Ως Μυροβλήτης, Νικόλαος του Μπάρι, Santa Claus, προστάτης των ναυτικών, των λιμενικών, των ναυαγών, των παιδιών, των πτωχών αλλά και των μοναχικών ανθρώπων, αναφέρεται στις «πηγές» ο Αγιος Νικόλαος, τη μνήμη του οποίου γιορτάζουμε σήμερα, 6 Δεκεμβρίου.
Οι πολλές αυτές ιδιότητές του, οι οποίες αναδύονται τόσο μέσα από την ιστορία όσο και μέσα από την εκκλησιαστική αλλά και τη λαϊκή παράδοση, εξηγούν γιατί έχει τόσο εξέχουσα θέση στις συνειδήσεις των πιστών, τόσο της Ανατολικής Ορθόδοξης όσο και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Η ζωή του Αγίου Νικολάου
Ο Αγιος Νικόλαος γεννήθηκε τον 3 αιώνα μ.Χ. και έδρασε την εποχή των αυτοκρατόρων Διοκλητιανού, Μαξιμιανού και Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Συγκεκριμένα γεννήθηκε στις 15 Μαρτίου 270 στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρά Ασία και πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 343.
Οι γονείς του ήταν ευσεβείς και εύποροι και έτσι έλαβε σημαντική μόρφωση. Σε νεαρή ηλικία όμως έμεινε ορφανός. Ωστόσο η περιουσία που κληρονόμησε από τους γονείς του ήταν πολύ μεγάλη.
Ηταν αρκετά νέος όταν αποφάσισε να ακολουθήσει το δρόμο της ιεροσύνης. Επίσης, ιδιαίτερα νέος επισκέφτηκε τα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον Τίμιο Σταυρό και τον Πανάγιο Τάφο.
Επιστρέφοντας στην πατρίδα του χειροτονήθηκε ιερέας αλλά επέλεξε να μονάσει στη Μονή Σιών, στα Μύρα της Λυκίας, όπου και έγινε ηγούμενος.
Άγιος Νικόλαος και Σταύρωση του Χριστού – Αμφιπρόσωπη εικόνα με θέμα τον άγιο Νικόλαο και τη Σταύρωση του Χριστού. Η εικόνα προέρχεται από άγνωστο ναό της Βέροιας και φυλάσσεται στο Βυζαντικό Μουσείο
Στη συνέχεια έγινε επίσκοπος στα Μύρα της Λυκίας (Μικρά Ασία) για αυτό και αναφέρεται ως Νικόλαος ο Μύρων.
Από τη θέση αυτή ανέπτυξε έντονη δράση και επεξέτεινε τους αγώνες του για την προστασία των φτωχών και των απόρων ιδρύοντας νοσοκομεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Προικισμένος με υψηλό χριστιανικό φρόνημα, θάρρος και ζωτικότητα εμψύχωνε τους Χριστιανούς που διώκονταν από τους Ρωμαίους, ενώ και ο ίδιος υπέστη διώξεις και εξορίες εξαιτίας της υπεράσπισης της πίστης του.
Την περίοδο των διωγμών του Διοκλητιανού βασανίστηκε αλλά επί Κωνσταντίνου του Μέγα ελευθερώθηκε όπως και πολλοί άλλοι Χριστιανοί και επέστρεψε στη θέση του ως επίσκοπος.
Γιατί χαστούκισε στον Αρειο
Παρά το γεγονός ότι ο Μεγάλος Κωνσταντίνος ήταν αυτό που τον απελυθέρωσε από τα δεσμά της φυλακής, αργότερα δε δίστασε να τον «ρίξει» ο ίδιος στη φυλακή.
Συνέβη το εξής: Ο Αγιος Νικόλαος το 325 μ.Χ έλαβε μέρος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο η οποία πραγματοποιήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου, εναντιώθηκε απόλυτα στις απόψεις του Αρείου που υποστήριζε τη θεϊκή αλλά και ανθρώπινη υπόσταση του ιού του θεού, Ιησού Χριστού αλλά και στον ίδιο.
Λέγεται, μάλιστα, ότι κατά τη διάρκεια της Οικουμενικής Συνόδου δε δίστασε να τον χαστουκίσει ενώπιον όλων εξαιτίας των αιρετικών απόψεων που εκείνος υποστήριζε.
Αποτέλεσμα ήταν ο Μέγας Κωνσταντίνος να τον επιπλήξει για τη συμπεριοφορά του στον Αρείο, φυλακίζοντάς τον.
Όταν έληξε και η τιμωρία του αλλά και η Σύνοδος, επέστρεψε στα Μύρα, όπου και συνέχισε το ποιμαντικό του έργο για τη διάρκεια της ζωής του.
Σύμφωνα με την παράδοση, έκανε πάρα πολλά θαύματα, έσωσε πολλούς ανθρώπους, και όσο ήταν εν ζωή, αλλά και μετά τον θάνατό του.
Όταν απεβίωσε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας και οι άλλοι επίσκοποι, τιμώντας το έργο του, αναγόρευσαν τον Νικόλαο σε Αρχιεπίσκοπο.
Ο θάνατος του
Ο Αγιος Νικόλαος πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου του έτους 343. Μετά τον θάνατό του ονομάστηκε «Μυροβλύτης», καθώς σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής θρησκείας, τα λείψανά του άρχισαν να αναβλύζουν Άγιο μύρο, όπως και άλλων αγίων.
Δεν αποκλείεται όμως και η καταγωγή του από τα Μύρα να ήταν αφορμή για να του αποδοθεί από την εκκλησιαστική παράδοση η ιδιότητα του Μυροβλήτη.
Στο Δυτικό Χριστιανισμό αναφέρεται ως Νικόλαος του Μπάρι γιατί στο Μπάρι βρίσκονται τα λείψανά του.
Η «ιερή κλοπή» των λειψάνων του
Τα λείψανά του διατηρήθηκαν στα Μύρα της Λυκίας έως και τον ενδέκατο αιώνα, όπου το 1087 κάποιοι ναύτες αφαίρεσαν τα περισσότερα και τα μετέφεραν στην Ιταλία, στην πόλη Μπάρι, όπου τοποθετήθηκαν στην Βασιλική του Αγίου Νικολάου, που θεμελιώθηκε εκεί το 1087 ακριβώς για να στεγάσει τα λείψανα του Αγίου.
Εξ αυτού και ονομάστηκε και Αγιος Νικόλαος του Μπάρι.
Ο Αγιος Νικόλαος ο Μυροβλήτης
Λέγεται ότι κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας άρχισε να αναβλύζει τόσο πολύ μύρο από τα ιερά λείψανα, που οι πιστοί το μάζευαν σε δοχεία για θεραπεία από διάφορες αρρώστιες, ενώ αρκετοί λιποθυμούσαν από την ευωδία του μύρου αυτού.
Οι Βυζαντινοί κατηγόρησαν τους Λατίνους για «ιερή κλοπή» και τους προειδοποίησαν ότι θα βρεθούν αντιμέτωποι εκτός από τον νόμο και με την οργή του ίδιου του Αγίου.
Εκείνοι ισχυρίστηκαν ότι πήραν τα οστά για να τα προστατεύσουν από τους Τούρκους, που είχαν στην κατοχή τους τα Μύρα.
Η αγάπη του Αγίου Νικολάου υπέταξε τον Ποσειδώνα
Στα βυζαντινά χρόνια της μετάβασης απ’ το δωδεκάθεο στον χριστιανισμό, έλεγαν, πως η αγάπη του Αγίου Νικολάου για τους ανθρώπους, υπέταξε τον Ποσειδώνα, που ως τότε κυρίευε τους ανέμους και τις τρικυμίες, χρησιμοποιώντας την δύναμή του ως παιχνίδι ή ως μέσον εκδίκησης και όχι ως ελεήμων.
Ο Αγιος Νικόλαος των θαλασσών και των ναυτικών
Ο Άγιος Νικόλαος είναι προστάτης του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού, καθώς και όλων των ναυτικών και των ναυαγών.
Επεμβαίνει για να σώσει οποίον κινδυνεύει από φυσικές καταστροφές, που οφείλονται σε κακές καιρικές συνθήκες (διασώσεις πλοίων ή ναυαγών από τρικυμίες, ανέμους και καταιγίδες).
Όμως είναι και προστάτης, των ορφανών, των παιδιών, των ανύπαντρων κοριτσιών, των μοναχικών ανθρώπων και γενικότερα όσων έχουν ανάγκη από κάποιον που να τους «κυβερνά» ως καλός και ικανός κυβερνήτης.
Μάλιστα η μνήμη του γιορτάζεται σε χρονική περίοδο που θεωρείται δύσκολη αν όχι επικίνδυνη ή και απαγορευτική για τους θαλασσινούς.
Οι αγιογράφοι τον παριστάνουν πολλές φορές σαν καραβοκύρη βουτηγμένο στην αλμύρα, ενώ τα αφιερώματα στους ναούς και τα εικονίσματά του, σε κάποιες περιοχές συναγωνίζονται, ακόμα κι αυτά της Μεγαλόχαρης.
Πως ο Αγιος Νικόλαος έκανε τον Αγιο Κασσιανό να ζηλέψει
Χαρακτηριστική της ευρείας αποδοχής και της διακεκριμένης θέσης που του επιφύλασσαν οι πιστοί είναι λαϊκή δοξασία από την περιοχή της Θράκης:
Σύφωνα με τον λαογράφο, οι Άγιοι παραξενεύτηκαν που οι πιστοί δεν τους επικαλούνταν τόσο συχνά όσο τον Αγιο Νικόλαο. Ο Άγιος Κασσιανός μάλιστα, δεν άντεξε αυτήν την διάκριση και απευθύνθηκε στο Θεό. Του παραπονέθηκε για την εύνοια που απολάμβανε από τους πιστούς ο Αγιος Νικόλαος.
Τότε, αφηγείται η λαϊκή παράδοση της Θράκης, ο Θεός έστειλε του Αγγέλους να του φέρουν τον Άγιο Νικόλαο. Ομως αργοπόρησαν πολύ και αυτό γιατί ο Αγιος Νικόλαος ήταν στη θάλασσα του Μαρμαρά και επιχειρούσε να διασώσει ναυαγούς. Φυσικά, η λαϊκή παράδοση του αποδίδει ανθρώπινες ιδιότητες καθώς τον περιγράφει να θαλασσοδέρνεται προκειμένου να σώσει τους ναυαγούς.
Όταν τελικά ο Αγιος Νικόλαος παρουσιάστηκε στο Θεό, συνεχίζει η λαϊκή διήγηση, ήταν τόσο κατάκοπος και βρεγμένος – μούσκεμα. Ετσι ο Θεός μόλις τον αντίκρισε, απευθύνθηκε στον παραπονούμενο Άγιο Κασσιανό, λέγοντας: «Ιδού ο λόγος που ο Νικόλαος δέχεται περισσότερες προσευχές και τάματα».
Και στη συνέχεια επέπληξε ως εξής τον Αγιο Κασσιανό: «Κι επειδή στην καρδιά σου φώλιασε ζήλια για τον αδερφό σου, εσύ δεν θα γιορτάζεις κάθε χρόνο όπως οι άλλοι Άγιοι, αλλά κάθε τέσσερα, αφού η γιορτή σου θα είναι στις 29 Φλεβάρη».
Με στίχους έχει αποδώσει την λαϊκή αυτή δοξασία και ο εξ Ανατολικής Θράκης καταγόμενος ποιητής, Γεώργιος Βιζυηνός ο οποίος αναφέρει:
«Κι’ ἄν δὲν σὲ παύω στὴν στιγμὴ ἀπ’ τὴν Ἁγιωσύνη, μὴ τὸ ’πῇς ἀξιὰ δική σου. Ἁγιότη πὤδωκ’ ὁ λαός, δὲν εἰμπορεῖ οὔτ’ ὁ Θεὸς νὰ τὴν ἐπάρῃ ’πίσου! Γιὰ τὴν αὐθάδεια πλὴν αὐτή, σοῦ μεταθέτω τὴν γιορτή. Τί ’μέρα σ’ ἔχω δώσει; Φευρουαρίου ’κοσεννιά: ’Σὲ κάθε τέταρτη χρονιά, διὰ νὰ βάλῃς γνώση!»
Ο Αγιος Νικόλαος στη λαϊκή παράδοση Ανατολής και Δύσης
Οσον αφορά την παράδοση της Δυτικής εκκλησίας ο Αγιος Νικόλαος είναι αυτός φέρνει τα δώρα των Χριστουγέννων (Santa Claus=Saint Nicholas).
Ως προστάτης των φτωχών, μοίραζε δώρα σε παιδιά και απόρους, επί το πλείστον στα κρυφά, χωρίς να αποκαλύπτει την ταυτότητά του.
Για αυτό και στη Δύση η γιορτή του Αγίου Νικολάου, Santa Nicolaus και μετά από σύντμηση Santa Claus συνδέεται με τα Χριστούγεννα και με την ανταλλαγή δώρων της περιόδου.
Το Απολυτίκιο Αγίου Νικολάου (ήχος δ΄)
«Κανόνα πίστεως, καὶ εἰκόνα πραότητος,
ἐγκρατείας διδάσκαλον, ἀνέδειξέ σε τῇ ποίμνῃ σου,
ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια·
διὰ τοῦτο ἐκτήσω τῇ ταπεινώσει τὰ ὑψηλά,
τῇ πτωχείᾳ τὰ πλούσια.
Πάτερ ἱεράρχα Νικόλαε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ,
σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.»
Κοντάκιο Αγίου Νικολάου (ήχος γ΄)
«Εν τοις Μύροις Άγιε, ιερουργός ενεδείχθης,
του Χριστού γαρ όσιε, το ευαγγέλιο πληρώσας,
έθηκας την ψυχήν σου υπέρ λαού σου,
έσωσας τους αθώους εκ του θανάτου,
δια τούτο ηγιάσθης,
ως μέγας μύστης του Θεού της χάριτος».
Μεγαλυνάριο του Αγίου Νικολάου
«Μύρων ιεράρχης προχειρισθείς
μυριπνόοις έργοις κατεμύρισας
αληθώς Μύρων επαρχίαν,
διό και μύρα βλύζειν,
Νικόλαε τρισμάκαρ,
όντως ηξίωσαι».
Την 6η Δεκεμβρίου, εορτή του Αγίου Νικολάου, το εορτολόγιο περιλαμβάνει τα ονόματα Νικόλαος, Νικόλας, Νίκος, Νικολός, Νικολής, Νικολάκης, Νικολέττα, Νικολούδα, Νικολίτσα, Νικολίνα, Νικολέτα, Νικόλ και Μυριαλλής. Τα δύο τελευταία γιορτάζουν και σε άλλες ημερομηνίες.
