Δημήτρης Σπύρου στο ΒΗΜΑ: «Το σινεμά καταπολεμά τη βία»

«Από κοινωνικά και οικονομικά θέματα, μέχρι προσωπικές αγωνίες, όνειρα και πρώιμα ερωτικά σκιρτήματα, φόβους, οτιδήποτε απασχολεί τα παιδιά και τους νέους», λέει στο Βήμα ο Δημήτρης Σπύρου, μέχρι πρότινος καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, περιγράφοντας τα θέματα που απασχολούν το παιδικό και εφηβικό σινεμά σήμερα με την ευκαιρία του διημέρου προβολών που φιλοξενεί η Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136, 104 35, Κεραμεικός) στις 20 και 21 Ιανουαρίου όπου θα δούμε τις βραβευμένες ταινίες της 26^ης διοργάνωσης.

Το ίδιο διήμερο θα προβληθούν και οι βραβευμένες ταινίες της 23ης Ευρωπαϊκής Συνάντησης Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας “Camera Zizanio”, δίνοντας μια καλή ευκαιρία στους σινεφίλ όλων των ηλικιών να πάρουν μια μικρή γεύση του τι συμβαίνει κάθε χρόνο στο Φεστιβάλ που διοργανώνεται στον Πύργο της Ηλείας, το οποίο προσελκύει νέους και επαγγελματίες από όλο τον κόσμο.

Το γεγονός συνιστά μια καλή αφορμή για να συζητήσουμε με τον Δημήτρη Σπύρου, θεμελιωτή όχι μόνο αυτού του αγαπητού και διεθνώς αναγνωρισμένου φεστιβάλ , αλλά και της κινηματογραφικής εκπαίδευσης στα σχολεία της Ελλάδας, ο οποίος όχι μόνο δεν απομακρύνεται από το φεστιβάλ, μετά την πρόσφατη ξαφνική παραίτηση του, αλλά και με ασίγαστο μεράκι θα συνεχίσει να εκπαιδεύει παιδιά και νέους στην τέχνη του σινεμά μέσα από ένα διαφορετικό ρόλο. Ο ίδιος μιλά για τον κινηματογράφο που απευθύνεται στα παιδιά και τους νέους, το πλαίσιο της κινηματογραφικής παιδείας στα σχολεία και τη θεραπευτική δύναμη της τέχνης στα πρόβλημα της νεανικής παραβατικότητας.

Αποφασίσατε να αποχωρήσετε από το τιμόνι του Φεστιβάλ μετά από 26 χρόνια. Το σκεφτόσασταν καιρό;

Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι παραιτήθηκα από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή, δεν αποχώρησα. Παραμένω στην ομάδα του Φεστιβάλ. Για την ακρίβεια παραιτηθήκαμε και εγώ και ο Νίκος Θεοδοσίου που ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής στην Camera Zizanio. Εγώ, ο Νίκος και ο Χρήστος Κωνσταντόπουλος, πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ Φεστιβάλ Ολυμπίας, είχαμε ξεκινήσει μαζί από την αρχή και ήμασταν από το 1ο ως και το 26ο Φεστιβάλ η «Τριμελής Γραμματεία» του. Για εμένα ήταν αυτονόητο να παραχωρήσω τη θέση μου, με την έννοια ότι μετά από 26 χρόνια που ήμουν καλλιτεχνικός διευθυντής, ένα διάστημα στο οποίο ορίζεται μια γενιά ολόκληρη, το να παραμένει ο ίδιος άνθρωπος σε αυτή τη θέση, θα έστελνε το λάθος μήνυμα προς όλους, δηλαδή ότι είμαι αναντικατάστατος. Επίσης, για τα δεδομένα ενός Φεστιβάλ που δρα όλα αυτά τα χρόνια συλλογικά και έχει διαμορφώσει πολύ αξιόλογα στελέχη, θα έμοιαζε εμμονή να εξακολουθώ να είμαι εσαεί καλλιτεχνικός διευθυντής. Μοιάζει λίγο αυτό σαν να ήθελα να προσκολληθώ πιθανόν σε κάποια καρέκλα ή να αποζητώ κάποια θέση, στην κορυφή αυτής της διαδικασίας.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη αγωνία σας όλα αυτά τα χρόνια ως επικεφαλής του Φεστιβάλ Ολυμπίας;

Πάντα ο Νίκος Θεοδοσίου, ο Χρήστος Κωνσταντόπουλος και εγώ που αποτελούσαμε την τριμελή γραμματεία του Φεστιβάλ επί 26 χρόνια, αγωνιούσαμε αυτή η κουλτούρα για τον κινηματογράφο για παιδιά και νέους και η κινηματογραφική εκπαίδευση από το νηπιαγωγείο μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση να εμπεδωθεί ως φιλοσοφία και προσέγγιση από τα νέα στελέχη, από τους ανθρώπους που εμπλέκονταν στη ζωή και στις δράσεις του Φεστιβάλ και αυτό ήταν και το ενδιαφέρον μας. Είμαστε ευτυχείς που μέσα από αυτή τη διαδικασία πραγματικά αγάπησαν το αντικείμενο πολύ αξιόλογοι νέοι άνθρωποι με σημαντικό υπόβαθρο σε διάφορους τομείς του κινηματογράφου αλλά και των επιστημών και της εκπαίδευσης και έτσι έχει δημιουργηθεί μια πολύ καλή ομάδα ικανή να συνεχίσει αυτό το όραμα που υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει. Πιστεύω ότι επειδή αλλάζουν και οι καιροί και τα δεδομένα του κινηματογράφου και της επικοινωνίας, οι νεότεροι άνθρωποι βρίσκονται πολύ πιο κοντά μέσα στον παλμό αυτών των γεγονότων.

Νέα εποχή για το Φεστιβάλ Ολυμπίας

Ποια είναι τα σχέδια σας από εδώ και στο εξής αφήνοντας την καλλιτεχνική διεύθυνση του φεστιβάλ;

Στο Φεστιβάλ η αντίληψη που έχουμε είναι να επεξεργαζόμαστε από κοινού διάφορα ζητήματα αλλά αυτή τη στιγμή υπάρχει κάτι πιο σημαντικό. Είμαστε στην τελική ευθεία να προκηρυχθεί το έργο του Α.Σ.Ο, του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, για τις νέες κτιριακές υποδομές του Φεστιβάλ, που εκεί φυσικά οι δυνατότητες που θα έχει το Φεστιβάλ είναι πάρα πολλές και αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη ανάγκη για παραγωγή νέων περιεχομένων. Και εκεί θα αφιερωθώ, στην παραγωγή νέων εκπαιδευτικών οπτικοακουστικών περιεχομένων. Εκεί που υπάρχει και η μεγαλύτερη ανάγκη αυτή τη στιγμή. Οταν δημιουργηθεί αυτός ο χώρος πρέπει να έχουμε μελετήσει απολύτως τι θα συμβαίνει μέσα σε αυτό τον χώρο. Αυτό που φιλοδοξούμε είναι να συμβαίνουν πράγματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Παρακολουθούμε εξάλλου τι συμβαίνει και στον υπόλοιπο πλανήτη και τι ανάγκες υπάρχουν και πιστεύω, όπως αναγνωρίζουν όσοι ασχολούνται με το αντικείμενο στο εξωτερικό σε διάφορες χώρες και της Ευρώπης αλλά και του υπόλοιπου κόσμου, πρωτοπορούμε σε πάρα πολλά πράγματα εδώ και χρόνια. Επομένως, πρέπει να παράξουμε πάρα πολλά πράγματα ώστε να μπορεί αυτός ο χώρος να λειτουργεί καθόλη τη διάρκεια του έτους.

Κινηματογράφος για παιδιά και Οσκαρ

Ποια είναι η ποιότητα του κινηματογράφου για παιδιά και νέους στις μέρες μας;

Ο κινηματογράφος για παιδιά και νέους από τις αρχές της δεκαετίας του ΄60 που προχωρούσε πιο δυναμικά από ότι τα προηγούμενα χρόνια είναι μια αναγκαιότητα για την κινηματογραφική παιδεία των νέων, με την έννοια ότι για να περιγράψεις τον κόσμο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας πρέπει να κάνεις κινηματογράφο στον οποίο ήρωες είναι τα παιδιά και οι νέοι. Επομένως αυτή η ανάγκη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 υπήρξε και εξακολουθεί να υπάρχει, για αυτό και αυτή τη στιγμή παράγονται και τόσες σημαντικές ταινίες που έχουν στο επίκεντρο την παιδική και νεανική ηλικία και πάρα πολλές φορές ταινίες αυτού του είδους φτάνουν μέχρι την τελική επιλογή στα Όσκαρ. Το αναφέρω ενδεικτικά ότι αυτές οι ταινίες σαν ποιότητα και ενδιαφέρον δεν διαφέρουν καθόλου από τις ταινίες που απευθύνονται στο ενήλικο κοινό ή για να το προσδιορίσω ακόμα πιο πολύ, οι ήρωες είναι ενήλικες και μόνο. Εξαιρετικές ταινίες που τα κεντρικά πρόσωπα είναι παιδιά και νέοι και περιγράφονται ζητήματα της παιδικής και νεανικής ηλικίας έχουν πολύ υψηλό δείκτη ποιότητας. Γενικά σε όλο τον κόσμο ταινίες κυρίως ταινίες αυτού του είδους συνδέονται με την κινηματογραφική παιδεία στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Εκπαίδευση και σινεμά

Η κινηματογραφική εκπαίδευση στα σχολεία στη χώρα μας σε ποιο επίπεδο βρίσκεται σήμερα;

Όταν ξεκινήσαμε εμείς το Φεστιβάλ δεν γινόταν καν συζήτηση για τον κινηματογράφο. Εμείς πρωτοθέσαμε το ζήτημα αυτό το 1997 κάνοντας και  Διεθνή Συνάντηση με θέμα σχολείο και κινηματογράφος. Για πρώτη φορά δηλαδή θέσαμε σε δημόσια συζήτηση αυτό το θέμα. Από εκεί και πέρα αναπτύξαμε μια σειρά δράσεις και το πιο βασικό, αναγκαστήκαμε και γίναμε γραφείο εισαγωγής ταινιών και διανομής (σ.σ. το Νεανικό Πλάνο), γιατί αυτές οι ταινίες δεν έφταναν ποτέ στην Ελλάδα, ούτε προβάλλονταν πουθενά στην Ελλάδα. Δηλαδή αυτού του είδους ο κινηματογράφος μπήκε στην Ελλάδα με το Φεστιβάλ Ολυμπίας που έβαλε τις ταινίες για παιδιά και εφήβους στη χώρα μας και σταδιακά υπήρξαν εκπαιδευτικοί που επέδειξαν ενδιαφέρον για τον κινηματογράφο και τις τέχνες γενικά στην εκπαιδευτική διαδικασία, αξιοποιώντας με διάφορες αφορμές στο σχολικό περιβάλλον τις ταινίες και προωθώντας αυτές. Έτσι αυτή τη στιγμή το ενδιαφέρον είναι αρκετά μεγάλο μέσα στα σχολεία από εκπαιδευτικούς όμως που δυσκολεύονται να βρουν χρόνο μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία και ψάχνουν τρόπους για να το κάνουν. Αλλά με έναν πολύπλοκο τρόπο γίνεται με κάποια εργαστήρια και διάφορες ομάδες που έχουν δημιουργηθεί και μικρότερους φορείς που ασχολούνται με την κινηματογραφική εκπαίδευση. Δεν είμαστε τόσο πίσω από τις άλλες χώρες. Θα έλεγα ότι κάποια σχολεία κάνουν σημαντική δουλειά αλλά αυτό οφείλεται κυρίως σε εκπαιδευτικούς που παίρνουν την ευθύνη της διαδικασίας και το παλεύουν.

Οι εκπαιδευτικοί δηλαδή δεν έχουν επαρκή θεσμική θωράκιση για να μπορούν να επιλέγουν ταινίες και θεματολογία…

Δεν είναι κάτι που να αναγνωρίζεται με έναν πιο θεσμικό τρόπο εξ ου και δεν έχει ξεκαθαριστεί και το τοπίο. Δηλαδή μέχρι που φτάνει η ελευθερία του εκπαιδευτικού. Ενδεικτικά  αναφέρω το συμβάν με την ταινία «Αγόρια στο ντους» όπου ξαφνικά βρέθηκε εκτεθειμένη η δασκάλα και μπλέχτηκαν θεσμικά οι ρόλοι, το ποιος έχει το δικαίωμα να απαγορεύει και τι να απαγορεύει στον εκπαιδευτικό. Δεν υπάρχει θεσμική θωράκιση του ίδιου του εκπαιδευτικού. Θυμίζω ότι στη συνέχεια διατάχθηκε ΕΔΕ για την εκπαιδευτικό και η ίδια μηνύθηκε από δικηγόρο. Παράγονται έτσι ακραία φαινόμενα που προσβάλλουν την ανθρώπινη υπόσταση, τη δημοκρατία. Να σας πω ότι φέτος μετά από αυτό το γεγονός που είχε δημιουργηθεί, οι εκπαιδευτικοί του νομού Ηλείας και της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας που μας εμπιστεύονται απολύτως, όταν διάβαζαν κάποια περίληψη ταινίας της οποίας το θέμα μπορεί να φαινόταν λίγο τολμηρό μας ρωτούσαν, πράγμα που δεν συνέβαινε ποτέ πριν. Δηλαδή οι εκπαιδευτικοί έχουν φοβηθεί ότι θα βρεθούν κατηγορούμενοι. Αλίμονο αν δεν έχει το δικαίωμα να δουλεύει με τους μαθητές του ο εκπαιδευτικός ο οποίος γνωρίζει και το επίπεδο των μαθητών του, τη σχέση που πρέπει να χτίσει με τους μαθητές του αλλά και πώς θέτει τον πήχυ ψηλότερα με τα θέματα που συζητάει. Στην περίπτωση των αγοριών στο ντους, διαπιστώσαμε ότι μία ταινία που είχε προβληθεί και βραβευτεί σε ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική, μόνο στην Ελλάδα δημιουργήθηκε πρόβλημα και σε καμία άλλη χώρα του κόσμου.

Γενικά η αξιοποίηση των εκπαιδευτικών εργαλείων που παρέχει το σινεμά στα σχολεία φαίνεται να δημιουργεί μια αβεβαιότητα ως προς τον τρόπο χρήσης τους. Δεν πραγματοποιούνται αρκετές προβολές ταινιών.

Δεν είναι μόνο με τον κινηματογράφο το πρόβλημα. Γενικά η Τέχνη στο ελληνικό σχολείο αξιοποιείται ελάχιστα. Δεν υπάρχει ελαστικότητα στα προγράμματα να μπορεί ένας εκπαιδευτικός να εντάσσει στις δραστηριότητες και τις τέχνες. Και δεν είναι μόνο να τις χρησιμοποιεί συμπληρωματικά, δηλαδή να κάνει γεωγραφία για να χρησιμοποιήσει ένα ντοκιμαντέρ. Αυτό είναι ένα άλλο πράγμα. Η γλώσσα του κινηματογράφου, δηλαδή ο κινηματογράφος σαν τέχνη είναι που πρέπει να μας απασχολήσει για να μπορέσουν τα παιδιά και οι νέοι να έχουν αυτή τη σχέση που πρέπει να έχουν με τον κινηματογράφο και φυσικά με όλες τις άλλες τέχνες. Υπάρχει πρόβλημα και γενικά στη χώρα μας χρησιμοποιείται πολύ λιγότερο η τέχνη από ότι σε άλλες χώρες.

Με βάση τη δική σας εμπειρία, είναι πιο δύσκολο σήμερα να αποκτήσουν τα παιδιά υγιή σχέση με τον κινηματογράφο λόγω της αυξημένης προσήλωσης τους στις οθόνες, είτε στο κινητό είτε σε μια κονσόλα videogame;

Δεν ξέρω αν είναι πιο δύσκολο ή πιο εύκολο, αλλά θα έλεγα ότι είναι διαφορετικός ο τρόπος. Επειδή τα παιδιά έχουν συνηθίσει στην αποσπασματική ενημέρωση και στην υπερπληροφόρηση, αυτό μεγαλώνει την αναγκαιότητα για την κινηματογραφική παιδεία και την κατανόηση της γλώσσας της εικόνας. Δηλαδή το βρίσκω πιο αναγκαίο από ότι ήταν παλαιότερα. Επειδή είναι τόσο κυρίαρχη η τέχνη της εικόνας στη ζωή μας και επειδή ο κινηματογράφος είναι η τέχνη της εικόνας, επομένως είναι πιο επιτακτικό σήμερα το θέμα της κινηματογραφικής παιδείας. Κατανόηση της γλώσσας της εικόνας σημαίνει ότι πολύ δυσκολότερα μπορούν να σε ξεγελούν, να σε εξαπατούν και να σε τροφοδοτούν με σκουπίδια. Δεν είναι κάτι απλό αυτό για να συμβεί αλλά λέω ότι είναι αναγκαίο περισσότερο από ότι ήταν παλαιότερα.

Σας απασχολεί ως επίσημο φορέα ότι στη χώρα μας η νεανική παραβατικότητα και βία βρίσκεται σε έξαρση, όπως και σε άλλες χώρες; Υπάρχουν τρόποι θεραπευτικής παρέμβασης απέναντι σε τέτοια φαινόμενα;

Βεβαίως μας απασχολεί το θέμα. Είναι ένα τεράστιο θέμα για το οποίο πρέπει να κατανοήσουμε καταρχήν τι γεννάει το φαινόμενο. Πρέπει να κατανοήσουν όλοι τον σημαντικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η τέχνη και η ουσιαστική παιδεία πάνω σε αυτό το ζήτημα. Είναι δεδομένο και μέσα από διάφορες έρευνες υπάρχουν μετρήσιμα αποτελέσματα στα οποία διαπιστώνεται ότι όπου αναπτύσσονται καλλιτεχνικές δραστηριότητες που έχουν το στοιχείο της συλλογικότητας, όπως τη δημιουργία μιας μικρού μήκους ταινίας από μία ομάδα παιδιών ή ένα μουσικό σχήμα σε ένα σχολείο ή μία θεατρική ομάδα, αυτή η δημιουργική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των παιδιών, ‘’σκοτώνει’’ και την επιθετικότητα που υπάρχει και το bullying. Σίγουρα η τέχνη λειτουργεί θεραπευτικά απέναντι σε αυτά τα ζητήματα. Ωστόσο το βασικό θέμα είναι μία βαθύτερη οικονομική και κοινωνική κρίση και η επικράτηση ακραίων ιδεών, η οποία καταπολεμάται μόνο με την παιδεία και την τέχνη, την ενασχόληση των παιδιών με έργα ποιότητας, με την ουσία της τέχνης.