Έξι μήνες πριν από τις Ευρωεκλογές του 2024, οι οποίες είναι προγραμματισμένες να διεξαχθούν στη χώρα μας στις 9 Ιουνίου, ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί επίσημα εάν ο τρόπος επιλογής των μελλοντικών ευρωβουλευτών θα είναι ο σταυρός προτίμησης, όπως συνέβη στις δύο προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, ή η κομματική λίστα, όπως γινόταν παλαιότερα.
Σταυρός και λίστα ιστορικά
Για την Ελλάδα, οι Ευρωπαϊκές Εκλογές του 2024 θα είναι η 10η φορά που οι πολίτες της θα προσέλθουν στις κάλπες για να εκλέξουν τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Από την πρώτη εκλογική αναμέτρηση, το 1981, μέχρι και την έβδομη, το 2009, το σύστημα που είχε χρησιμοποιηθεί για την ανάδειξη των ευρωβουλευτών ήταν εκείνο της κομματικής λίστας.
Η «μεγάλη αλλαγή» ήρθε στις Ευρωεκλογές του 2014, όταν η τότε κυβέρνηση υπό τον πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά αποφάσισε να αντικαταστήσει το σύστημα της κομματικής λίστας με εκείνο του σταυρού προτίμησης, το οποίο χρησιμοποιείται άλλωστε και στις εθνικές εκλογές, εξαιρουμένων των επαναληπτικών. Το μοντέλο αυτό διατηρήθηκε και στην αναμέτρηση του 2019, από την τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ υπό τον Αλέξη Τσίπρα.
Όσον αφορά τις προσεχείς Ευρωεκλογές, το γεγονός ότι ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί από την κυβέρνηση με ποιο εκλογικό σύστημα θα διεξαχθούν, έχει δώσει την αφορμή σε διάφορα σενάρια να κυκλοφορήσουν το τελευταίο διάστημα. Εν τούτοις, τα περισσότερα ρεπορτάζ που έχουν δει το φως της δημοσιότητας κάνουν λόγο για ειλημμένη απόφαση για διατήρηση του σταυρού, παρότι για μεγάλο χρονικό διάστημα η επιστροφή της λίστας συγκέντρωνε εξίσου αρκετές πιθανότητες.
Την ίδια ώρα, στην κυβέρνηση φαίνεται πως επεξεργάζονται σχέδιο κατάτμησης της χώρας σε εκλογικές περιφέρειες, ο αριθμός των οποίων μπορεί να είναι πέντε, έξι ή ακόμα και επτά. Με τον τρόπο αυτό στη Νέα Δημοκρατία θεωρούν πως αφαιρείται η δυναμική από lifestyle υποψηφιότητες που είχαν προβάδισμα λόγω πανελλαδικής αναγνωρισιμότητας.
Τι ισχύει στα υπόλοιπα κράτη μέλη
Τι ισχύει όμως στα υπόλοιπα 26 κράτη – μέλη; Με ποιον τρόπο επιλέγουν οι εταίροι μας στην Ένωση τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο; Τα συστήματα τα οποία βρίσκονται σε ισχύ αυτή τη στιγμή πανευρωπαϊκά είναι πέντε: Η κλειστή λίστα, η ανοιχτή λίστα (σταυρός προτίμησης), η ημι-ανοιχτή λίστα (συνδυασμός λίστας και σταυρού), ο ανοιχτός συνδυασμός (δυνατότητα επιλογής υποψηφίων από διαφορετικά κόμματα) και η μεταφερόμενη μονοσταυρία (οι ψηφοφόροι κατατάσσουν τους υποψηφίους με σειρά προτίμησης).
Τα πιο δημοφιλή εκλογικά συστήματα, καθώς έχουν επιλεγεί αμφότερα από 9 κράτη – μέλη, είναι εκείνα του σταυρού προτίμησης και της ημι-ανοιχτής λίστας, δηλαδή του συνδυαστικού μοντέλου, στο οποίο για να εκλεγεί κάποιος υποψήφιος με σταυρό προτίμησης θα πρέπει να συγκεντρώσει πάνω από κάποιο συγκεκριμένο αριθμό ψήφων (π.χ. στην Ολλανδία το 10% του ορίου εισόδου ενός κόμματος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο). Εάν δεν υπάρχουν αρκετοί υποψήφιοι με τον απαραίτητο αριθμό ψήφων οι εναπομείνασες θέσεις μοιράζονται βάσει της καταρτισμένης κομματικής λίστας.
Αναλυτικά, τα κράτη-μέλη που έχουν επιλέξει τον σταυρό προτίμησης είναι: Κύπρος, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία και Πολωνία. Από την άλλη πλευρά, το «υβριδικό μοντέλο» της ημι-ανοιχτής λίστας έχουν επιλέξει: η Αυστρία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Τσεχία, η Ολλανδία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Σουηδία.
Όσον αφορά την κλειστή κομματική λίστα, χρησιμοποιείται σε έξι κράτη-μέλη και συγκεκριμένα στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και την Ισπανία. Η μεταφερόμενη μονοσταυρία βρίσκεται σε ισχύ σε Ιρλανδία και Μάλτα, ενώ το Λουξεμβούργο δίνει στους πολίτες του τη δυνατότητα να επιλέξουν ακόμα και υποψηφίους που ανήκουν σε διαφορετικά κόμματα.
Τα υπέρ και τα κατά του κάθε συστήματος
Θέλοντας να εξετάσουμε τα υπέρ και τα κατά του κάθε εκλογικού συστήματος, ΤΟ ΒΗΜΑ επικοινώνησε με τον καθηγητή Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Πολιτικής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Παπαγεωργίου.
«Από τη μία πλευρά το σύστημα της λίστας, το έχουμε δει και ιστορικά στη χώρα μας, είναι ένα σύστημα προνομιακό για τον εκάστοτε πολιτικό αρχηγό. Στην πράξη, τουλάχιστον στην Ελλάδα, η λίστα χρησιμοποιήθηκε για καθαρά κομματικούς λόγους και ευνοϊκά προς αυτούς που επιθυμούσε να «πριμοδοτήσει» ο εκάστοτε πολιτικός αρχηγός. Σπάνια κάποιοι τεχνοκράτες με γνώση των ευρωπαϊκών θεμάτων τοποθετήθηκαν σε εκλόγιμες θέσεις. Επίσης, ο συνδυασμός λίστας και ενιαίας περιφέρειας ουσιαστικά μειώνει πάρα πολύ τη δυνατότητα για ουσιαστικό προεκλογικό αγώνα από τους υποψηφίους και δημιουργεί εκ των πραγμάτων απόσταση μεταξύ των ψηφοφόρων και των ευρωβουλευτών» αναφέρει για τα αρνητικά στοιχεία της λίστας ο κ. Παπαγεωργίου.
«Κλειδί η καλύτερη προεπιλογή υποψηφίων»
«Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά το σύστημα του σταυρού, στη χώρα μας εισήχθη χωρίς να προηγηθεί ουσιαστικός διάλογος. Αντίθετα, όταν έγινε η επιλογή του έγινε για καθαρά κομματικούς λόγους. Πράγματι, είναι ένα πιο δημοκρατικό σύστημα υπό την έννοια ότι δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα επιλογής στον ψηφοφόρο, αλλά την ίδια στιγμή η ενιαία περιφέρεια δημιουργεί προβλήματα γνώσης. Με άλλα λόγια, ο ψηφοφόρος μη γνωρίζοντας καλά τους περισσότερους υποψηφίους, καθώς δεν υπάρχει καμία τοπική εγγύτητα, στρέφεται προς εκείνους που γνωρίζει καλύτερα, που πολύ συχνά τυγχάνει να είναι άτομα χωρίς καμία σχέση με την πολιτική, π.χ celebrities, αθλητές κτλ» προσθέτει ο κ. Παπαγεωργίου.
«Το σημαντικό είναι να υπάρχει καλύτερη προεπιλογή υποψηφίων, είτε μιλάμε για κλειστή λίστα είτε για σταυρό. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν παύει να είναι ένα Κοινοβούλιο με αυξημένες μάλιστα αρμοδιότητες. Χρειάζεται να απαρτίζεται από πολιτικούς με γνώση των ευρωπαϊκών θεμάτων που στόχο θα έχουν να προσφέρουν στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή και όχι να το χρησιμοποιήσουν ως εφαλτήριο για την εθνική πολιτική τους καριέρα» καταλήγει ο καθηγητής του ΑΠΘ.
