Ανάμεσα στις σκιές των κτιρίων της Αθήνας υπάρχει ένα καταφύγιο για όσες γυναίκες έχουν παγιδευτεί στην αδυσώπητη πραγματικότητα της έμφυλης βίας, ένα φρούριο ελπίδας απέναντι στις πατριαρχικές νόρμες και ιδεολογίες που κυριαρχούν σε όλο τον κόσμο.

Η 25η Νοεμβρίου έχει αναδειχθεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών. Το Κέντρο για την Καταπολέμηση της Έμφυλης Βίας και των Πολλαπλών Διακρίσεων του Δήμου Αθηναίων προσφέρει καταφύγιο σε όσες γυναίκες έχουν πέσει θύματα έμφυλης ή/και ενδοοικογενειακής βίας.

Μέσα στους 19 ξενώνες των κακοποιημένων γυναικών σε όλη την Ελλάδα, φιλοξενούνται εκατοντάδες επιζώσες που πήραν την απόφαση να απομακρυνθούν από τους κακοποιητές τους. Αν και η πολιτική των ξενώνων δεν επιτρέπει επισκέψεις, οι ιστορίες των γυναικών αυτών αντηχούν πιο δυνατά από ό,τι θα μπορούσε να μεταφέρει οποιαδήποτε επίσκεψη.

Σε έναν κόσμο όπου οι εξουσιαστικές δομές συχνά φιμώνουν τις κραυγές των θυμάτων, αυτοί οι ξενώνες στέκονται ως απόδειξη της ακλόνητης δέσμευσης για παροχή ασφάλειας και στήριξης σε όσες έχουν υποφέρει από την έμφυλη βία. Μια μέρα σαν και τη σημερινή, δεν μπορεί παρά να λειτουργεί ως ένα κάλεσμα για τη δημιουργία ενός μέλλοντος όπου η ασφάλεια δεν είναι πολυτέλεια αλλά θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.

Για το λόγο αυτό μιλήσαμε με την Αικατερίνη Κατριβάνου, κοινωνιολόγο και αντιδήμαρχο Πολιτικών Ισότητας, Αντιμετώπισης Διακρίσεων και Έμφυλης Βίας, την κοινωνική λειτουργό, Σταματίνα Στρατηγάκη, και την ψυχολόγο, Αναστασία Φουλούλη.

Στον απόηχο αυτής της ημέρας, ας μη παραμείνουμε απλοί θεατές αυτού του φαινομένου, αλλά ας δεσμευτούμε να ενισχύσουμε τον σκοπό τέτοιων κινητοποιήσεων. Ας σφυρηλατήσουμε έναν κόσμο όπου η ανάγκη για τέτοιους ξενώνες δεν είναι παρά λείψανο του παρελθόντος.

Ο ρόλος του Κέντρου

Για πρώτη φορά στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης ο Δήμος Αθηναίων δημιούργησε μια αντιδημαρχία για την ισότητα και για την έμφυλη βία το 2021. Όπως μας εξήγησε η αντιδήμαρχος, ο ρόλος του κέντρου είναι η παροχή κοινωνικής, ψυχολογικής, νομικής και εργασιακής συμβουλευτικής με τρόπο ολιστικό.

Ο ξενώνας φιλοξενίας θυμάτων έμφυλης βίας στην Αθήνα ανήκει στο δίκτυο καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Το δίκτυο αποτελείται από την Γραμμή SOS για τη βία κατά των γυναικών (15900), 46 συμβουλευτικά κέντρα και 19 ξενώνες φιλοξενίας (ελάχιστοι σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες των θυμάτων).

Ο Δήμος Αθηναίων είναι ο μόνος δήμος που έχει θεσπίσει Αντιδημαρχία Ισότητας. Παράλληλα, ο ξενώνας φιλοξενίας της Αθήνας, που άνοιξε τις πόρτες του το 2013, είναι ο μεγαλύτερος της χώρας, με χωρητικότητα 40 κλινών.

Μήπως είμαστε υποκριτές;

Στη συζήτησή μας η κυρία Κατριβάνου επέμεινε ότι η πρόσφατη ευαισθητοποίηση για θέματα φεμινισμού και έμφυλης βίας δεν αρκεί. «Οι προσπάθειες που γίνονται για την επίλυση του προβλήματος δεν είναι ούτε οργανωμένες ούτε ολοκληρωμένες. Ακόμα είμαστε μακριά από το να δώσουμε λύση στο πρόβλημα αυτό. Οι άνθρωποι που κακοποιούνται δε φτάνουν συχνά στο σημείο να εκφράσουν την κακοποίησή τους. Το κίνημα του #MeToo μας έφερε λίγο πιο κοντά στην πάντα υφιστάμενη πραγματικότητα. Όμως έχουμε ακόμα μια πολύ μεγάλη διαδρομή για να αντιμετωπίσουμε τη βία στην κοινωνία μας με τρόπο ουσιαστικό και ολιστικό».

Δε δίστασε μάλιστα να αναφερθεί στην ασυνέπεια των ΜΜΕ να ασχοληθούν με την έμφυλη βία με πραγματικό ενδιαφέρον για την καθημερινότητα των θυμάτων. «Ακόμη κι εσείς ήρθατε εδώ -και συγχαρητήρια που το κάνατε- με αφορμή μία παγκόσμια ημέρα. Τέτοιες συζητήσεις θα έπρεπε να γίνονται κάθε μέρα. Τα ΜΜΕ, το κεντρικό κράτος, η τοπική αυτοδιοίκηση, όλος ο κόσμος θα έπρεπε να ασχολείται με την έμφυλη βία με τρόπο ουσιαστικότερο. Και εννοείται ότι όποιο θετικό μέτρο εφαρμόζεται, έρχεται συνήθως όταν η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο, πχ: όταν γίνεται μια γυναικοκτονία, ένα σκάνδαλο, όταν φτάνει ο κόμπος στο χτένι. Χρειαζόμαστε περισσότερη πρόληψη».

«Στους ξενώνες έχουμε ελάχιστες περιπτώσεις Ελληνίδων, οι περισσότερες είναι αλλοδαπές. Στα συμβουλευτικά κέντρα έχουμε περισσότερες Ελληνίδες. Αυτό συμβαίνει γιατί οι Ελληνίδες μπορεί να έχουν εδώ ένα περιβάλλον που μπορεί να είναι υποστηρικτικό. Εκτός αυτού τα ελληνικά είναι η μητρική τους γλώσσα, έχουν συνήθως κάποιο μορφωτικό επίπεδο, ίσως και κάποια δουλειά ή ευκαιρίες εργασίας. Αυτό το δίχτυ ασφαλείας δεν το έχουν οι μετανάστριες και οι προσφύγισσες, για αυτό και ζητούν κατευθείαν καταφύγιο στον ξενώνα», με ενημερώνει η κοινωνική λειτουργός, Σταματίνα Στρατηγάκη.

Η πρώτη μέρα της υπόλοιπης ζωής τους

Και ξαφνικά βρίσκεσαι σε έναν ξενώνα φιλοξενίας, μακριά από τον θύτη σου. Μπορείς επιτέλους να κοιμηθείς. Ένα θύμα κακοποίησης μπορεί να μην κοιμάται καλά για χρόνια. Κάθε φορά που κλείνει τα μάτια του, φοβάται ότι ο θύτης μπορεί να του κάνει κακό, να το σκοτώσει ή να του πάρει τα παιδιά.

Όταν θα έχεις ξεκουραστεί αρκετά, θα μπορείς να ξεκινήσεις την πρώτη μέρα της υπόλοιπης ζωής σου. Θα ξυπνήσεις, αν έχεις παιδιά θα τα πας στο σχολείο, θα έχεις συνεδρία με κοινωνική λειτουργό και ψυχολόγο, θα τακτοποιήσεις το δωμάτιό σου, θα πας στο συμβουλευτικό κέντρο. Όταν βρίσκεσαι στο συμβουλευτικό κέντρο ή σε κάποια άλλη συνεδρία, υπάρχει παιδαγωγός που φροντίζει το παιδί. Το φαγητό έρχεται έτοιμο στους ξενώνες. Σύντομα, με την βοήθεια των ειδικών θα μπορείς να ξαναχτίσεις τη ζωή σου επαγγελματικά, κοινωνικά και ψυχικά.

«Το στοίχημα για τον ξενώνα δεν είναι να μπει μια γυναίκα, αλλά να βγει από δω με τρόπο ομαλό και βιώσιμο. Το να μπει είναι εύκολο. Υπάρχει περιορισμένος χρόνος παραμονής, που ξεκινά με ένα άτυπο συμβόλαιο των 3 μηνών. Ανάλογα με τις ανάγκες, μπορεί να υπάρξει παράταση. Δε θέλουμε να ιδρυματοποιήσουμε καμία γυναίκα. Ο στόχος μας είναι να την προστατέψουμε όταν μπει και να της δώσουμε όσα χρειάζεται για να μπορέσει να βγει στην κοινωνία. Όσον αφορά τα παιδιά, θέλουμε κατευθείαν να μπαίνουν σε ένα σχολικό περιβάλλον. Δε θέλουμε να ταράξουμε την κανονικότητα του παιδιού παραπάνω από ότι έχει ήδη ταραχτεί», σημειώνει η κυρία Στρατηγάκη.

«Έχουμε 24ωρη εισαγωγή, 7 μέρες τη βδομάδα. Οι γυναίκες μπορούν να έρθουν εδώ με τα παιδιά τους, αν και για τα αγόρια υπάρχει το ηλικιακό όριο των 12 ετών. Αυτό δεν το θεσπίσαμε εμείς, αλλά έχει να κάνει με τους κανονισμούς του ξενώνα. Είναι πρόβλημα, αφού όταν μια γυναίκα αποφασίζει να φύγει από ένα κακοποιητικό περιβάλλον, δε γίνεται να μη μπορεί να πάρει μαζί της ένα έφηβο αγόρι. Υπάρχουν ξενώνες, όπως αυτός του ΕΚΚΑ, που μπορούν να φιλοξενηθούν αγόρια. Στην περιοχή μας, υπάρχει ένας ξενώνας στην Αθήνα και ένας στον Πειραιά. Ένας τρίτος ξενώνας έκλεισε το 2019. Αυτό είναι κάτι που μας καίει. Η Αττική έχει τεράστιο βάρος όσον αφορά τις κακοποιημένες γυναίκες. Δε μπορεί να υπάρχουν μόνο 2 ξενώνες για δύο πόλεις της. Οι διευθύνσεις τους δεν είναι ανακοινώσιμες για ευνόητους λόγους», συνεχίζει

Ο μεγαλύτερος αριθμός εισαγωγών καταγράφεται σε περιόδους διακοπών: Χριστούγεννα, Πάσχα και καλοκαίρι. Συνήθως τα θύματα φεύγουν από τον κακοποιητή τους είτε όταν τα παιδιά (αν υπάρχουν) είναι πολύ μικρά είτε αφού έχουν ενηλικιωθεί κι έχουν φύγει από το σπίτι. Σε άλλες περιπτώσεις, τα θύματα τείνουν να δέχονται τη βία κατ’ εξακολούθηση ακόμη κι όταν αναγνωρίζουν ότι κακοποιούνται. Υπάρχουν επίσης γυναίκες άνεργες ή χωρίς νομικά έγγραφα που φοβούνται ακόμη περισσότερο να φύγουν.

Οι γυναίκες μαθαίνουν για των ξενώνα μέσω των συμβουλευτικών κέντρων, τη γραμμή SOS ή μέσω των δημοτικών υπηρεσιών. Αν μια γυναίκα ζει στην επαρχία, μπορεί να καλέσει τη γραμμή και να πάρει τις απαραίτητες πληροφορίες ή να πάει στο συμβουλευτικό κέντρο της κοντινότερης πόλης, όπου θα τη βοηθήσουν να φτιάξει ένα σχέδιο απόδρασης και να βρει έναν ξενώνα που θα μπορεί να αναλάβει την φιλοξενία της.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα άτομο που κακοποιείται;

Η ψυχολόγος, Αναστασία Φουλούλη, μας μίλησε για τον πόνο εκείνων των στιγμών που το θύμα επιστρέφει στον θύτη, ένας πόνος για τις ίδιες και τις οικογένειές τους: «Τα πισωγυρίσματα είναι μέρος του μοτίβου της κακοποίησης. Για αυτό πρέπει ο κύκλος της να είναι απόλυτα εκεί χωρίς να κρίνει και να χωρίς να παίρνει προσωπικά τα πισωγυρίσματα. Σίγουρα η ματαίωση είναι μέρος του παιχνιδιού. Μπορεί να υπάρχει θυμός όταν τις βλέπουμε να επιστρέφουν στον θύτη. Εκεί χρειάζεται η ενημέρωση ώστε να καταλάβουμε πώς λειτουργούν οι θύτες και πώς αντιδρούν τα θύματα. Είναι σημαντικό να δώσουμε την ευκαιρία στη γυναίκα να αποφασίσει η ίδια αν και πότε θα βάλει τέλος στη σχέση. Όσο υποστηρικτικοί κι αν είμαστε, χρειάζονται τη βοήθεια των ειδικών», λέει.

Όσον αφορά την καταγγελία κακοποιητικών συμβάντων, η κα. Στρατηγάκη τονίζει ότι αυτή μπορεί να μη γίνει ποτέ και πως ακόμη και η εμπιστοσύνη στο νομικό σύστημα είναι προνόμιο που δεν μοιράζονται όλες οι γυναίκες. «Πρώτος στόχος είναι η ασφάλειά της, το να φύγει από τη σχέση. Πολλές αλλοδαπές γυναίκες χωρίς χαρτιά δεν θέλουν να το καταγγείλουν, γιατί μπορεί να μπλέξουν νομικά και οι ίδιες, πράγμα που έχει γίνει πάμπολλες φορές».

Η πιο επικίνδυνη περίοδος για ένα θύμα δεν είναι μέσα στη σχέση αλλά όταν χωρίζει

Όταν ένα θύμα φεύγει, ο άντρας νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο, εξηγεί η ψυχολόγος. «Την ενημερώνουμε για τους κινδύνους, εξετάζουμε πόσο επικίνδυνος μπορεί να είναι ο σύντροφός της -χωρίς φυσικά να μπορούμε να προβλέψουμε-, οργανώνουμε ένα σχέδιο και τη συμβουλεύουμε να μην ανακοινώσει στον θύτη ότι θα φύγει. Με μυστικότητα η γυναίκα θα ετοιμάσει τα έγγραφά της ή θα έχει μια έτοιμη βαλίτσα με τα απαραίτητα. Γίνεται και ενημέρωση σε αστυνομικό τμήμα αν κριθεί αναγκαίο. Πλέον υπάρχει και η υπηρεσία του Panic Button, μια εφαρμογή που κατευθείαν στέλνει μήνυμα δωρεάν στην αστυνομία».

Έμφυλη βία και διαθεματικότητα

Οι φιλοξενούμενες έχουν αντιμετωπίσει πολλαπλές μορφές διακρίσεων: ρατσισμό, μισαλλοδοξία, μισογυνισμό, ομοφοβία. Το τραύμα της κάθε διάκρισης αντιμετωπίζεται ολιστικά. Όμως μέσα στον ξενώνα, η διαφορετικότητα αποχρωματίζεται, χωρίς να τις διαχωρίζει. «Φέρουν το ίδιο βίωμα, το νοηματοδοτούν διαφορετικά και γίνονται ένα. Καταλαβαίνουν ότι όλες έχουν υπάρξει θύματα της βίας κάποιου άντρα στη ζωή τους και αυτό τις ενώνει. Οι γυναίκες συγκρίνουν τη ζωή τους πριν και μετά τον ξενώνα», λέει η κυρία Στρατηγάκη και προσθέτει: «Εδώ, βλέποντας και τις εργαζόμενες που έχουν τον έλεγχο της ζωής τους, αρχίζουν να συνειδητοποιούν τι είναι υγιές και φυσιολογικό. Βλέπουν τις εργαζόμενες να δουλεύουν, να σπουδάζουν, να ντύνονται όπως θέλουν, να φλερτάρουν, να ζουν κι αυτό τους δίνει δύναμη. Φυσικά υπάρχουν περιπτώσεις που οι γυναίκες δεν θέλουν αυτή τη ζωή. Δεν είμαστε εδώ για να αλλάξουμε τις γυναίκες, αλλά να τους επιτρέψουμε να κάνουν ό,τι αλλαγές θέλουν αυτές. Εμείς πρέπει να αλλάξουμε για αυτές, όχι αυτές για μας».

Όσον αφορά τις τρανς γυναίκες, ακόμα δεν είναι αποδεκτές. «Οι κανονισμοί των ξενώνων μέχρι στιγμής προβλέπουν φιλοξενία για cis γυναίκες – κρίνουν δηλαδή βάσει του βιολογικού τους φύλου. Αυτή η έμφαση στο βιολογικό φύλο θα έπρεπε να αλλάξει ριζικά από το κράτος και την κοινωνία»,  λέει η κοινωνική λειτουργός.

Το τραύμα

Το σώμα πάντα θυμάται. Ακόμα και μια μυρωδιά ή ένα τραγούδι μπορεί να τις πάει πίσω. Το τραύμα θα τις ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή. Όταν πηγαίνουν στους ξενώνες, οι περισσότερες κουβαλούν μαζί τους ψυχοσωματικά και χρόνιους πόνουςΣε ορισμένες περιπτώσεις «υιοθετούν» τον ρόλο του άντρα και κινδυνεύουν να γίνουν κακοποιητικές προς τα παιδιά. Αυτό ακριβώς το μοτίβο θέλει να σπάσει το επιστημονικό προσωπικό του ξενώνα.

«Συχνά τα θύματα επιλέγουν έναν μηχανισμό άμυνας. Πρέπει να καταλάβουν ότι ο μηχανισμός αυτός ήταν σωτήριος εκείνη τη στιγμή, όμως από δω και πέρα είναι ελεύθερες να τον αφήσουν πίσω. Το σώμα επηρεάζεται πολύ από το μετατραυματικό στρες και εμφανίζουν συχνά ψυχοσωματικά συμπτώματα. Τις βοηθάμε να αντιμετωπίσουν το τραύμα τους, να σπάσουν τον κύκλο, να μην ξαναβρεθούν σε κακοποιητική σχέση. Ακόμη κι αν επιλέξουν να μείνουν στη σχέση, προσπαθούμε να δούμε πώς μπορεί να γίνει αυτό με ασφάλεια», μου λέει κλείνοντας η κυρία Φουλούλη.