Το ψηφιακό 2023 ήταν (τουλάχιστον) εξίσου δυστοπικό με τα προηγούμενα χρόνια

Οι καθιερωμένες ανασκοπήσεις του έτους ποτέ δεν είναι εύκολη υπόθεση. Εκτός από τους, φαντάζομαι ελάχιστους, μεθοδικούς ανθρώπους που χτίζουν τις σχετικές λίστες από τον Ιανουάριο, οι υπόλοιποι στηριζόμαστε στην πάντα αναξιόπιστη ανθρώπινη μνήμη και στο απαλλαγμένο από τέτοιου είδους αδυναμίες Google – που όμως υποφέρει επίσης από τα δικά του δαιμόνια, και δεν παραλείπει να τα μετατρέψει σε δικό μας πρόβλημα.

Όταν η ανασκόπηση αφορά το internet, το μέρος όπου τα πράγματα παλιώνουν στην καλύτερη περίπτωση μέσα σε λίγες ημέρες (συχνά μέσα σε μερικές ώρες), η κατάσταση δυσκολεύει κι άλλο. Για παράδειγμα, θυμάστε εκείνη την παράξενη βδομάδα που όλοι οι ελληνόφωνοι χρήστες των social media αισθάνθηκαν την ανάγκη να πάρουν θέση για το ζεϊμπέκικο του Βασίλη Μπισμπίκη; Ε, αυτό συνέβη τον Ιανουάριο.

Ζητάω κατανόηση, λοιπόν, για όσα σβήστηκαν από το μυαλό μου, χαμένα ανάμεσα σε υποκλίσεις του Twitter (νυν X), εξαδάχτυλα ΑΙ μοντέλα, memes για την αποσύνθεση του ΣΥΡΙΖΑ και ατέλειωτα Terabytes οπτικοακουστικού υλικού από κατοικίδια – αλλά και για τα ακόμη περισσότερα που απλώς δεν χώρεσαν σε αυτό το κείμενο. Πιθανότατα δεν ήταν και τόσο σημαντικά. Όπως και τίποτα σχεδόν, πλέον, από ό,τι φαίνεται.

Ελπίζω, τουλάχιστον, όσα βρήκαν τη θέση τους να καταφέρνουν να εξηγήσουν τους λόγους που όχι μόνο το 2023 δεν ήταν «η χρονιά μας», αλλά και που κατάφερε να μας πείσει ότι δεν θα ισχύσει το αντίθετο για το 2024 – ή και για τις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν.

Γελώντας προς τον βυθό

Η σχέση των millennials με την πραγματικότητα, όπως εκφραζόταν μέσα από την ψηφιακή – και συχνά την αναλογική – δραστηριότητά τους, πάντα περνούσε μέσα από ένα ειρωνικό φίλτρο. Δεν είναι περίεργο. Είμαστε η γενιά που ενηλικιώθηκε και δούλεψε για πρώτη φορά μέσα στην καρδιά της κρίσης, που ανατράφηκε πιστεύοντας ότι θα ζήσει καλύτερα από την προηγούμενη και που προσγειώθηκε απότομα σε έναν κόσμο χωρίς προοπτικές. Γκρινιάζουμε εδώ και πάνω από μια δεκαετία για όλα αυτά, οπότε δεν θα συνεχίσω. Όλοι μπορούν να καταλάβουν για ποιο πράγμα μιλάω.

Η Γενιά Ζ, αντιθέτως, δεν είχε ποτέ λόγους να ελπίζει σε κάτι καλύτερο. Πήγαινε στο δημοτικό όταν οι τραπεζικοί κολοσσοί του πλανήτη άρχισαν να μην αισθάνονται και τόσο καλά, πέρασε τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσής της σε lockdown και δεν εντελώς απίθανο να εγκαταλείψει τη χώρα όχι λόγω του brain drain, αλλά ως πρώιμο ρεύμα κλιματικών προσφύγων. Έχετε δει τα memes της;

Η αίσθηση τής ύπαρξης σε ένα δυστοπικό περιβάλλον αποτελούσε ανέκαθεν εξαιρετική αφορμή για content. Για αυτό και τα αστεία για την ίδια κλιματική κρίση είναι πια σχεδόν παρωχημένα – σίγουρα πάντως τετριμμένα. Το γέλιο ξορκίζει το μακάβριο, οπότε το αναζητάμε. Κι ο Αλγόριθμος αναζητά το μακάβριο (και το εξοργιστικό και το διχαστικό και ό,τι άλλο θα φέρει engagement), οπότε μας το προσφέρει απλόχερα.

Η αγωνία για τα όσα δείχνει να επιφυλάσσει το μέλλον, συνδέεται άμεσα με μια κατηγορία memes, που αν δεν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια του 2023, κατέληξε να αποτελεί τον απόλυτο κυρίαρχο του feed μας στη διάρκεια του Ιουνίου, όταν το υποβρύχιο Titan καταστράφηκε, σκοτώνοντας 5 (εξαιρετικά πλούσιους) ανθρώπους: εκείνα που ζητούν την κεφαλή του 1% επί πίνακι, για έναν τρόπο ζωής που διόλου ευκαταφρόνητο μέρος των χρηστών αντιμετωπίζει ως ύβρι και αιτία της επικείμενης κλιματικής καταστροφής. Στο TikTok τα hashtags που περιλαμβάνουν τις λέξεις «Titan/Titanic Submarine Meme» έχουν συγκεντρώσει εκατομμύρια προβολές. Βίντεο και εικόνες που επευφημούν τις φάλαινες όρκα που στη διάρκεια της χρονιάς εξαπέλυαν επιθέσεις σε πολυτελή γιοτ, γίνονται επίσης viral, αν και σε μικρότερο βαθμό, στο πλαίσιο της ίδιας τάσης.

@funnymeme2912 #titan #submersible #titanic #titanimplosion #rip #wegotohell #meme #funny ♬ Makeba – Jain

Εκτός από την άγρια χαρά της παθητικής «εκδίκησης», τα memes αυτά εκφράζουν κι ένα ακόμα στοιχείο του πνεύματος της εποχής: την φαινομενικά απόλυτη πίστη ότι οι ανισότητες δεν μπορούν να αποσοβηθούν, ο πλανήτης δεν μπορεί να σωθεί και το μόνο που μένει να κάνουμε είναι να απολαύσουμε πικρά και κυνικά τις σπάνιες φορές που οι προνομιούχοι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την πατάνε.

Το content είναι δυστοπικό ή η δυστοπία έχει γίνει content;

Αν η βιωμένη δυστοπία γίνεται αφορμή για τη δημιουργία διασκεδαστικού περιεχομένου, είναι θέμα χρόνου μέχρι να αρχίσει να αντιμετωπίζεται και η ίδια ως διασκεδαστικό περιεχόμενο. Πρόκειται για μια κατάσταση που επίσης έγινε φέτος πιο σαφής από ποτέ, όταν σοκαρισμένοι τηλεθεατές ενημερώθηκαν για την ύπαρξη ελληνικών καναλιών στο YouTube και άλλες πλατφόρμες, τα οποία στηρίζονταν στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Η συζήτηση άνοιξε, φυσικά, με τη σύλληψη του 42χρονου YouTuber, ο οποίος «ψυχαγωγούσε» τους συνδρομητές του βασανίζοντας άτομα με αναπηρία. Σύντομα (και αναπόφευκτα) επεκτάθηκε σε άλλο κανάλι της ίδιας πλατφόρμας, πρωτοπόρο στην ψηφιακή μετάβαση του τηλεοπτικού «cult», όπως μας συστήθηκε στα ‘90s μέσα από το Ερωτοδικείο για να περάσει εξελιγμένο στα ‘00s και σε εκπομπές σαν τα Παρατράγουδα. Η ένταση αυτού του υποτιθέμενου καλτ είχε φυσικά πολλαπλασιαστεί μέσα στο αφιλτράριστο και προσανατολισμένο προς την διαρκή κλιμάκωση πλαίσιο του internet.

«Το περιεχόμενο που παρήγαγε ο «Αρχηγός» όχι μόνο δεν είχε περάσει απαρατήρητο, αλλά είχε βρεθεί στο επίκεντρο φιλοσοφημένων συζητήσεων για την «υψηλή και χαμηλή κουλτούρα»»

Σε αντίθεση με τον συλληφθέντα, ο «Αρχηγός», ο εμπνευστής του πρώτου και πιο διάσημου καναλιού, ένας gamer γνωστός για τα on camera ξεσπάσματα θυμού του στη διάρκεια του streaming που προσέλκυσε γύρω του τους πρώτους fan του, είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα εξαιρετικά διαφοροποιημένο, αν και κατά κανόνα νεαρό σε ηλικία κοινό, που παρακολουθούσε τα βίντεό του όπως οι περισσότεροι καταναλώνουμε χαμηλής ποιότητας τηλεοπτικά reality. Με κάποιες ενοχές, αλλά επιτέλους απαλλαγμένο από τις δύσκολες σκέψεις της καθημερινότητας.

Το περιεχόμενο που παρήγαγε ο «Αρχηγός» όχι μόνο δεν είχε περάσει απαρατήρητο, αλλά είχε βρεθεί στο επίκεντρο φιλοσοφημένων συζητήσεων για την «υψηλή και χαμηλή κουλτούρα» (ένα κλασικό debate της πολιτισμικής κριτικής). Φυσικά, δεν έλειψαν και τα άρθρα που απλώς σχολίαζαν το περιεχόμενο ως διασκεδαστικό, αν και αλλόκοτο, ή κατέτασσαν τους κεντρικούς χαρακτήρες του διαδικτυακού σόου με βάση το πόσο cringe ήταν ο καθένας τους. Ανάμεσα στους τελευταίους, άτομα που χαρακτηρίζονται από πολλαπλές ευαλωτότητες και τουλάχιστον ένας συλληφθείς για παρενόχληση ανηλίκων.

Υπάρχουν πολλά που μπορούν να ειπωθούν για την υπόθεση – μεταξύ αυτών και το επιχείρημα του ίδιου του ιδρυτή του διαβόητου καναλιού, ο οποίος υποστήριξε, όπως περίπου είχαν κάνει και οι τηλεοπτικοί του πρόδρομοι, ότι ούτε λίγο ούτε πολύ έδωσε λόγο (και χαρτζιλίκι) σε άτομα αποκλεισμένα από την κοινωνία, τα οποία είναι ενήλικα και μπορούν να αυτενεργούν.

Πώς μπορείς να διακρίνεις αν πρόκειται πράγματι για το δυστοπικό πέρασμα των freak shows των προηγούμενων αιώνων στο ψηφιακό περιβάλλον ή για το δικαίωμα ελεύθερων ανθρώπων στην αυτοδιάθεση; Ίσως μια απλή μέθοδος είναι να παρατηρήσεις πώς και προς ποιον κινείται το χρήμα.

The Delulu of it all

Πώς αντιδρά «η νέα γενιά» σε αυτή τη βαριά ψηφιακή και αναλογική πραγματικότητα; Μια μερίδα της μοιάζει να ανατρέχει σε τρεις αγγλικούς όρους που μπήκαν φέτος δυναμικά στο λεξιλόγιό μας: dissociation, manifest και delulu – που αν και δεν ταυτίζονται απολύτως μεταξύ τους, περιγράφουν πτυχές της ίδιας κατάστασης.

@igyvb It be like that sometimes #inconvenience #fypシ゚viral #trend #viral #fy #dc #furdich #life #lifeisworthliving #lifeishard #delusional #dance #fu #delulu #delusional4eva #ayeshaerotika #ayesha #remix #sillygoose #fyp ♬ dźwięk oryginalny – Nathomy

Το dissociation μεταφράζεται χοντρικά στην αποσύνδεση από την πραγματικότητα, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό, ως αντίδραση στο τραύμα της ύπαρξης. Το manifest είναι η προβολή των ελπίδων μας στο σύμπαν, με την πεποίθηση ότι η ίδια η δύναμη της επιθυμίας μας θα τις κάνει πραγματικότητα. Και το delulu είναι (περίπου) η αυταπάτη ως τρόπος ζωής, μια εσκεμμένη ερμηνεία της πραγματικότητας ακριβώς με τον τρόπο που μας συμφέρει, ακόμα κι αν αντιλαμβανόμαστε πολύ καλά ότι είναι ψευδής. Στόχος του είτε η επίτευξη στόχων μέσα από μια λογική «fake it till you make it», είτε η προστασία μας μέσω της άρνησης από τον πόνο της αποτυχίας.

Για όλα αυτά έχουν ήδη γραφτεί πολλά. Τόσα πολλά που ίσως δεν αξίζουν μεγάλης περαιτέρω ανάλυσης. Στο κάτω-κάτω, είναι πραγματικά κάτι παραπάνω από ψηφιακά βιβλία αυτοβοήθειας για μια γενιά που, αν δεν είναι χαμένη, σίγουρα αντιλαμβάνεται έτσι τον εαυτό της;

Bimbos με μαύρο χιούμορ (και κατάθλιψη)

Η ειρωνεία, που στην ψηφιακή διάλεκτο των millennials είχε συνήθως χαρακτήρα παιχνιδιού, στα χέρια των Zoomers λαμβάνει μια πιο σκοτεινή (αν και ενδεχομένως πολύ πιο αστεία) όψη. Και μοιάζει να διαχέεται στα πάντα: από την ερμηνεία της επικαιρότητας, μέχρι τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τις σχέσεις τους με τους άλλους, τη μόδα – ή και το ίδιο τους το φύλο.

«Οι σύγχρονες bimbo ντύνονται και ποζάρουν σέξι με τρόπο – φυσικά – ειρωνικό»

Η επιστροφή του Y2K και των πρωταγωνιστριών του – κυρίως της Πάρις Χίλτον, της Μπρίτνεϊ Σπίαρς και της Νικόλ Ρίτσι – στη μόδα, αποτελεί ίσως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα. Πώς μπορεί να αγκαλιάσει το πνεύμα των αισιόδοξων μέχρι αηδίας, γεμάτων ανάπτυξη, χρήμα και ακριβά brands ‘00s μια σημερινή 20χρονη; Φορώντας το μαζί με τα χαμηλοκάβαλα τζιν της, ως μια μορφή drag, είναι η απάντηση που δίνουν αρκετές από αυτές.

Τα hashtags #bimbo, #bimbocore και τα διάφορα παράγωγά τους, με τις εκατομμύρια χρήσεις και προβολές τους τη χρονιά που πέρασε, εκφράζουν κάτι περισσότερο από την επανοικειοποίηση του όρου «bimbo», όπως είχε συμβεί παλιότερα με τον όρο «slut». Κι αυτό γιατί διακρίνεται από δυο, φαινομενικά αντιθετικές πτυχές. Από τη μια την υιοθέτηση της όσο το δυνατόν εντονότερης θηλυκότητας – αλλά και συμπεριφορών που είχαν ταυτιστεί με το πρότυπο της «χαζής ξανθιάς». Και από το πανέξυπνο, πικρό χιούμορ που πηγάζει από την παραίτηση από κάθε ελπίδα ότι τα πράγματα θα αλλάξουν προς το καλύτερο – τουλάχιστον εντός του χρονικού πλαισίου που έχει σημασία για τις ζωές μας.

Οι σύγχρονες bimbo ντύνονται και ποζάρουν σέξι με τρόπο – φυσικά – ειρωνικό, συνοδεύουν τις «thirst traps» που αναρτούν από αστείες ατάκες για τον πόνο της ανθρώπινης ύπαρξης, αυτοσαρκαστικά σχόλια για τον ανυπόφορο χαρακτήρα που (θα ήθελαν να) έχουν και που θα πρέπει να τους συγχωρείται εξαιτίας της εμφάνισής τους ή απλώς με καυστικές διαπιστώσεις για την πιο συνηθισμένη, πατροπαράδοτη εκδοχή των έμφυλων σχέσεων. Μια επιτέλεση της θηλυκότητας τραβηγμένη στα άκρα, βιωμένη ως μασκαράτα περισσότερο από ό,τι θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί η Τζούντιθ Μπάτλερ, χρησιμοποιημένη ως παρηγοριά απέναντι στο χάος, την ανισότητα, την αίσθηση της διαρκούς ματαίωσης.

Η μάχη των φύλων ντυμένη στα παστέλ

Αν κάτι απέδειξε το 2023, είναι ότι πλέον το οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει αφορμή για ένα νέο κεφάλαιο των Gender Wars. Κυρίως δυο ταινίες που κατάφεραν να τους εκμεταλλευτούν με στόχο το marketing.

@movienerd74 Im Just Ken 😭#barbie #margotrobbie #ryangosling #fyp #viral #meme ♬ original sound – Barbie Movie

Το φαινόμενο Barbenheimer μονοπώλησε το ενδιαφέρον μας για πολύ, πολύ καιρό (μιλώντας πάντα για ψηφιακό χρόνο), γέννησε υπέροχα memes, έφερε το ροζ πίσω στη μόδα, έδωσε ένα προσωρινό φιλί της ζωής στο όραμα του #girlboss που δείχνει να μας χαιρετάει για τα καλά (αλλά αυτό είναι υλικό για εντελώς ξεχωριστό κείμενο), πρόσθεσε την τάση του #barbiecore στους φαινομενικά αμέτρητους τύπους θηλυκότητας των social media, έβαλε στις ζωές μας το Kenergy και γέμισε το feed μας με αναλύσεις για την ιδιοφυΐα του Νόλαν.

@d4n3l0 Literally me #movie#imryangosling#ryangosling#barbie#meme#fyp#funny#literallyme#idk ♬ original sound – -D@|\|!3/-👑🌟✨

Ταυτόχρονα, γέννησε ένα πλήθος από τεταμένους διαλόγους: Μπορεί η Barbie να μιλήσει για φεμινισμό; Είναι κάτι παραπάνω από την πιο εντυπωσιακή διαφήμιση παιχνιδιών στην ιστορία; Μήπως τελικά η έμφασή της ήταν στην αρρενωπότητα; Αν ναι, θα έπρεπε; Και, κυρίως, έχει δικαίωμα να θέλει κανείς να τη δει περισσότερο από ό,τι το Oppenheimer; Που, με τη σειρά του, μήπως απευθύνεται σε incels; Όλα αυτά, φυσικά, πολύ καιρό πριν την πρεμιέρα τους – που στην Ελλάδα δεν συνέπεσε καν.

Τελικά, παρακολουθήσαμε δυο ταινίες… που ήταν εντάξει. Και η ζωή συνεχίστηκε.

Έχετε πέντε λεπτά να σας μιλήσουμε για τον σωτήρα μας το ΑΙ;

Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν σημάδεψε τη χρονιά μας περισσότερο από την επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης, που μπορεί να μας συστήθηκε στο τέλος του 2022, όμως στο 2023 ήταν που μας έδωσε την πρώτη καλή γεύση του τι (θα) είναι ικανή να κάνει. Και σίγουρα καμιά ψηφιακή εξέλιξη δεν μας προκάλεσε εντονότερα συναισθήματα.

Οι Λόγοι που αναπτύχθηκαν γύρω από την εμφάνισή της κινήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά στο δίπολο του παιάνα και της καταστροφολογίας. Είναι το ΑΙ ο Μεσσίας που θα μας απαλλάξει από τα πιο βαρετά κομμάτια της καθημερινότητάς μας ή ο Δαίμονας που θα μας πάρει τις δουλειές, θα εκτοξεύσει τις ανισότητες και θα μας οδηγήσει σε μια σκοτεινή περίοδο τεχνοφεουδαρχίας;

Οι αναλυτές προσπάθησαν να ανακαλύψουν απαντήσεις και ενδεχόμενα, ενώ οι χρήστες των social media επιδόθηκαν στην παραγωγή ακόμη απελπιστικότερων memes και χρησιμοποίησαν τα νέα εργαλεία για να τοποθετήσουν τους ήρωες του Χάρι Πότερ σε rave – ή πάνω-κάτω τους πάντες σε πασαρέλες του οίκου Balenciaga.

Κανείς, πάντως, δεν φάνηκε να πιστεύει ότι, ανεξάρτητα από τη «φύση» της, υπάρχουν τρόποι η χρήση της να οριοθετηθεί προς όφελος της κοινωνίας. Και αυτό είναι, μάλλον το νήμα που ενώνει τα περισσότερα ψηφιακά φαινόμενα της χρονιάς που σιγά-σιγά φτάνει στο τέλος της. Η αποδοχή του εγκλωβισμού μας σε μια πραγματικότητα που διαρκώς χειροτερεύει, με ένα σαρκαστικό χαμόγελο.

Όμως, αν κάποιες φορές η αίσθηση της ανημποριάς που κυριαρχεί στην ψηφιακή μας ύπαρξη απειλεί να μας καταβάλει, αξίζει να θυμόμαστε ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας τα πράγματα έμοιαζε αδύνατο να αλλάξουν – μέχρι που το έκαναν. Καμιά φορά ακόμα και προς το καλύτερο.