Σε περίπτωση που δεν κατοικοεδρεύετε στα βάθη κάποιου σπηλαίου, σίγουρα αυτές τις μέρες θα έχει περάσει από την οθόνη σας κάποια από τις φωτογραφίες του Jeremy Allen White για την νέα καμπάνια της εταιρείας Calvin Klein. Ο πρωταγωνιστής της σειράς «The Bear» εμφανίζεται όμορφος σαν τον ήλιο, καλογυμνασμένος και ημίγυμνος, ενώ ποζάρει για τον φακό του σπουδαίου φωτογράφου, Mert Alas. Στις δημοσιευμένες φωτογραφίες τον βλέπουμε σε διαφορετικά στάδια γύμνιας: ξαπλωμένο σε καναπέ, σηκώνοντας βάρη, πέφτοντας μπρούμυτα σε μια σκαλωσιά, δαγκώνοντας ένα ζουμερό, κόκκινο μήλο – πάντα με τα γεννητικά του όργανα σε ρόλο πρωταγωνιστικό. Η φωτογράφιση δε διαφέρει ιδιαίτερα από προηγούμενες καμπάνιες της εταιρείας, που μας έχει συνηθίσει σε καλλίγραμμα σώματα και λάγνες πόζες.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι φωτογραφίες έγιναν αμέσως viral, μοίρασαν εγκεφαλικά στο Instagram, το ίντερνετ σύσσωμο έχασε τα λογικά του, «υποκλίθηκε το X (πρώην Twitter)», έπαθε ανακοπή το Facebook και ουρολoίμωξη το Threads. Μόλις λίγες μέρες αργότερα, ωστόσο, ανακοινώθηκε ότι μια άλλη καμπάνια της Calvin Klein, απαγορεύτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο από την Αρχή Διαφημιστικών Προτύπων (ASA). Πρόκειται για μια διαφήμιση στην οποία πρωταγωνιστεί η Βρετανή τραγουδίστρια FKA Twigs. Η εν λόγω καμπάνια απεικόνιζε την καλλιτέχνιδα με ένα τζιν πουκάμισο ρηγμένο κατά το ήμισυ γύρω από το σώμα της, αφήνοντας εκτεθειμένο το πλάι των γλουτών της και του στήθους της. «Calvins ή τίποτα», ανέφερε η λεζάντα στην κορυφή της αφίσας. Σε αντίθεση με τη καμπάνια του White, εδώ ο φακός δεν εστιάζει σε επίμαχα σημεία. Παρόλαυτα, η ASA επέλεξε να απαγορεύσει την καμπάνια της FKA Twigs, μετά από μόλις 2 καταγγελίες από καταναλωτές. Σε σχετική ανακοίνωση στις 10/1/2024 η ASA σημείωσε ότι η καμπάνια παρουσιάζει την τραγουδίστρια ως «στερεοτυπικό σεξουαλικό αντικείμενο».
«Η διαφήμιση χρησιμοποίησε γυμνό και επικεντρωνόταν στα φυσικά χαρακτηριστικά της FKA Twigs κι όχι στα ρούχα, σε βαθμό που την παρουσίαζε ως στερεοτυπικό σεξουαλικό αντικείμενο. Η σύνθεση της εικόνας εστίαζε στο σώμα του μοντέλου και όχι στα ρούχα που διαφημίζονταν», έγραφε η ανακοίνωση.
Δύο μέτρα και δύο σταθμά
Εν τω μεταξύ, οι πρώτες φωτογραφίες από τη συγκεκριμένη καμπάνια είχαν κυκλοφορήσει ήδη από την άνοιξη του 2023, την ίδια περίοδο με μια άλλη διαφήμιση της Calvin Klein με κεντρικό πρόσωπο το μοντέλο Kendall Jenner. Οι ελάχιστοι που παραπονέθηκαν για τα ενσταντανέ της Twigs, κατήγγειλαν και τη διαφήμιση της Jenner, στην οποία το μοντέλο απαθανατίζεται τόπλες ενώ κρύβει το στήθος της με τα χέρια. Παρόλαυτά, αυτή η φωτογραφία ξέφυγε από την οργή της ASA, με το διοικητικό συμβούλιο να αποφασίζει ότι η πόζα της Jenner δεν ήταν σεξουαλικά προκλητική και ήταν σύμφωνη με τους καθιερωμένους κανόνες διαφήμισης εσωρούχων. Τι σημασία έχει που τόσο η Jenner όσο κι ο White έδειξαν την ίδια -ή και περισσότερη- ποσότητα δέρματος; Τι σημασία έχει που η εικόνα της FKA Twigs δείχνει πιο πολύ μια δυναμική γυναίκα κι όχι ένα «αντικείμενο»;
Με τη σειρά της, η FKA Twigs κατέφυγε στο Instagram όπου πόσταρε μια σύντομη δήλωση. «Δεν βλέπω την ταμπέλα “στερεοτυπικό σεξουαλικό αντικείμενο” που μου έχουν προσάψει. Βλέπω μια όμορφη, δυνατή, μαύρη γυναίκα της οποίας το απίστευτο σώμα έχει ξεπεράσει περισσότερους πόνους από όσους φαντάζεστε», έγραψε. «Υπό το πρίσμα της επανεξέτασης άλλων παλαιότερων αλλά και σημερινών διαφημίσεων αυτού του είδους, δεν μπορώ παρά να αισθάνομαι ότι ισχύουν δύο μέτρα και δύο σταθμά, οπότε για να είμαι σαφής… Είμαι περήφανη για τη φυσική εικόνα του σώματός μου», είπε. Στη συνέχεια δήλωσε ότι για την τέχνη της διατηρεί τις ίδιες αξίες με άλλες μαύρες καλλιτέχνιδες πριν από αυτήν, όπως η Josephine Baker, η Eartha Kitt και η Grace Jones «που κατέρριψαν τα εμπόδια του πώς φαίνεται να είσαι ενδυναμωμένη και να αξιοποιείς έναν μοναδικό ενσώματο αισθησιασμό».
Η εταιρεία Calvin Klein πόσταρε επίσης μια δήλωση προς υπεράσπιση της τραγουδίστριας: «Οι φωτογραφίες δεν ήταν χυδαίες και απεικόνιζαν δύο γυναίκες [την Twigs και την Jenner] με αυτοπεποίθηση και δύναμη, που είχαν επιλέξει να ταυτιστούν με το brand της Calvin Klein. Οι διαφημίσεις περιείχαν ένα προοδευτικό και φωτεινό μήνυμα».
Τα φεμινιστικά προσχήματα
Η λογοκρισία της καμπάνιας της Twigs σκιαγραφεί ένα βαθύτερο πρόβλημα, που αντιμετωπίζουν πολλές γυναίκες. Η καμπάνια δεν απαγορεύτηκε με κάποια πουριτανική δικαιολογία του στυλ «Βλέπουν και παιδιά, βάλτε κάνα ρούχο!». Αντιθέτως, λογοκρίθηκε με πρόσχημα δήθεν φεμινιστικό. «Για το καλό της και για το καλό όλων των γυναικών», ας πούμε.
Ο φιλελευθερος φεμινισμός, ο corporate φεμινισμός, ο λευκός φεμινισμός κι όλοι οι «νεο-φεμινισμοί» δεν έχουν καμία σχέση με το έμφυλο ζήτημα. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να απελευθερωθεί κανείς από τα κοινωνικά δεσμά. Η σεξουαλική έκφραση είναι ένας από αυτούς, αν κι όχι ο μοναδικός. Πέραν της σεξουαλικής έκφρασης, όμως, το γυναικείο σώμα δεν χρειάζεται να είναι καν κάποιο θέαμα ερωτικό. Αλήθεια, υπάρχει τρόπος για μια (μαύρη, queer) γυναίκα, να είναι γυμνή χωρίς να είναι αντικείμενο; Υπάρχει τρόπος να αγκαλιάζουμε τον ερωτισμό μας χωρίς να μας προσάπτουν ότι «το κάνουμε λάθος»;
Η ASA θεωρεί ότι μια ημίγυμνη FKA twigs είναι εκ προοιμίου θύμα και αρνητικό πρότυπο, ενώ ένας ημίγυμνος Jeremy Allen White είναι απλώς σέξι και απελευθερωμένος. Αυτή είναι μια επικίνδυνη υπόθεση. Η διαφορά μεταξύ των δύο εκστρατειών έγκειται στη στάση της κοινωνίας απέναντι στα ανδρικά και τα γυναικεία σώματα. Έχει να κάνει με τον κοινωνικό και πολιτισμικό έλεγχο πάνω στα γυναικεία σώματα, ο οποίος νομιμοποιείται και αναπαράγεται μέσα από πουριτανικές κρίσεις και παραμέτρους, που ορίζουν τι είναι κοινωνικά αποδεκτό.
Η ιδέα των γυναικών ως ερωτικών αντικειμένων, ως μπιμπελό και σκευών ηδονής, ήταν ιστορικά κυρίαρχη στη δυτική κουλτούρα και εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση των ψευδοεπιστημονικών αφηγημάτων που μηρυκάζονται από influencers όπως ο Jordan Peterson και ο Andrew Tate στις πιο μισογυνικές και νοητικά ρηχές γωνιές του διαδικτύου. Είναι ένα φαινόμενο που το φεμινιστικό κίνημα έχει προσπαθήσει να αντιμετωπίσει σε όλα τα κύματά του. Η Mary Woolstonecraft έγραφε στο «A Vindication of the Rights of Women» ήδη από τον 18ο αιώνα: «Διδάσκεται από τη βρεφική ηλικία ότι η ομορφιά είναι το σκήπτρο της γυναίκας, ο νους διαμορφώνεται μέσα στο σώμα και μέσα στο χρυσό κλουβί του, επιδιώκει μόνο να στολίσει τη φυλακή του». Προφανώς, πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Δυστυχώς, όχι τόσα όσα θα έπρεπε. Οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης, βίας και κακοποίησης υποδεικνύουν μια εναπομείνασα αίσθηση «ιδιοκτησίας» επί των γυναικών. Έτσι, η γυναικεία φύση εξακολουθεί συχνά να παρουσιάζεται ως παθητικά διαθέσιμη.
Επομένως, ο θαυμασμός του γυναικείου κάλλους συμβαίνει με φόντο μια συστημική έμφυλη καταστολή, στην οποία οι θηλυκότητες δεν είναι παρά αντικείμενα χωρίς αυτοδιάθεση και αυτενέργεια. Η ομορφιά παραμένει το βασικό τους σκήπτρο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η λογοκρισία δεν αποσκοπεί στο να προστατέψει την γυναίκα. Αντιθέτως, ενεργεί για λογαριασμό της, στο όνομα κάποιου “γραφειοκρατικού” φεμινισμού, περιορίζοντας περαιτέρω την ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητάς της. Είναι παράδοξο να πατάμε με το ένα πόδι σε έναν κόσμο όλο και πιο πορνογραφικό και με το άλλο σε έναν κόσμο όλο και πιο πουριτανικό.
Ποια γυμνά σώματα είναι αποδεκτά;
Σίγουρα υπάρχουν διπλά στάνταρ (double standards), δύο μέτρα και δυο σταθμά, στον τρόπο που βλέπουμε το γυναικείο και το ανδρικό γυμνό. Όμως, ας μη ξεχνάμε ότι τις ίδιες καταγγελίες δέχθηκε και η εκστρατεία της Jenner, η οποία ωστόσο δεν απαγορεύτηκε. Κι αυτό αντικατοπτρίζει ένα ισχύον φαινόμενο. Ενώ τα αδύνατα, λευκά μοντέλα και οι influencers με ευρωκεντρικά χαρακτηριστικά επιτρέπεται να δημοσιεύουν σέξι φωτογραφίες στις οποίες δεν φορούν σχεδόν τίποτα, τα queer, τα χοντρά, τα nonbinary ή τα μαύρα σώματα αποκλείονται τακτικά από τα social media, για κοινή χρήση εικόνων παρόμοιας φύσης. Το 2020, η Nyome Nicholas-Williams ξεκίνησε την καμπάνια #iwanttoseenyome, όταν το Instagram αφαίρεσε τις φωτογραφίες της από την εφαρμογή. Συγκεντρώνοντας πάνω από 17.000 tags, έκανε το Instagram να αναθεωρήσει τους κανόνες του, αλλά τέσσερα χρόνια μετά ελάχιστα έχουν αλλάξει.
Τα παραπάνω δεν αναιρούν το γεγονός ότι υφίσταται εκμετάλλευση του γυναικείου γυμνού (ή ντυμένου) σώματος γενικά. Για κάθε μία φωτογραφία της Twigs υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες και βίντεο άλλων γυναικών, που πράγματι παρουσιάζονται ως σκεύη ηδονής: από πορνογραφικά κλιπ των 8 δευτερολέπτων μέχρι βραβευμένες χολιγουντιανές ταινίες. Φυσικά και μπορούμε να μιλάμε για τις πολιτισμικές σημασίες του γυμνού στα περιοδικά και τις οθόνες. Ωστόσο, η γυναικεία απελευθέρωση περνά μέσα από την ισότιμη αντιμετώπιση του γυμνού σώματος, σε κάθε του έκφανση.
Και κάπως έτσι, το αίτημα για περισσότερη αυτονομία στα σώματα μας, στην έκφρασή μας, στις δουλειές μας θα συνεχίζει να μένει επίκαιρο.
