Η «φαινομενική» εξόντωση της Χαμάς, «δεν αποκλείει την αναγέννησή της ή ακόμα και την εμφάνιση μακράν χειρότερων και πιο ακραίων μορφωμάτων σαλαφιστικού-τζιχαντιστικού χαρακτήρα, που θα εκμεταλλευτούν την πλήρη ισοπέδωση της Γάζας και την εξαθλίωση του πληθυσμού της», επισημαίνει στο ΒΗΜΑ η Μαρίνα Ελευθεριάδου, επίκουρη καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων και Ασφάλειας και Συντονίστρια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στις Διεθνείς Σχέσεις, τη Στρατηγική και την Ασφάλεια στο Neapolis Univercity της Πάφου, Σύμβουλος Έκδοσης στο Κέντρο Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ) και πρώην συνεργάτης ερευνήτρια στο Robert Schuman Centre for Advanced Studies στο European University Institute (EUI).
Συμπεραίνοντας ότι οι ισραηλινές επιχειρήσεις των τελευταίων τριών μηνών στη Γάζα «δεν είναι η αρχή τους τέλους, αλλά δυστυχώς η αρχή μιας νέας βιαιότερης φάσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης». Πάρα ταύτα, στην παρούσα φάση δεν διαβλέπει τον κίνδυνο γενικευμένης σύγκρουσης «με την εμπλοκή τρίτων κρατών».
Πού στηρίζετε ότι δεν θα γενικευτεί η σύγκρουση μετά τις συντονισμένες αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας εναντίον στόχων των ανταρτών Χούθι στην Υεμένη;
Πρώτον, στο ότι εμπλέκεται ένας δρων, οι Χούθι, που τα τελευταία 20 χρόνια, δηλαδή από τον λεγόμενο «πρώτο πόλεμο», το 2004, έχουν δείξει ότι δεν φοβούνται την κλιμάκωση και μάλιστα ευνοούνται από αυτήν, αν αναλογιστούμε ότι ξεκίνησαν από μια μικρή ομάδα στην επαρχία Σάαντα και πλέον ελέγχουν την πάλαι ποτέ Βόρεια Υεμένη, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας Σαναά. Να σημειώσω εδώ, επίσης, ότι ο όρος αντάρτες είναι παραπλανητικός, καθώς οι Χούθι ξεκίνησαν ως μια μικρή αντάρτικη δύναμη, αλλά έχουν εξελιχθεί σε μια τουλάχιστον ημι-συμβατική στρατιωτική δύναμη και μια πολιτική δύναμη που έχει όλα τα χαρακτηριστικά κρατικής οντότητας.
Δεύτερον, λόγω της σημασίας της Ερυθράς Θάλασσας για το παγκόσμιο εμπόριο, οι αεροπορικές επιδρομές έχουν διεθνείς και όχι μόνο περιφερειακές επιπτώσεις. Ήδη αρκετές ναυτιλιακές εταιρείες αποφεύγουν τη μεταφορά εμπορευμάτων από την περιοχή, επιλέγοντας τη διαδρομή γύρω από την Αφρική. Αν οι Χούθι, όπως δήλωσαν ρητά, πλέον θα θεωρούν νόμιμους στόχους τα
αμερικανικά και βρετανικά πλοία, οι επιπτώσεις θα είναι ευρύτερες.
Θα επηρεάσει το «μέτωπο» των Χούθι τη Γάζα; Με ποιο τρόπο;
Εμμέσως, ναι. Η εικόνα που δημιουργείται στο διεθνές -και περιφερειακό- περιβάλλον είναι ότι οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν μπορούν να τιθασεύσουν ή να νουθετήσουν τον σύμμαχό τους -το Ισραήλ-, αλλά κάνουν και την «βρώμικη δουλειά» του, ανεξάρτητα αν ο κύριος λόγος για τα αμερικανικά και βρετανικά πλήγματα είναι η επιθυμία τους να ικανοποιήσουν οικονομικά συμφέροντα, που πλήττονται από την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Ερυθρά Θάλασσα. Συνεπώς, χώρες της περιοχής που περίμεναν τις ΗΠΑ να δώσουν μια λύση, βλέπουν αυτό το ενδεχόμενο να απομακρύνεται, αυξάνοντας την πίεση για περιφερειακές πρωτοβουλίες και ενέργειες.
Μακροχρόνια, επηρεάζει τη θέση του Ισραήλ, καθώς η απονομιμοποίηση των ΗΠΑ δεν επηρεάζει μόνο την ικανότητά τους να στηρίζουν το Ισραήλ, αλλά φθείρει και τη συναίνεση εντός του αμερικανικού πολιτικού συστήματος και της αμερικανικής κοινωνίας ότι μια τέτοια στήριξη είναι θεμιτή. Σε ό,τι αφορά την παλαιστινιακή πλευρά, η στάση των Χούθι δεν προσφέρει μεν έμπρακτη βοήθεια, αλλά είναι σημαντική σε συμβολικό επίπεδο. Υπό την έννοια αυτή, οι Χούθι σήμερα σε κάποιο βαθμό θυμίζουν τη Χεζμπολλάχ μετά τον πόλεμο του 2006.
Ελεγχόμενη κλιμάκωση
Η Χεζμπολάχ θα συνεχίσει να περιορίζεται στης χαμηλής έντασης ενέργειες στα σύνορα;
Η Χεζμπολάχ βρίσκεται σε δύσκολη θέση καλούμενη να ισορροπήσει μεταξύ της ανάγκης της να απαντήσει στη δολοφονία υψηλόβαθμων στελεχών της στη Συρία και του Αρούρι της Χαμάς στη Βηρυτό και της απροθυμίας της να εμπλακεί ενεργά στη σύγκρουση με το Ισραήλ. Το πιθανότερο είναι ότι θα υπάρξει μια ελεγχόμενη κλιμάκωση στα σύνορα με το Ισραήλ. Το πρόβλημα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι πολλές φορές αυτού τους είδους οι κλιμακώσεις ξεφεύγουν από τον έλεγχο, ιδίως αν συνυπολογίσουμε την στάση του Ισραήλ που φαίνεται διατεθειμένο να απαντήσει στην κλιμάκωση.
Πόση προβλέπετε να είναι η διάρκεια των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα;
Εξαρτάται από το πώς ορίζουμε τις «επιχειρήσεις». Οι ΗΠΑ κατέλαβαν το Αφγανιστάν σε δύο μήνες. Οι «επιχειρήσεις» τους όμως κράτησαν 20 χρόνια. Σε αυτού του είδους τις συγκρούσεις είναι δύσκολο να τραβήξουμε μια γραμμή που να διαχωρίζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις από τις επιχειρήσεις ειρήνευσης και τις επιχειρήσεις αντι-εξέγερσης. Αυτό καθίσταται ακόμα πιο δύσκολο στην περίπτωση της Γάζας γιατί το Ισραήλ δεν έχει ορίσει έναν ξεκάθαρο και ρεαλιστικό στόχο, η επίτευξη του οποίου θα σηματοδοτούσε την ολοκλήρωση των επιχειρήσεων.
Τι σημαίνει πρακτικά εξουδετέρωση της Χαμάς, μιας οργάνωσης με βαθιές ρίζες στην κοινωνία; Αντίστοιχα, τι σημαίνει αποριζοσπαστικοποίηση των Παλαιστινίων της Γάζας; Ομοίως, δεν υπάρχει κάποιο ρεαλιστικό σχέδιο για το τι θα γίνει μετά την ολοκλήρωση των επιχειρήσεων, ούτε καν συμφωνία εντός της ισραηλινής κυβέρνησης. Υπό το πρίσμα αυτό, ακόμα και η φαινομενική εξόντωση της Χαμάς, δεν αποκλείει την αναγέννησή της ή ακόμα και την εμφάνιση μακράν χειρότερων και πιο ακραίων μορφωμάτων σαλαφιστικού-τζιχαντιστικού χαρακτήρα, που θα εκμεταλλευτούν την πλήρη ισοπέδωση της Γάζας και την εξαθλίωση του πληθυσμού της. Συνεπώς, οι επιχειρήσεις των τελευταίων τριών μηνών δεν είναι η αρχή τους τέλους, αλλά δυστυχώς η αρχή μιας νέας βιαιότερης φάσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Με άλλα λόγια, ακόμα και αν επιτύχει το Ισραήλ μια τακτική νίκη, κινδυνεύει να υποστεί μια στρατηγική ήττα.
Εξάλλου, όπως αναφέρετε, ακόμη και η Χαμάς, στο όνομα της εξάλειψης της οποίας μαίνεται για τρίτο μήνα το σφυροκόπημα της Γάζας, να εξαφανιστεί, δεν αποκλείεται η «αναγέννησή» της ή ακόμα και η εμφάνιση πιο ακραίων τζιχαντιστικών μορφωμάτων.
Η Χαμάς δεν είναι μια οργάνωση αποκομμένη από την κοινωνία, διότι δεν πρόκειται μονάχα για μια ένοπλη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση κρυμμένη κάπου στα βουνά ή στη ζούγκλα, αλλά και για κοινωνικό κίνημα, ήδη από την γέννησή της, και από το 2007, κυβέρνηση. Συνεπώς, ο «αποκεφαλισμός» της ηγεσίας και των ανώτερων στελεχών της δεν πρόκειται να οδηγήσει στην εξαΰλωση της Χαμάς. Το βασικότερο, όμως, είναι ότι οι αδιάκριτοι βομβαρδισμοί, που έχουν οδηγήσει στον θάνατο πάνω από 23.000 ανθρώπους, και η ισοπέδωση των υποδομών της Γάζας δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για στρατολόγηση.
Ακόμα και αν αφαιρέσουμε την φυσιολογική οργή που δημιουργείται, η επόμενη γενιά μαχητών θα έχει βιώσει απίστευτες συνθήκες βίας, κατά πάσα πιθανότητα μέλη της ευρύτερης οικογένειάς τους θα έχουν σκοτωθεί και θα διαφαίνεται μπροστά τους ένα μέλλον χωρίς προοπτική. Αυτό αποτελεί μια συνταγή που έχει οδηγήσει σχεδόν πάντα σε ριζοσπαστικοποίηση και εμπλοκή σε ομάδες πολιτικής βίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο μεγαλύτερος κίνδυνος στη Γάζα δεν είναι η δημιουργία νέων πυρήνων ή νέων ομάδων που παραπέμπουν στην Χαμάς, αλλά ομάδων που ενδεχομένως θα παραπέμπουν στο «Ισλαμικό Κράτος».
Να συμπληρώσω, ωστόσο, ότι δεν πρέπει να παραβλέπουμε τι συμβαίνει και εκτός Γάζας. Οι συνεχείς συλλήψεις υπόπτων στη Δυτική Όχθη και εντός του Ισραήλ δυναμιτίζει την κατάσταση. Μόνο στη Δυτική Όχθη, από τις 7 Οκτωβρίου, έχουν σκοτωθεί 344 άνθρωποι και έχουν συλληφθεί σχεδόν 6000. Η ισραηλινή πολιτική δημιουργεί συνθήκες έντασης στη Δυτική Όχθη που δεν εκδηλώνονται προς το παρόν με τη μορφή γενικευμένης εξέγερσης εν μέρει, λόγω του ρόλου που διαδραματίζει η Παλαιστινιακή Αρχή.
Ο Μαχμούντ Αμπάς όμως είναι 88 ετών και δεν υπάρχει ξεκάθαρος διάδοχος. Τα ονόματα που ακούγονται κατά διαστήματα προέρχονται όλα από την παλιά γενιά, αποτελούμενη από συνομήλικους και όχι περισσότερο δημοφιλείς από τον Αμπάς. Συνεπώς, ο κίνδυνος ενός νέου κύκλου κλιμάκωσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής διαμάχης, ιδιαίτερα αν πεθάνει ο Αμπάς, είναι παραπάνω από ορατός.
Διπλωματική ήττα του Ισραήλ
Ο Μαρουάν Μπαργκούτι, ο «Μαντέλα της Παλαιστίνης», ο οποίος κρατείται εδώ και δυο δεκαετίες σε φυλακές στο Ισραήλ, μπορεί να αποτελέσει μια επιλογή για την παλαιστινιακή ηγεσία την επόμενη ημέρα;
Θα μπορούσε και ενδεχομένως θα ήταν η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή, ευρύτερα για την Παλαιστίνη και όχι μόνο για την Γάζα, όπου δεν είναι και σίγουρο ότι έχει πολύ μεγάλη επιρροή καθώς κατάγεται από τη Δυτική Όχθη. Το ερώτημα είναι αν είναι κάτι που επιθυμεί το Ισραήλ, αλλά και το παλαιστινιακό κατεστημένο. Το Ισραήλ και δη η παρούσα κυβέρνηση, στην οποία τα ακροδεξιά στοιχεία και κόμματα που συνδέονται με το κίνημα των εποίκων έχουν πολύ μεγάλη επιρροή, δεν φαίνεται να επιθυμεί κάτι τέτοιο.
Μάλιστα, έχουν δηλώσει ρητά ότι δεν υποστηρίζουν την επιστροφή της Παλαιστινιακής Αρχής, αλλά προκρίνουν τη λύση δημιουργίας παλαιστινιακής πολιτικής διοίκησης εκ του μηδενός, παραβλέποντας βέβαια ότι ακόμα και αν βρουν πρόθυμους να στελεχώσουν τη διοίκηση αυτή, δεν θα μακροημερεύσουν γιατί, επιτρέψτε μου την έκφραση, θα τους βρίσκουν την επόμενη μέρα στο χαντάκι. Αντίστοιχα, η Παλαιστινιακή Αρχή που εκφράζει το παλαιστινιακό κατεστημένο θα επιθυμούσε να αναλάβει τη διοίκηση της Γάζας με το υφιστάμενο «ηλικιωμένο και απονομιμοποιημένο» στελεχιακό δυναμικό της.
Είναι εφικτή η λύση των δυο κρατών; Με ποια φόρμουλα;
Για να υπάρξει η λύση των δύο κρατών θα πρέπει να υπάρχει θέληση για κάτι τέτοιο και οι αντικειμενικές συνθήκες για να εφαρμοστεί μια τέτοια λύση. Αμφότερα απουσιάζουν. Η αναφορά στη λύση των δύο κρατών πλέον αποτελεί επωδό πολιτικών και κρατών που δεν έχουν ή δεν θέλουν να εκφράσουν άποψη για την ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη. Δεν έχει υπάρξει σοβαρή πρόταση προς αυτή την κατεύθυνση εδώ και 20 χρόνια.
Το βασικότερο, όμως, είναι ότι οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί μετά από δεκαετίες οικοδόμησης εποικισμών σε περιοχές που θεωρητικά θα αποτελούσαν το έδαφος του μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους, καθιστούν ένα τέτοιο ενδεχόμενο σχεδόν αδύνατο. Συνεπώς, θα μπορούσε να πει κανείς ότι η συζήτηση περί λύσης των δύο κρατών ευνοεί εκείνους που επιθυμούν τη διατήρηση της κατοχής και ουσιαστικά δεν επιτρέπει τη συζήτηση για τη λύση του ενός κράτους, στο οποίο οι Παλαιστίνιοι θα απολαμβάνουν από όλες τις απόψεις ίσα δικαιώματα.
Παίκτες, που μέχρι στιγμής παραμένουν αδρανείς και μπορεί να εμπλακούν, ποιοι είναι;
Οι ΗΠΑ σίγουρα θα επιθυμούσαν την εμπλοκή και ουσιαστικά την μετακύλιση της ευθύνης στη Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, το Κατάρ ή και την Αίγυπτο. Είναι χαρακτηριστικό ωστόσο ότι η μόνη χώρα της περιοχής που εξέφρασε τη στήριξή της στους αμερικανο-βρετανικούς βομβαρδισμούς είναι το Μπαχρέιν. Η Σαουδική Αραβία για παράδειγμα εξέδωσε μια μετρημένη ανακοίνωση στην οποία καλούσε σε αυτοσυγκράτηση και αποφυγή κλιμάκωσης, ενώ η Τουρκία τους καταδίκασε ευθέως. Συνεπώς, είναι αμφίβολο ότι θα «ενεργοποιηθούν» άλλοι δρώντες, κυρίως γιατί οι πιθανοί υποψήφιοι γνωρίζουν από προσωπική εμπειρία ότι μια σύγκρουση με τους Χούθι είναι πολύ πιο δύσκολη απ΄ ότι φαντάζει.
Η προσφυγή της Ν. Αφρικής σε τι μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις στη Γάζα, στην Δυτική Όχθη και γενικότερα στην υπόθεση της δημιουργίας Παλαιστινιακού κράτους;
Η προσφυγή της Ν. Αφρικής αποτελεί ενδεχομένως την σημαντικότερη εξέλιξη γιατί συνιστά μια σαφή ήττα του Ισραήλ και των ΗΠΑ σε επίπεδο δημοσίας διπλωματίας. Το γεγονός ότι η προσφυγή γίνεται από την Ν. Αφρική φέρει ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς ενισχύει το επιχείρημα ότι το Ισραήλ έχει εξελιχθεί σε κράτος Απαρτχάιντ και παράλληλα, αν επιχειρήσουμε να δώσουμε και μια ευρύτερη διάσταση, φέρει και κάτι από το Κίνημα των Αδεσμεύτων με ό,τι συμβολικές συνδηλώσεις αυτό εμπεριέχει.
Ενδεχόμενη απόφαση του δικαστηρίου να ζητήσει την προσωρινή διακοπή των επιχειρήσεων μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης, θα δημιουργούσε τεράστιο δίλημμά στο Ισραήλ καθώς η μη συμμόρφωση θα σήμαινε προσβολή του δικαστηρίου, επιδεινώνοντας και άλλο τη διεθνή εικόνα του. Τέλος, μια ενδεχόμενη καταδίκη του Ισραήλ για εγκλήματα που συνιστούν γενοκτονία, θα αποτελούσε τεράστιο πλήγμα για την θέση του Ισραήλ διεθνώς, η ίδρυση του οποίου συνδέθηκε άρρηκτα με την γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης.
