Tα ρεμπέτικα και οι αμανέδες συναντούν τη τζαζ στο Μικρό Γκλόρια

Η Φένια Παπαδόδημα ρίχνει φως στη σπουδαιότερη ελληνική φωνή της Αμερικής των αρχών του 20ού αιώνα, τη Μαρίκα Παπαγκίκα, και γράφει το «Marika’s dream». Στις 3, 4, 10, 11 και 18 Νοεμβρίου 2023 στο Θέατρο Μικρό Γκλόρια σε κείμενο, ερμηνεία, τραγούδι της ιδίας, αφηγείται στον μονόλογό της, την περιπετειώδη ζωή της σπουδαίας τραγουδίστριας, τα όνειρα, τις δυσκολίες, τον ρατσισμό που βίωναν όλοι οι μετανάστες εκείνης της εποχής στην Νέα Υόρκη. Η Φένια Παπαδόδημα συνδέει την ζωή της Μαρίκας Παπαγκίκα με την ζωή μιας άλλης εμβληματικής τραγουδίστριας, της Μπίλι Χόλιντεϊ που ξεκινάει την καριέρα της στο Χάρλεμ το 1929, όταν η Μαρίκα μεσουρανεί ακόμη στο Μανχάταν τραγουδώντας στο δικό της κλαμπ, το περίφημο «Marika’s».

Η Μαρίκα Παπαγκίκα και η Μπίλι Χόλιντεϊ έχουν ένα κοινό. Μια φωνή που θεραπεύει ψυχές. Γιατί το μπλουζ δεν έχει πατρίδα. Η Φένια Παπαδόδημα ερμηνεύει ζωντανά τα πιο γνωστά σμυρναίικα και ρεμπέτικα τραγούδια της Μαρίκας Παπαγκίκα και μερικά από τα πιο εμβληματικά τραγούδια της Μπίλι Χόλιντεϊ, «παντρεύοντας» τις τζαζ μπαλάντες με τους αμανέδες.

Επί σκηνής την συνοδεύουν ο Πάνος Βέργος στο σαντούρι, ο Γιώργος Παλαμιώτης στο μπάσο και ο Γιώργος Μικρός στο πιάνο, θα μας ταξιδεύσουν αυτοσχεδιαστικά από τα παραδοσιακά σμυρναίικα στο «Well, You Needn’t» του Thelonious Monk.

Για την συγγραφή του κειμένου η Φένια Παπαδόδημα, άντλησε υλικό από τις αφηγήσεις του Γιώργου Κατσαρού που έχουν καταγραφεί στο αρχείο του Παναγιώτη Κουνάδη, από την αυτοβιογραφία της Μπίλι Χόλιντεϊ και από τη θεατρική νουβέλα που έχει γράψει η ίδια «Μια γάτα που την λέγαν Μπίλι Χόλιντεϊ» (εκδόσεις Γαβριηλίδης 2013).

Η μεγάλη άγνωστη Μαρίκα Παπαγκίκα σφράγισε την μουσική σκηνή της Νέας Υόρκης. Η Μαρίκα Παπαγκίκα έγινε σταρ και ίνδαλμα όχι μόνο για τους Έλληνες μετανάστες, αλλά και για τους Αμερικάνους, την εποχή του Charleston και του Black bottom, τραγουδώντας σμυρναίικα και ρεμπέτικα στην καρδιά του Μανχάταν.

Γεννήθηκε στην Κω την 1η Σεπτεμβρίου 1890 και το 1913 πήγε στην Αλεξάνδρεια με την οικογένειά της. Το 1915, μαζί με τον σύζυγό της Κώστα Παπαγκίκα, ταξίδεψε στο αμπάρι του υπερωκεάνιου με 40 δολάρια στην τσέπη για τις ΗΠΑ. Η Μαρίκα και ο σύζυγος της Κώστας Παπαγκίκας που έπαιζε σαντούρι, κατόρθωσαν το ακατόρθωτο. Ανοιξαν το νάιτ κλαμπ «Marika’s» στο νούμερο 215W της 34ης Οδού κοντά στην 8η Λεωφόρο.

Είχε σπουδαία διαδρομή στο πάλκο και στη δισκογραφία, κυκλοφόρησε πολλούς δίσκους με την Columbia και έγινε το χρυσό Ελληνικό όνομα στην περίφημη αμερικανική Jazz Age μέχρι το Κραχ του 1929, οπότε και καταστράφηκε οικονομικά. Δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα, ενώ το μουσικό της ρεπερτόριο έγινε ευρέως γνωστό στην Ελλάδα μετά από 40 χρόνια, τη δεκαετία του ‘70.

Την εποχή αυτή που μεσουρανούσε η Μαρίκα Παπαγκίκα, το 1929, μία άλλη εμβληματική μουσική προσωπικότητα της αμερικανικής τζαζ σκηνής, η Μπίλι Χόλιντεϊ, περνούσε την πρώτη της οντισιόν στο Χάρλεμ. Η Μπίλι Χόλιντεϊ από την στιγμή που άρχισε να τραγουδάει επαγγελματικά, είχε σίγουρα ακούσει το όνομα της Μαρίκας. Το όνειρο κάθε μαύρης τραγουδίστριας ήταν να τραγουδήσει στο Μανχάταν, κάτι που η Μαρίκα έχει καταφέρει ήδη από το 1925 και μάλιστα στο δικό της μαγαζί! Η Μπίλι Χόλιντεϊ έλεγε «.. ούτε μισή ώρα δεν απέχει το Χάρλεμ από το Μανχάταν κι όμως μου πήρε δέκα χρόνια για να τραγουδήσω εκεί!….».

Η Μαρίκα και η Μπίλι συναντιούνται στο κυνήγι μιας καλύτερης ζωής, στο τεράστιο καζίνο της Νέας Υόρκης. Στο «τζογέτο» όπως αφηγείται ο Γιώργος Κατσαρός, εκπρόσωπος αυτής της γενιάς μουσικών που μετανάστευσαν στην Αμερική, και που είχε γνωρίσει πολύ καλά το ζευγάρι.

Στο «Marika’s dream» διηγήσεις για τον ρατσισμό που βίωσαν οι μετανάστες και πολύ περισσότερο απ’ όλους οι μαύροι, ιστορίες για θρυλικά πρόσωπα της εποχής, όπως ο χαρτοπαίκτης Nick the Greek, αλλά και για τους Έλληνες μουσικούς που έπαιζαν στα «χοτέλια» και στα «κλόμπια» της Νέας Υόρκης, μπλέκονται με βιογραφικά στοιχεία και απίθανα επεισόδια από τη ζωή της Μπίλι Χόλιντεϊ και της Μαρίκας Παπαγκίκα.

Η Φένια Παπαδόδημα, μιλά στο Βήμα για αυτό το ιδιαίτερο project, για την Μαρία Παπαγκίγκα και τη Μπίλι Χόλιντεϊ, την σύνδεσή τους και τη συνάντησή τους.

Η Φένια Παπαδόδημα.

Τι στάθηκε αφορμή για να συναντήσετε τη Μαρίκα Παπαγκίκα ; και στη συνέχεια τη Μπίλι Χόλιντεϊ;

«Για πρώτη φορά συνάντησα την Μαρίκα Παπαγκίκα πριν από χρόνια, όταν άκουγα τραγούδια , αμανέδες ιδιαίτερα , ψάχνοντας διαφορετικές εκτελέσεις και υλικό για να τραγουδήσω. Είχα διαβάσει και αυτό που είπε για την Παπαγκίκα ο Γιώργος Κατσαρός, κι αυτός μουσικός μετανάστης στην Αμερική την ίδια περίοδο, ότι η Παπαγκίκα ήταν μια υπέροχη «βυζαντινή» φωνή. Αυτό μου έκανε μεγάλη εντύπωση καθώς αυτό πιστεύω και για μένα καθώς στην βυζαντινή έκφραση πιστεύω «ανήκει» και η δική μου φωνή γιατί εκεί εκφράζεται ολόψυχα. Όταν άκουσα το σμυρναίικο μινόρε είναι αλήθεια ότι συγκλονίστηκα. Χρόνια αργότερα διάβασα το συνοπτικό αλλά πολύτιμο βιβλίο που κυκλοφόρησε ο Παναγιώτης Κουνάδης για την Παπαγκίκα. Εκεί περιγράφει το πως ανακάλυψε την φωνή της το 2005 ο συλλέκτης της μουσικής Ιαν Ναγκόσκι. Σε ένα χαρτόκουτο με δίσκους 78 στροφών που του έφερε κάποιος παλιατζής στην Βαλτιμόρη. Έγραψε για την Παπαγκίκα. «Η φωνή της θυμίζει την πρώτη κραυγή του ανθρώπου» και ακόμη ότι θεωρεί πως το σμυρναίικο μινόρε είναι το πιο όμορφο τραγούδι που έχει ακούσει ποτέ. Τολμώ να πω πως έχει δίκιο».

Ποιο είναι το ενδιαφέρον στη συνάντηση Μαρίκας και Μπίλι;

«Η συνάντηση Μαρίκας και Μπίλι ήρθε πραγματικά απρόβλεπτα κι ενώ έγραφα το κείμενο της παράστασης. Συνειδητοποίησα ότι η περίοδος κατά την οποία μεσουρανούσε η Μαρίκα Παπαγκίκα στο Μανχάταν και κυρίως το 1929 κι ενώ ηχογραφεί με την Columbia το τραγούδι «Η φλογερή σου η μάτια», λίγους δρόμους πιο βόρεια, στο Χάρλεμ, η Μπίλι Χόλιντεϊ περνούσε την πρώτη της οντισιόν στο κλαμπ Pod’s & Jerry’s. Πραγματικά μου φάνηκε απίστευτη «διασταύρωση»…! Αγαπώ την Μπίλι και είχα ανεβάσει στο Θέατρο Πορεία σε συνεργασία με τον Ντέιβιντ Λιντς και σε σκηνοθεσία του Θοδωρή Αμπαζή, την μουσική παράσταση «Μια γάτα που την λέγαν Μπίλι Χόλιντεϊ», βασισμένη στην ομώνυμη θεατρική μου νουβέλα που είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Όταν συνειδητοποίησα πόσο κοντά έζησαν η Μαρίκα και η Μπίλι αποφάσισα να κάνω αυτή την παρένθεση στην παράσταση «Marika’s dream» και να αναφερθώ στον παράλληλο αλλά και τόσο πιο δύσκολο αγώνα της θρυλικής αφροαμερικάνας ιέρειας της τζαζ. Γιατί όπως έλεγε η ίδια στην αυτοβιογραφία της «Ούτε μισή ώρα δρόμος δεν είναι με τα πόδια από το Χάρλεμ ως το κέντρο του Μανχάταν κι όμως μου πήρε δέκα χρόνια για να τραγουδήσω εκεί». Κι ακόμη βρίσκω πολύ ενδιαφέρον την ευκαιρία που μου δίνεται να συνδυάσω ζωντανά το μουσικό τοπίο που επικρατούσε στον κόσμο των μεταναστών της Ανατολής με το Χάρλεμ της αφροαμερικανικής τζαζ του 20 και του 30».

Γιατί να έρθεις κάποιος στην παράστασή σας;

«Ολα τα τραγούδια που έχω επιλέξει και τραγουδώ στην παράσταση τα έχω πολύ αγαπήσει και τα τραγουδώ με την ψυχή μου. Πιστεύω ότι θα ακούσει κανείς όμορφα και σπάνια τραγούδια και θα μάθει τρέλα επεισόδια από τις ιστορίες δυο γυναικών που ξεπέρασαν κατά πολύ την «μοίρα» τους παλεύοντας με μοναδικό όπλο το ταλέντο και την ομορφιά της ψυχής τους. Ζωντανά θα έχει την σπάνια ευκαιρία να βιώσει το μουσικό πάντρεμα και τις συναρπαστικές ερμηνείες τριών μοναδικών μουσικών του Παναγιώτη Βέργου στο σαντούρι, του Γιώργου Μικρού στο πιάνο και του Γιώργου Παλαμιωτη τη στο μπάσο. Με συνοδεύουν καθώς περνάω από τα Σμυρναίικα και τα ρεμπέτικα της Παπαγκίκα στις θρυλικές μπαλάντες και το σουίνγκ του 20 της Μπίλι. Ακόμη θα απολαύσει ο θεατής μερικές από τις σπάνιες φωτογραφίες της Νέας Υόρκης του 20 και του 30. Θα ανακαλύψει την ζωή μια μοναδικής, συγκλονιστικής ερμηνεύτριας. Της Μαρίκας Παπαγκίκα αλλά και του συζύγου της, που έπαιζε σαντούρι, του Κώστα Παπαγκίκα , του επονομαζόμενου Γκας. Πιστεύω πως κάθε ακροατής θα συγκινηθεί και θα θυμάται φεύγοντας όσα ακούστηκαν γι αυτήν και θα θελήσει να την αναζητήσει για να ακούσει την σπάνια φωνή της».

Πάρα πολλές οι παραστάσεις στην Αθήνα και φέτος, όπως και οι συναυλίες. Με ποια κριτήρια -κατά τη γνώμη σας- πρέπει να επιλέξει το κοινό;

«Μπορώ να απαντήσω για τον τρόπο με τον όποιον θα επέλεγα εγώ. Θα επιθυμούσα να δω κάτι που θα μου προσφέρει πνευματική τροφή, δύναμη και ελπίδα. Κάτι που συμβαίνει όταν αναγνωρίζουμε σ ένα έργο η σε έναν καλλιτέχνη την προσωπική μας ταυτότητα. Το συγκλονιστικό με την Μαρίκα Παπαγκίκα είναι ότι δίνει ένα τρομερό παράδειγμα δράσης και δημιουργικότητας σ έναν τόπο όπου βρέθηκε ως ξένη! Και ότι κατάφερε το κατάφερε τραγουδώντας στα ελληνικά, τα τραγούδια της δικής της παράδοσης. Δεν αντέγραψε κανέναν. Υπήρξε μια από τις πιο δραστήριες τραγουδίστριες της δεκαετίας του 20 ηχογραφώντας περισσότερους από 225 δίσκους! Η στάση της είναι μαρτυρία μια σ σταθερής πίστης σε αξίες και δυνάμεις που δεν εξηγούνται μόνο με τα λόγια. Κάτι αντίστοιχο όμως συμβαίνει και με την Μπίλι Ερχόμενη από το χειρότερο αμπάρι της ζωής καταφέρνει να αγγίξει τον κόσμο όλο. Αν αυτές δεν είναι ενδιαφέρουσες ζωές, τότε τι να προτείνω; Να δούμε τηλεόραση στο Θέατρο;! Καλύτερα να μείνουμε σπίτι».