ Νίξον εμφανίστηκε κάτωχρος και ιδρωμένος από τον πόνο στο πρόσφατα εγχειρισμένο του γόνατο, εν αντιθέσει προς τον αντίπαλό του Τζον Κένεντι που εμφανίστηκε στο τηλεοπτικό πλατό, λυγερόκορμος, άκοπος και μαυρισμένος. “Επικεντρώθηκα πολύ στην ουσία και όχι αρκετά στην εμφάνιση. Έπρεπε να θυμάμαι ότι μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις” παραδέχθηκε ο Νίξον αργότερα στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του “Έξι κρίσεις.”
Αργότερα, ο Μπαράκ Ομπάμα τάραξε πάλι τα νερά μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Με ένα πρόγραμμα πολιτικής επικοινωνίας που έφθανε στα σπίτια σχεδόν κάθε Αμερικανίδας και Αμερικανού, προτού κάνει την εμφάνισή της η “δικτατορία του αλγορίθμου.”
Πιο πρόσφατα, στη Μεγάλη Βρετανία, η σύγχρονη μορφή πολιτικής επικοινωνίας, με πολλαπλά εργαλεία και την ακραία ταχύτητα στη διανομή της πληροφορίας δημιούργησε πρωτόγνωρες συνθήκες από το Δημοψήφισμα του 2016 για την παραμονή στην Ε.Ε και εξής. Δεν είναι άμοιρες ευθυνών οι επιλογές πολιτικής επικοινωνίας στο ότι η Μεγάλη Βρετανία έχει τα τελευταία εφτά χρόνια πέντε διαφορετικούς πρωθυπουργούς από το ίδιο κόμμα, την ώρα που διεξάγονται κανονικά εθνικές εκλογές και το ίδιο κόμμα -στη συγκεκριμένη περίπτωση το συντηρητικό κόμμα- τις κερδίζει.
Η χώρα μας έζησε, πρόσφατα, ένα μικρό θαύμα πολιτικής επικοινωνίας με το TikTok. Με σαφή επιρροή από την πρώην Πρωθυπουργό της Νέας Ζηλανδίας Τζασίντα Αρντέν, o Κυριάκος Μητσοτάκης είδε “ταινίες” του στο TikTok να ξεπερνούν τα τρία εκατομμύρια θεάσεων, υποβοηθούμενες από την αναπαραγωγή τους στα παραδοσιακά και ψηφιακά μέσα ενημέρωσης.
H Τζασίντα Αρντέν σε αυτή την φρενίτιδα ανάγκης πολιτικής επικοινωνίας δεν άντεξε. Ο πολιτικός χρόνος, που πάντοτε ήταν απρόβλεπτος, έγινε πιο πυκνός από ποτέ. Η πιθανότητα λάθους μεγαλώνει ανάλογα με την έκθεση (ή την υπερέκθεση).
Τα τελευταία χρόνια τα αποτελέσματα των εκλογών ολοένα και εντυπωσιάζουν, με την εικόνα σταδιακά να επικρατεί της ουσίας. Είναι απαραίτητη; Μα φυσικά. Είναι μέρος της ζωής μας. Είναι μοναδική; Κάθε εικόνα είναι. Όπως και κάθε οπτική γωνία.
Ωστόσο, η ουσία είναι που μετράει. Όσο συχνότερα πέφτουμε στην παγίδα της εικόνας, τόσο λησμονείται ο ουσιαστικός πολιτικός λόγος. Δείτε την εκλογή του Nτόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, του Λεχ Κατσίνσκι στην Πολωνία, του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Ουκρανία και πρόσφατα του Χαβιέρ Μιλέι στην Αργεντινή.
Δείτε την είσοδό του Στέφανου Κασσελάκη στην ελληνική πολιτική σκηνή. Και μετά παρατηρήστε πόσο μακριά νοιώθουν σήμερα από την πολιτική οι νέοι ή τι λένε οι ίδιοι για τη Δημοκρατία. Στις ΗΠΑ υπάρχουν Δεξαμενές Σκέψεις όπου συζητείται πλέον το παράδειγμα λειτουργίας του πολιτικού συστήματος της Κίνας. Η αποστροφή από τους πολιτικούς και την πολιτική οφείλεται πρωτίστως στις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες στην αναπτυγμένη κοινωνία. Αλλά οφείλεται και στην επιλογή της πολιτικής άρχουσας τάξης να λειτουργήσει υπέρ της εικόνας, σε βάρος της πολιτικής ουσίας. Κατανοώ απόλυτα ότι προϋπόθεση για να κυβερνήσεις είναι να κερδίσεις στις εκλογές, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται τη μετάλλαξη στο όνομα της δημοσιότητας σε μια περσόνα που δεν είσαι.
Όπως δεν πρέπει να σημαίνει ότι ο πολιτικός θα διαδραματίζει ένα ρόλο τηλεοπτικού παρουσιαστή –δημοσιογράφου – ηθοποιού.
Σε αυτόν το νέο κόσμο είναι καθήκον όχι μόνο του πολιτικού να θέσει όρια, αλλά και δικό μας. Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης πράγματι αποδεικνύονται εξαιρετικά υποβοηθητικά. Εργαζόμενοι στις ΗΠΑ πρόσφατα τα χρησιμοποίησαν για να δείξουν προβλήματα στο χώρο εργασίας τους και να αναδείξουν τις δυσκολίες στην καθημερινότητάς τους. Η αμεσότητα της εικόνας και η οπτικοποίηση του μηνύματος μπορεί πράγματι να προσφέρει πολύτιμη υπηρεσία.
Από το σημείο αυτό μέχρι την ατέρμονη προσπάθεια ο πολιτικός να πείσει ότι είναι ένας από εμάς μεσολαβεί ποιοτική άβυσσος. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε καθαρότητα στην πολιτική σκέψη και διορατικότητα στην πολιτική πράξη. Και χρειαζόμαστε πολιτικούς οι οποίοι να είμαστε σίγουροι ότι θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν κάθε πιθανή ή απίθανη κρίση.
Διότι πλέον αυτή είναι η νέα κανονικότητα. Μια ζωή που κάθε μέρα θα περιλαμβάνει προκλήσεις. Και σε αυτές τις προκλήσεις η Πολιτική πρέπει να βρει ένα τρόπο διαχείρισης ανάλογο των μέχρι σήμερα επιτευγμάτων της ανθρωπότητας. Για την ώρα αποτυγχάνουμε οικτρά.
*Ο Ιάκωβος-Αντώνιος Αρμάος είναι διδάκτορας Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ
