Είπαν για ‘κεινον πως έκανε μια εκδρομή, μια βόλτα στον ήλιο, ένα ταξίδι με τους φίλους του. Στάθηκαν στα λόγια, τη συντροφικότητα, την καλλιέργεια, την αγάπη του για τη ζωή. Μίλησαν για τα πολυμεταφρασμένα έργα του και τη διεθνή εμβέλεια του Βασίλη Βασιλικού τον οποίο αποχαιρέτησαν με βαθιά υπόκλιση.
Αναμφίβολα το «Ζ» αποτέλεσε τον κυριότερο σταθμό στην πορεία του. Κι ενώ το μυθιστόρημα, όπως και η ταινία είναι παγκοσμίως γνωστά, αφώτιστη έως σήμερα παραμένει η μυθιστορηματική πορεία έως τη συγγραφή του έργου.
Το βήμα απευθύνθηκε στον αν. καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Παν/μιο Πατρών Γιάννη Παπαθεοδώρου ο οποίος παρέθεσε τα εξής πολύ ενδιαφέροντα:
«Κάτι που πρώτη φορά θα γίνει στα ελληνικά χρονικά». Λέγεται πως, με αυτή τη φράση, ο Δημήτρης (Μίμης) Δεσποτίδης, ο παλιός παράνομος «Πέτρος» της ΕΠΟΝ έπεισε τον Βασίλη Βασιλικό να μετατρέψει το μυθιστόρημα «Ζ» σε ένα πρωτότυπο κράμα πραγματικών τεκμηρίων και αφηγηματικής μυθοπλασίας, ρεαλισμού και φαντασίας. Ο Δεσποτίδης, έμπειρο στέλεχος της ΕΔΑ με πλούσια κομματική δράση αλλά κυρίως μαχητικός και φωτισμένος διανοούμενος, είχε τη βαθιά πεποίθηση ότι τα περιοδικά και τα βιβλία μπορούν να επηρεάσουν τις συνειδήσεις των αναγνωστών. Μαζί με τον Θόδωρο Μαλικιώση, ο Δεσποτίδης είχε μόλις ιδρύσει τον εκδοτικό οίκο «Θεμέλιο» · ένα εργαστήρι ιδεών, βιβλίων και συγγραφέων, που μέσα στην «πολιτιστική άνοιξη» της δεκαετίας του ’60, άνοιγε νέους ορίζοντες στους δημοκρατικούς πολίτες.
Ο «Δημήτρης που τον έλεγαν Πέτρο», όπως συνήθιζε να λέει ο Φίλιππος Ηλιού, απευθύνθηκε στον Β. Βασιλικό, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μείζον εκδοτικό γεγονός γύρω από τη δολοφονία του Λαμπράκη. Ο Δεσποτίδης προμήθευσε στον Βασιλικό ένα εντυπωσιακό αρχειακό υλικό : περίπου 30 κούτες από προανακριτικά έγγραφα και μαρτυρίες γύρω από την υπόθεση. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, πως, την ίδια περίοδο, ο αείμνηστος Γιάννης Βούλτεψης, δημοσιογράφος, τότε, της Αυγής, είχε «καλύψει» λεπτομερώς τη δίκη, δημοσιεύοντας συνεχώς κρίσιμα στοιχεία και αναλύοντας το ίδιο το έγκλημα. Επισης την υπόθεση Λαμπρακη είχε καλύψει και ο δημοσιογραφος του Βηματοσ Γιωργος Τωνσιος με φοβερές αποκαλύψεις.
Για αυτή την εντυπωσιακή και θαρραλέα εργασία του, ο Γιάννης Βούλτεψης βραβεύτηκε στον Ά Δημοσιογραφικό Διαγωνισμό, που έλαβε χώρα στην Ελλάδα, το 1965. Το βιβλίο του Βούλτεψη Υπόθεση Λαμπράκη κυκλοφόρησε το 1966, λίγες μέρες πριν την έναρξη της δίκης για τη δολοφονία του Λαμπράκη.
Επηρεασμένος από όλο αυτό το κλίμα αλλά και από το μυθιστόρημα του Τρούμαν Καπότε Εν Ψυχρώ, (1966) ο Βασιλικός κατάλαβε την αξία της υπόθεσης και, κυρίως, υιοθέτησε, τη νέα αφηγηματική τεχνική της μείξης του δημοσιογραφικού λόγου με στοιχεία της μυθοπλασίας (docu-fiction). Έτσι, το βιβλίο του, που κυοφορούνταν σχεδόν για τρία χρόνια, ολοκληρώθηκε μέσα σε τρεις μήνες. Το Ζ εκδόθηκε από το «Θεμέλιο» τον Νοέμβριο του 1966.
Ένα χρόνο μετά, τον μοιραίο Απρίλιο του 1967, ο Κώστας Γαβράς το διάβασε μέσα στο αεροπλάνο, και αποφάσισε να γυρίσει τη γνωστή κινηματογραφική ταινία (1969), επενδυμένη με επιλογές από τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Στο κύριο μουσικό θέμα της ταινίας ακούγεται το γνωστό τραγούδι «Το γελαστό παιδί», που μολονότι προγενέστερο και με αναφορές σε μια άλλη ιστορία, (LP : Ένας Όμηρος, 1964, πρώτη εκτέλεση Ντόρα Γιαννακοπούλου) συνδέθηκε, μέσω της ταινίας του Γαβρά, με τον θάνατο του Γρηγόρη Λαμπράκη. Σήμερα, στην επανέκδοση του βιβλίου του Βασίλη Βασιλικού (εκδόσεις Gutenberg, 2016), μπορούν οι σύγχρονοι αναγνώστες και οι αναγνώστριες να διαβάσουν το εξαιρετικό επίμετρο της Γεωργίας Φαρίνου – Μαλαματάρη, που ανασυνθέτει τη συναρπαστική ιστορία των «ημερολογίων εργασίας» του Β. Βασιλικού».
