Εξερευνήσαμε την Τιμισοάρα, το κρυφό διαμάντι των Βαλκανίων

Δρόμους πήραμε και δρόμους αφήσαμε και ένα βράδυ Τετάρτης βρεθήκαμε να πετάμε πάνω από τα Καρπάθια Όρη. Το μικροσκοπικό ελικοφόρο βούιζε ανελέητα πάνω από τους ήχους μιας γλώσσας που μας ήταν ανοίκεια, μιας και ήμασταν οι μόνοι τέσσερις επιβάτες ελληνικής καταγωγής της ολιγάριθμης πτήσης της Tarom με τελικό προορισμό την Τιμισοάρα. Ο λόγος που μας έφερνε ως εδώ κρεμόταν στα προσκέφαλα των αεροπορικών μας θέσεων και, επιπλέον, είχε περίοπτη θέση στο περιοδικό του εθνικού ρουμάνικου αερομεταφορέα: «Τo 2023 – η Τιμισοάρα είναι το μέρος που πρέπει να είσαι!».

Προσγειωθήκαμε αισίως στη μικρή πολυπολιτισμική πόλη, που μαζί με τη δική μας Ελευσίνα και το Veszprém της Ουγγαρίας φέρει τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2023. Ευχάριστα ψυχρός, ο αέρας μύριζε τζάκι. Κουρασμένοι από την παράλογη πια ζέστη της Αθήνας, βάλαμε πρόθυμα τα πρώτα βαριά ρούχα της σεζόν, ρουφήξαμε λαίμαργα την ήπια, όψιμη φθινοπωρινή παγωνιά του βαλκανικού βορρά και ετοιμαστήκαμε να αφεθούμε στην ανακάλυψη.

Η Τιμισοάρα είναι μικρή σε έκταση, με ιδιαιτέρως χαμηλή δόμηση, εντυπωσιακά πολλά αρχιτεκτονικά διαμαντάκια, φαρδιά πεζοδρόμια, μεγάλες πλατείες και πολύ, πολύ πράσινο. Από την πρώτη στιγμή που βρίσκεσαι να σουλατσάρεις στα βουλεβάρτα της, να διασχίζεις τις γέφυρες πάνω από τον Μπέγκα ή να χαλαρώνεις σε ένα από τα βαπορέτα που ανεβοκατεβαίνουν το ποτάμι, νιώθεις την ανάγκη να κατεβάσεις ταχύτητες, να υιοθετήσεις έναν πολύ πιο χαλαρό ρυθμό.

Με την πρώτη ματιά, η μικρή αυτή πόλη καταρρίπτει κάθε στερεοτυπική εικόνα για τα Βαλκάνια. Ιδιαίτερα  στο κέντρο της πόλης, το σκηνικό είναι κατεξοχήν ευρωπαϊκό. Σκανάροντας το σκηνικό στην πλατεία Νίκης (Piața Victoriei), παρατηρώντας προσεκτικά τα επιβλητικά παλάτια Art Nouveau που την πλαισιώνουν, αναρωτιέται κανείς πώς γίνεται μια τέτοια πόλη, η οποία μάλιστα απέχει από τη Βουδαπέστη λιγότερο απ’ ότι απέχει η Λάρισα από την Αθήνα, να παραμένει σε ταξιδιωτική αφάνεια.

Μεταξύ Ρουμάνων και ιστοριοδιφών, η Τιμισοάρα είναι γνωστή κυρίως για τον ρόλο που διαδραμάτισε στην αιματηρή ρουμανική επανάσταση τον Δεκέμβριο του 1989, όταν οι τοπικές διαδηλώσεις πυροδότησαν ένα πανεθνικό κύμα που ανέτρεψε τον Τσαουσέσκου. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας, διαπιστώσαμε πως η χώρα εξακολουθεί να παλεύει με την κληρονομιά αυτής της επανάστασης. Είναι πολλοί εκείνοι που θέλουν να ξεχάσουν, γι’ αυτό και πουθενά δεν υπάρχει ούτε ένα κομμουνιστικό σύμβολο. Μόνο πάνω σε ευτελή τουριστικά εμπορεύματα βλέπει κανείς την προσωπογραφία του Τσαουσέσκου σήμερα.

Μονάχο ένα μουσείο, που στην πραγματικότητα δεν κατάφερε μέχρι σήμερα να πάρει τη βούλα επίσημου ιδρύματος, διατηρεί ζωντανή τη μνήμη· το Μουσείο Κομμουνιστή Καταναλωτή. Στεγασμένο σε μια υπέροχη μονοκατοικία που μοιάζει με παλιό αρχοντικό, αυτό το ιδιαίτερο μουσείο συγκεντρώνει μια τεράστια συλλογή από καθημερινά αντικείμενα που συνέθεταν το τυπικό ρουμάνικο νοικοκυριό επί κομμουνιστικού καθεστώτος. Ξεχαρβαλωμένα παιχνίδια στοιβάζονται δίπλα σε παλιομοδίτικα έπιπλα κάθε λογής, αρχαίες ηλεκτρικές συσκευές, βιβλία, βινύλια, γυάλινα μπουκάλια αναψυκτικών, προπαγανδιστικές αφίσες και χιλιάδες άλλα μεμοραμπίλια. Για πολλούς Ρουμάνους, όπως μας είπαν, μια επίσκεψη εδώ είναι αρκετά ζόρικη συναισθηματική εμπειρία.

Το ισχυρότερο σύμβολο της μετάβασης της Ρουμανίας από την απόλυτη εσωστρέφεια στο σήμερα της παγκοσμιοποίησης δεσπόζει στην κεφαλή της εντυπωσιακής πλατείας της Νίκης. Το επιβλητικό κτίριο της Όπερας της Τιμισοάρα αποτέλεσε το «στρατηγείο» της επανάστασης το 1989. Σήμερα, οι άνθρωποι μοιάζουν να περνούν καθημερινά απ’ έξω χωρίς να δίνουν και τόση σημασία. Τα πρωινά η πλατεία σφύζει από ζωή: φοιτητές (η πόλη φιλοξενεί 40.000 περίπου) πηγαινοέρχονται με ποδήλατα ή πεζοί, συνταξιούχοι απολαμβάνουν τον καφέ ή τη βόλτα τους, παιδιά παίζουν ανέμελα, μιας και το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού κέντρου είναι πεζοδρομημένο.

Δεν πρόκειται σίγουρα για μια πόλη σκέτη τουριστική παγίδα από εκείνες με τα άφθονα καταστήματα που πωλούν περιττά μπιχλιμπίδια, αλλά για μια γνήσια, βιώσιμη και πολυπολιτισμική πόλη που κινείται με μετρημένους ρυθμούς και προσφέρει ακριβώς όσα χρειάζεται ένας επισκέπτης. Παρά βέβαια τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της που μαρτυρά ως σήμερα η αρχιτεκτονική της, οι άνθρωποι μοιάζουν κάπως κλειστοί. Κάτι που ίσως έχει να κάνει με το γεγονός ότι μιλούν από λίγο έως καθόλου αγγλικά. Η αλήθεια είναι πως πολύ πιο εύκολα συναντάς ανθρώπους που ξέρουν – έστω και λίγα – ελληνικά.

Ο ιστορικός πυρήνας της Τιμισοάρα είναι συμπαγής, βατός και αναπτύσσεται γύρω από τρεις πλατείες – η μία ομορφότερη της άλλης – απαλλαγμένες από αυτοκίνητα. Την πλατεία της Νίκης διαδέχονται εκείνη της Ελευθερίας (Piața Libertații) και εκείνη της  Ένωσης (Piața Unirii ). Κοινό μοτίβο σε όλο το κέντρο της πόλης, από τους παράδρομους μέχρι τις εγγύτερες γειτονιές Fabric, Iosefin και Elisabetin, οι οποίες εκπέμπουν ταυτόχρονα αρχιτεκτονική γοητεία και εγκατάλειψη, αποτελούν οι εργασίες αποκατάστασης. Η Τιμισοάρα έχει αποκαταστήσει δεκάδες από τα 14.000 ιστορικά κτίρια της, αναβαθμίζοντάς τα ως ένα σημείο. Αυθεντική και σταθερά μεταλλασσόμενη, η Τιμισοάρα επιδεικνύει μεγάλη επιθυμία να αποβάλει τα στερεότυπα που συνδέονται με την Ανατολική Ευρώπη.

Στην πανέμορφη πλατεία της Ένωσης, το μπαρόκ παλάτι, διοικητικό κέντρο κατά τη διάρκεια της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, στεγάζεται πλέον το Εθνικό Μουσείο Τέχνης της Τιμισοάρα, το οποίο φιλοξενεί μια πολύμηνη έκθεση του Ρουμάνου γλύπτη Constantin Brancusi, φέρνοντας έργα από το Centre Pompidou στο Παρίσι, την Tate Modern στο Λονδίνο και αλλού. Στο πλαίσιο της επίσκεψής μας επισκεφθήκαμε φυσικά την έκθεση, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη έκθεση έργων του διάσημου καλλιτέχνη που έφερε την επανάσταση στην τέχνη της γλυπτικής στη Ρουμανία εδώ και 50 χρόνια.

Λένε πως αν θες στ’ αλήθεια να γνωρίσεις μια χώρα κι έναν λαό, εκθέσου στην τέχνη του. Έτσι κι εμείς, ανάμεσα στις άφθονες πολιτιστικές δράσεις της περιόδου, επισκεφθήκαμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης, στεγασμένη σε ένα από τα παλαιότερα κτίρια της πόλης, το κτίριο της Διοίκησης Φρουραρχείου (Garrison Command). Πρόκειται για μια έκθεση πολυμεσική με θέμα την σημασία των κοινοτήτων, της ένταξης και της συνεργασίας, και της αποαποικιοποίησης. Παρακολουθήσαμε την παράσταση «Όρνιθες» του δικού μας Αριστοφάνη από το Ουγγρικό Κρατικό Θέατρο της Τιμισοάρα σε σκηνοθεσία Kokan Mladenović, αλλά και την παράσταση σύγχρονου χορού «Foreign Body» στο πλαίσιο του φεστιβάλ «in: v z b l» που πραγματοποιείται εδώ και τρία χρόνια κάθε φθινόπωρο στην Τιμισοάρα.

Στο πλαίσιο του φεστιβάλ βαλκανικού κινηματογράφου «Taifas», που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά φέτος αλλά που οι διοργανωτές του θα ήθελαν πολύ να καθιερωθεί, παρακολουθήσαμε μια σειρά από πολύ ενδιαφέρουσες ταινίες νέων κυρίως κινηματογραφιστών που αναζητούν την ταυτότητά τους μεταξύ βαλκανικού και δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού και καταπιάνονται με ζητήματα ιστορικής μνήμης, δικαιωμάτων, επιβίωσης, περιβάλλοντος, μοναξιάς, οικονομικής κρίσης και σύγχρονων μορφών αποικιοκρατίας.

Η Τιμισοάρα υπήρξε από παλιά το κέντρο του πολιτισμού, του εμπορίου και της τεχνολογίας στην περιοχή και η εμπειρία του ταξιδιού μας απέδειξε πως οι τέχνες σίγουρα συνεχίζουν να ανθούν στην Τιμισοάρα ακόμα και σήμερα. Σίγουρα, βρίσκεται σε ζύμωση αυτή τη στιγμή και ενδεχομένως σε λίγα χρόνια από τώρα να τρίβουμε τα μάτια μας με την εξέλιξή της σε πολλά επίπεδα.

Για όποιους σκοπεύουν να επισκεφθούν την Τιμισοάρα, ο Δεκέμβρης θα είναι γεμάτος εκδηλώσεις κι, επιπλέον, η πόλη θα φορά τα γιορτινά της, φαντάζοντας ακόμα πιο μαγική. Για τους λάτρεις των ταινιών τρόμου, από 29/11 ως 03/12 διεξάγεται το «Dracula TiMes festival». Ο Δεκέμβρης θα είναι επίσης γεμάτος συναυλίες και μουσικά event με απόλυτο highlight την συναυλία της βραβευμένης με Grammy βρετανίδας τραγουδίστριας Jessie J. Μεταξύ 16 και 18 Δεκεμβρίου η Τιμισοάρα αποχαιρετά το 2023 και παραδίδει τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας με ένα τριήμερο φαντασμαγορικών εκδηλώσεων απ’ άκρη σ’ άκρη της πόλης.

https://timisoara2023.eu/en/