Οι 10 καλύτερες ταινίες του 2023

Περισσότερες από 380 ταινίες – πρώτης προβολής ή σε επανέκδοση- διανεμήθηκαν στις ελληνικές αίθουσες μέσα στην χρονιά που σε λίγο μας αποχαιρετά. Νούμερο που ενδεχομένως να παρουσιάζει ποσότητα, όχι όμως απαραιτήτως και ποιότητα. Η χρονιά ήταν δύσκολη, τα εισιτήρια ούτε αποκαρδιωτικά ούτε όμως και ενθαρρυντικά, αίθουσες με παράδοση όπως το Ιντεάλ θα μας αποχαιρετήσουν στο τέλος του χρόνου.  Το ίδιο συνέβη ήδη και με την Όπερα πριν από λίγους μήνες, αν και όπως έγινε γνωστό θα επαναλειτουργήσει με νέα διαχείριση (ευτυχώς!). Μέσα στην θολούρα που επιφυλάσσει το μέλλον όμως, όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, με το κλείσιμο της χρονιάς θυμόμαστε εδώ τις ταινίες που μας πρόσφεραν απόλαυση, τόσο με την αισθητική όσο και με τον τρόπο χειρισμού του θέματός τους.

Η λίστα με την δεκάδα που ακολουθεί αφορά ταινίες που διανεμήθηκαν αποκλειστικά σε πρώτη προβολή από την 1^η Ιανουαρίου ως και σήμερα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές.

Η φάλαινα (The whale, ΗΠΑ, 2022) | 1/1/23

Αγνώριστος ως ανθρώπινο κήτος» 300 κιλών (σφηνωμένος μονίμως σε έναν καναπέ, απομονωμένος σε μια καλύβα, αντιμέτωπος με τα λάθη της ζωής του και ένα βήμα πριν τον θάνατο), ο Μπρένταν Φρέιζερ κέρδισε το Οσκαρ έχοντας δώσει μια κυριολεκτικά εκρηκτική ερμηνεία σε αυτή την ωδή προς την απελπισία αλλά και την λύτρωση, γυρισμένη από τον Ντάρεν Αρονόφσκι, μετρ της διαχείρισης της πολυπλοκότητας τραυματισμένων ψυχικών κόσμων. Διασκευή ενός πολύ επιτυχημένου θεατρικού έργου, του Σάμιουελ Χάντερ (που έγραψε και το σενάριο) η «Φάλαινα» είναι μια πολυεπίπεδη και εξαιρετικά δυσάρεστη ταινία που όμως σε παγιδεύει αναγκάζοντάς σε με έναν τρόπο εθιστικό να την παρακολουθήσεις  • σαν να μην μπορείς να κάνεις αλλιώς.

Πίσω από της θημωνιές (Ελλάδα/ Γερμανία/ Βόρεια Μακεδονία, 2022) | 19/1/23

Γυρισμένη στην ευρύτερη περιοχή του Κιλκίς και μια από τις λίγες ελληνικές ταινίες που έχουν δείξει ειλικρινές και ουσιαστικό ενδιαφέρον για το τοπίο στη λίμνη Δοϊράνη (όπου ένα μεγάλο μέρος της διαδραματίζεται), αυτή η ταινία αποτελεί το υποδειγματικό ντεμπούτο της Ασημίνας Προέδρου στον μεγάλου μήκους κινηματογράφο μυθοπλασίας. Μοιράζοντας την ταινία σε κεφάλαια που το καθένα είναι η διαφορετική σκοπιά των μελών μιας τριμελούς οικογένειας (ο πατέρας -Στάθης Σταμουλακάτος, η μητέρα – Ελένη Ουζουνίδου και η έφηβη κόρη- Ευγενία Λάβδα)η Προέδρου  έφτιαξε μια ταινία με άποψη πάνω στις άκαμπτες κοινωνικές δομές της επαρχιακής Ελλάδας, τις δυσάρεστες συνέπειες της οικονομικής κρίσης, το πάντα επίμαχο ζήτημα της λαθρομετανάστευσης και την υποκρισία της Εκκλησίας.

Τα πνεύματα του Ινισέριν  (The Banshees of Inisherin, Αγγλία/ ΗΠΑ/ Ιρλανδία 2022)| 23/2/23

Παρά το δυσάρεστο (σε ορισμένα σημεία) θέμα της, με σκηνές που μπορούν να προκαλέσουν σοκ και ανατριχίλα, αυτή η ταινία, ήταν μια από τις πιο «feelgood» της χρονιάς που φεύγει. Πραγματεύεται τις συνέπειες της αντιπαλότητας δυο Ιρλανδών πρώην φίλων ενώ μαίνεται ο εμφύλιος της χώρας τους τα πρώτα χρόνια του προηγούμενου αιώνα. Τους φίλους υποδύονται ο Κόλιν Φάρελ και ο Μπρένταν Γκλίσον που προτάθηκαν για Οσκαρ αλλά έχασαν σε αντίθεση με τον σκηνοθέτη και σεναριογράφο Μάρτιν Μακ Ντόνα που κέρδισε στην κατηγορία του πρωτότυπου σεναρίου. Ο Μακ Ντόνα είναι ο δημιουργός της «Αποστολής στη Μπριζ» με το ίδιο πρωταγωνιστικό ντουέτο. Η χημεία ανάμεσα στους τρεις τους είναι τρομερή.

Το μπλε καφτάνι (El caftan azul, Μαρόκο/ Γαλλία/ Βέλγιο/ Δανία, 2022) | 30 Μαρτίου 2023

Λεπτών αποχρώσεων, βυθισμένη σε σκιές αλλά και σε μια μελαγχολία που την κάνει ακόμα πιο ελκυστική στην όψη, η πρώτη ταινία μυθοπλασίας της Μαροκινής σκηνοθέτριας Μαριάμ Τουζανί παρακολουθεί την ζωή ενός απλού καθημερινού ζευγαριού (Σαλέχ Μπακρί και Λούμπνα Αζαμπάλ) που διατηρεί ένα μικρό ραφείο στο Μαρόκο. Η πλοκή μοιάζει να μην είναι κάτι παραπάνω από ένα σχήμα αλλά η Τουζανί ενδιαφέρεται στην καταγραφή αντιδράσεων και συμπεριφορών που μπορούν να προκληθούν από τα πιο μεγάλα θέματα (όπως η υγεία) αλλά και τα πιο ασήμαντα (όπως η διαμάχη με μια πελάτισσα). Στην πραγματικότητα δεν γίνονται και τόσα πολλά αλλά με έναν περίεργο τρόπο κάθε τι που γίνεται μαγνητίζει το βλέμμα που σαν την μέλισσα αναζητεί την γύρη.

Οπενχάιμερ (Oppenheimer, ΗΠΑ/ Αγγλία, 2023) | 24 Αυγούστου 2023

Oχι απλώς μια από τις 10 καλύτερες ταινίες της χρονιάς αλλά μια από τις σημαντικότερες ταινίες πάνω στην σύγχρονη Ιστορία της Αμερικής του 20ού αιώνα που έχουν γυριστεί τα τελευταία – τουλάχιστον – 50 χρόνια. Και όχι ένα ακόμα βιογραφικό δράμα πάνω στον επιστήμονα του τίτλου, τον Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ που υποδύεται ένας αποκαλυπτικός Κίλιαν Μέρφι • αυτό θα ήταν κάτι πολύ εύκολο για έναν σκηνοθέτη όπως ο Κρίστοφερ Νόλαν ο οποίος ενδιαφέρεται για την ουσία στο εσωτερικό των πραγμάτων και όχι να λουστραρει όσο το δυνατόν καλύτερα την βιτρίνα της επιφάνειας. Είναι μια ταινία που ανιχνεύει ευρεία γκάμα θεμάτων – από το μεγαλείο της επιστήμης και την έννοια του πατριωτισμού, μέχρι την ηθική εξαθλίωση στην οποία μπορούν να σε οδηγήσουν οι ενοχές για μια απόφαση ζωής και θανάτου, όπως και την προδοσία.

Ανατομία μιας πτώσης (Anatomie d’une chute, Γαλλία, 2023) | 31 Αυγούστου 2023

Ενας από τους λόγους για τους οποίους η ταινία της Ζιστίν Τριέ (Χρυσός Φοίνικας στο τελευταίο φεστιβάλ Καννών) μπορεί να σε κερδίσει, είναι ότι με εύστοχο, καθαρό  τρόπο αναρωτιέται για την έννοια της αλήθειας, επισημαίνοντας κάτι που ενώ όλοι το ζούμε καθημερινά και μάλιστα το κατηγορούμε, το αφήνουμε πάντα να μας παρασύρει, πολλές φορές προς την λάθος κατεύθυνση: τον προσανατολισμό μας, όταν στην μέση υπάρχει μια τραγωδία, προς ένα συμπέρασμα που δεν στηρίζεται από απτά στοιχεία. Γιατί σε αυτή την θέση θα βρεθεί η εξαιρετική Σάντρα Χούλερ όταν θα κατηγορηθεί για τον θάνατο του συζύγου της και θα καθίσει στο εδώλιο. Από εκεί η Τριέ θα οργανώσει μια ταινία που ασκεί αυστηρή κριτική στο επίμαχο ζήτημα της «καταδίκης» πριν τη δίκη.

Φόνισσα (Ελλάδα, 2023) | 23 Νοεμβρίου 2023

Αν βάλουμε στην άκρη το αυτονόητο, την εξαίρετη ερμηνεία της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη στον ρόλο του τίτλου – της μάνας και γιαγιάς Χαδούλας που σε κάποιο νησί στο μεταίχμιο της αλλαγής του 19ου προς τον 20ό αιώνα γίνεται φόνισσα των βρεφών (και όχι μόνο) του χωριού της για να τα «γλιτώσει» από την δυσβάσταχτη ταλαιπωρία που η ίδια έζησε σε όλη της την ζωή – θα δούμε ότι η πρώτη ταινία μυθοπλασίας της Εύας Νάθενα, όχι απλώς δεν «χάνει» σε κανέναν τομέα αλλά είναι παράδειγμα προς μίμηση: αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να γυρίζονται οι ελληνικές ταινίες που κατ’ αρχάς σέβονται τον θεατή και κατά δεύτερον την πηγή τους, όπως εν προκειμένω ένα εμβληματικό έργο της ελληνικής λογοτεχνίας που δεν «σηκώνει» πολλά «παιχνίδια».

Πράσινα σύνορα (Green border, Πολωνία/ Γαλλία/ ΗΠΑ/ Τσεχία/ Βέλγιο/ Γερμανία/ Τουρκία, 2023) |23/11/23

Το δράμα μιας οικογένειας Σύρων που προσπαθεί να βρει την σωτηρία στην Ευρώπη, αποτυπώνεται με νεύρο και εξαιρετικό ασπρόμαυρο filmmaking από την έμπειρη Πολωνή σκηνοθέτρια Ανιέσκα Χόλαντ που εστιάζει στην αδιανόητη ταλαιπωρία της οικογένειας στα σύνορα μεταξύ Λευκορωσίας – Πολωνίας καταγράφοντας κάθε λεπτομέρεια της περιπέτειας των μεταναστών που θα βρουν βοήθεια μόνο από μια ομάδα γυναικών ακτιβιστριών. Γυρίστηκε μετά χιλίων κόπων και βασάνων καθότι πολεμήθηκε σθεναρά από την Πολωνική κυβέρνηση αλλά κέρδισε το βραβείο της επιτροπής στο φετινό φεστιβάλ Βενετίας όπου έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της.

Πεσμένα φύλλα (Kuolleet lehdet, Φινλανδία/ Γερμανία, 2023) | 30/11/23

Από τον Ακι Καουρισμάκι, τον μοναδικό Φινλανδό δημιουργό αξέχαστων ταινιών όπως το «Λιμάνι της Χάβρης», η «Άλλη όψη της ελπίδας» και τα «Φώτα στο σούρουπο», μια υπέροχα ευαίσθητη ταινία πάνω στην μοναξιά, την αγάπη, την ελπίδα, την μουσική και το σινεμά, στην οποία οι δύο κεντρικοί ήρωες, δύο ήσυχοι καθημερινοί άνθρωποι (Αλμα Πόιστι, Γιούσι Βατάνεν), παρότι δεν είναι πια και τόσο νέοι, θα προχωρήσουν χέρι- χέρι και θα φτιάξουν τον δικό τους λαμπερό ορίζοντα σε έναν σκοτεινό κόσμο.  Την ίδια ώρα, με λεπτές γραμμές που αφήνουν μέσα μας βαθιές χαρακιές, ο Καουρισμάκι σχολιάζει σύγχρονα κοινωνικά θέματα όπως η εργασιακή ανασφάλεια, η αποξένωση της πλειοψηφίας του κόσμου και το κλείσιμο στον εαυτό τους, ο  πόλεμος, όπως και η κρίση στο ίδιο το μέσον που, τον κινηματογράφο.

Ζώνη ενδιαφέροντος (The zone of interest, Αγγλία/ ΗΠΑ, 2023) | 14/12/23

Η κορυφαία ταινία της χρονιάς που έκανε πρεμιέρα στις Κάννες τον Μάιο αλλά στην Ελλάδα βγήκε στις αίθουσες στα μέσα του τελευταίου μήνα του 2023, ανήκει στις πιο δυνατές κινηματογραφικές δημιουργίες για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων που έχουν γυριστεί ποτέ γιατί καταγράφει από απόσταση την φρίκη χωρίς να παρουσιάζει τα όσα συνέβαιναν μέσα στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως αλλά εκείνα που συνέβαιναν έξω. Η καθημερινότητα των Γερμανών κατακτητών, οι ασήμαντες ρουτίνες τους, η ενασχόλησή τους με το «τίποτα» αλλά και οι γρίνιες τους για το «τίποτα» την ώρα που σε απόσταση αναπνοής χάνονταν εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές, συνθέτουν μια διαφορετική εικόνα της φρίκης που όμως έχει παρόμοια δύναμη με εκείνη του αριστουργήματος «Ο γιός του Σαούλ» (2015) η οποία βάζει τον θεατή κατευθείαν μέσα στην φωτιά και το αίμα.