Τον χαρακτηρισμό που ο Ζορζ Μπατάιγ επιφύλασσε στον εαυτό του σε επιστολή της 6ης Δεκεμβρίου 1937 προς τον Αλεξάντρ Κοζέβ, ότι είναι μια «αρνητικότητα μιας χρήσεως», δηλαδή μια αρνητικότητα η οποία επιζεί του τέλους της Ιστορίας και πως η απόδειξη είναι η ίδια του η ζωή, τον αποδίδουν πολλοί από εμάς και στον εαυτό τους, όχι από πόζα ή ιδιοσυγκρασία αλλά από επίγνωση ότι ζούμε σε ένα τέλος, αφού η Ιστορία έχει φτάσει στο πλήρωμά της με εξαίρεση έναν Επίλογο, τον οποίο γράφουμε στο διαδίκτυο όλοι μαζί. Θέλω να πω πως όλοι, είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι, βρισκόμαστε σε ανίατη κατάσταση.
Την άποψη του Μπατάιγ εντούτοις, δεν συμμερίζεται ο Αγκάμπεν στο δοκίμιό του «Το ανοιχτό – Ο άνθρωπος και το ζώο»*, αναφέροντας -προς επίρρωσιν της διαφοράς του- και την πικρή διαπίστωση του εκκεντρικού Γάλλου διανοούμενου, δύο χρόνια αργότερα (1939), στα πρόθυρα του Β’ Πολέμου, σε μια ανακοίνωση του «Κολεγίου Κοινωνιολογίας» του οποίου υπήρξε συνιδρυτής. Εκεί ο Μπατάιγ ανασκευάζει τη θέση του για την «άχρηστη» αρνητικότητά του, προσάπτοντας στον εαυτό του παθητικότητα απέναντι στον επερχόμενο όλεθρο του Ναζισμού. Γράφει ο Μπατάιγ: «Οι άνθρωποι μεταμορφώνονται προοδευτικά σε ένα είδος προβάτων. Με πλήρη συνείδηση παραδίδονται στη σφαγή». Το σχόλιο του Αγκάμπεν επ’ αυτού; «Ο Μπατάιγ διαπίστωσε πως οι άνθρωποι είχαν τώρα πια ξαναγίνει ζώα».
Μαθαίνω πως ο Βορίδης και ο Πλεύρης θα καταψηφίσουν το νομοσχέδιο για την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια και το βρίσκω, για λογαριασμό τους, φυσικό. Υποθέτω επίσης ότι ο Βορίδης, τουλάχιστον θα πάει σπίτι του. Ο άνθρωπος είναι το ζώο που οφείλει να αναγνωρίσει τη φύση του για να γίνει ανθρώπινο πλάσμα. Διερωτώμαι ωστόσο αν τόσο ο Πλεύρης όσο και ο Βορίδης – μεταξύ φιλοζωικών εταιρειών και μπόγια- την έχουν αναγνωρίσει. Γι’ αυτό ίσως και εμμένουν στη «διαφορά» τους ως προς τα δικαιώματα των ομόφυλων. Έτσι κάνουν προβολή της μη διάκρισής τους από τη ζωώδη φύση προς τους ομόφυλους μέσω μιας παρεπόμενης διάκρισης που επιχειρούν όταν δεν αναγνωρίζουν τα δικαιώματά τους. Υπό το πρίσμα αυτό αναρωτιέμαι, πώς θα μπορούσαμε να διανοηθούμε τον άνθρωπο μόνο ως άνδρα ή γυναίκα και να επενδύσουμε στη διαφορά του από το ζώο, αν δεν διαγράφαμε ως αφύσικο είδος το ομόφυλο;
Η μη αναγνώριση της ζωώδους φύσης μας- ώστε να γίνουμε άνθρωποι- συμβάλλει ώστε ζώο και άνθρωπος να συμπίπτουν, οι πολιτισμικές διαφορές να εξαφανίζονται και, μαζί τους, το «θεμιτό» και το «αθέμιτο», το «κανονικό» και το «παρεκκλίνον», δίνοντας τη θέση τους σε κάτι που «δεν μπορούμε καν να το ονοματίσουμε».
Τι θα ήταν αυτό; «Ίσως», γράφει ο Αγκάμπεν, «και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξολόθρευσης να είναι μια εμπειρία αυτού του είδους, μια ακραία και τερατώδης απόπειρα να αποφασίσουμε μεταξύ του ανθρώπινου και του μη-ανθρώπινου, που κατέληξε να συμπαρασύρει στην κατάρρευσή της την ίδια τη δυνατότητα της διάκρισης».
Η κοινοτοπία του κακού, όπως την όρισε η Άρεντ, έχει τότε τον λόγο. Η κοινοτοπία αυτή όμως, καταλήγει, σύμφωνα με την παράγραφο του Αγκάμπεν, σε μια αινιγματική υπέρβα-ση. Όχι ακριβώς στην ανθρώπινη φύση αλλά σε μια μετάλλαξη απάνθρωπη.
Αυτό είναι νομίζω το ζήτημα στις κοινωνίες μας: ότι απομονώνεται η «γυμνή ζωή». Δηλαδή η φονεύσιμη, η αναλώσιμη, η θεαματική, η live, στην τηλεόραση, ζωή. Σε αυτήν την γυμνή ζωή θεμελιώνουν τα συστήματα την εξουσίας τους υπό το (πρό)σχημα της αντιπροσώπευσης. Αλλά από ποιον, πώς και γιατί;
Μήπως βρισκόμαστε κρατούμενοι σ’ ένα Άουσβιτς en plein air των μάνατζερ της επιβίωσης; Σε ένα camping στο Super Paradise ή σ’ ένα Mall στα βόρεια προάστια ή στις Σπέτσες ακούγοντας χαλαρά Αντέλ και κάνοντας κοπτάτσια για την επιστροφή του Τσίπρα;
Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι η διάζευξη ή η σύζευξη ζώου – ανθρώπου αλλά η διαφορά μέσα στον άνθρωπο από το ζώο-άνθρωπος. Το ζήτημα ασφαλώς δεν είναι ρητορικό. Είναι αντίθετα ιστορικό, αν ως Ιστορία θεωρηθεί, μεταξύ άλλων, και η χρεωκοπία της αφέλειας.
Προσπάθησε για το ζήτημα αυτό να απαντήσει ο ίδιος ο Αγκάμπεν σε ένα δύσκολο επίλογο στο δοκίμιό του, γράφοντας περίπου τα εξής: στον πολιτισμό μας και στην κουλτούρα μας ο άνθρωπος υπήρξε πάντα το αποτέλεσμα μιας διάζευξης και, συνάμα, μιας σύζευξης του ζωικού και του ανθρώπινου στο πλαίσιο των οποίων ένας εκ των δύο όρων ήταν επίσης και το διακύβευμα του εγχειρήματος. Να καταστήσουμε ανενεργή τη μηχανή που διέπει και κυβερνά την αντίληψή μας για τον άνθρωπο, θα σημαίνει επομένως όχι τόσο να αναζητήσουμε νέες -πιο αποτελεσματικές ή πιο αυθεντικές- αρθρώσεις, όσο να αναδείξουμε το κεντρικό κενό, το χάσμα που χωρίζει -στον άνθρωπο- τον άνθρωπο και το ζώο, να εκθέσουμε σε κίνδυνο τον εαυτό μας εντός αυτού του κενού.
Το συνόψισε όμως απλούστερα ο David Graeber: «Αν ένα πρωί ξυπνούσαμε και αποφασίζαμε να δημιουργήσουμε κάτι άλλο, τότε θα έπαυε να υπάρχει καπιταλισμός. Θα υπήρχε κάτι άλλο!» Διότι «μαζί δημιουργούμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Ωστόσο, αν οποιοσδήποτε από εμάς προσπαθούσε να φανταστεί έναν κόσμο στον οποίο θα ήθελε να ζήσει, ποιος θα ήταν αυτός που θα κατέληγε σε έναν κόσμο ακριβώς ίδιο με τον σημερινό;»
Ο Ντελέζ πάλι, στο «Έρημο νησί» του, αφού μας έδειξε πώς ο καπιταλισμός συνετέλεσε στην διάλυση των κωδίκων έχοντας πρώτα εγκαταστήσει μέσα στις ρωγμές των προηγούμενων καθεστώτων τα γρανάζια της εξουσίας του – συμπεριλαμβανομένης και της κρατικής του εξουσίας- κατέληξε στην αινιγματική αλλά και απόλυτα σαφή ρήση : «Ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει πάνω σ’ ένα νησί μόνον αν ξεχάσει τι αυτό αντιπροσωπεύει». Θα πρόσθετα: και τί αντιπροσωπεύουν όσοι τον εκπροσωπούν εκτός από αυτό που συνήθως μας απογοητεύει;
Αλλά η Ιερά Μητρόπολη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας δεν είναι νησί και ο μητροπολίτης Ιερώνυμος έχει άλλη άποψη. Να τι λέει ο αθεόφοβος ενθέρμως από άμβωνος: «Το αποτέλεσμα της αμαρτίας, όπως λέει η Βίβλος, είναι ο θάνατος. Ο Κύριός μας ξέρει πώς θα τα κανονίσει όλα στο τέλος. Αν αυτοί οι άνθρωποι νομοθετήσουν να υιοθετούν τα ομόφυλα ζευγάρια παιδιά, θα είναι καταστροφικό για την κοινωνία μας. Θέλουν να κάνουμε τα παιδιά μας εγκληματίες. Ας μην το επιτρέψει ο Θεός».
Ποιο όμως είναι εδώ το δυστύχημα; Ότι η Δημοκρατία σβήνει όταν ανέχεται «αλήθειες» που την αποκλείουν και ο Νίκος Φίλης δεν εκλέγεται καν βουλευτής. Και το ευτύχημα; Ότι η Δημοκρατία ακούει ακόμα το «Καρναβάλι των ζώων» του Καμίγ Σαιν Σανς.
* Giorgio Agamben «Το ανοιχτό, Ο άνθρωπος και το ζώο», Μετάφραση και Επίμετρο Παναγιώτης Τσιαμούρας, εκδόσεις Κυαναυγή, 2021.
