Αγγελος Γουλανδρής: Ενας κοσμοναύτης στη Γη - Η άγνωστη πλευρά του

Ο Άγγελος Γουλανδρής είχε πάντοτε το βλέμμα του στραμμένο στο μέλλον. Από το 1964, όταν ίδρυσε μαζί με τη σύζυγό του και γνωστή βοτανική ζωγράφο Νίκη Γουλανδρή το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας (ΜΓΦΙ) στην Κηφισιά, είχε προβλέψει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του 21^ου αιώνα θα ήταν κλιματική αλλαγή και η διαχείριση των φυσικών πόρων του πλανήτη και ότι τα θέματα αυτά κάποια στιγμή, θέλοντας και μη, θα βρίσκονταν ψηλά στην παγκόσμια πολιτική ατζέντα. Γι’ αυτό και αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στη δημιουργία μιας μικρής «κιβωτού» για τη φύση που θα εκπαίδευε τις μελλοντικές γενιές. Έτσι του άρεσε να χαρακτηρίζει το μουσείο, ως «κιβωτό».

Τώρα, χρόνια μετά το θάνατό του, ήρθε η ώρα να γνωρίσουμε μια διαφορετική πτυχή του σπουδαίου αυτού ανθρώπου. Γιατί μπορεί στη δημόσια ζωή του να ήταν ένας γνήσιος οραματιστής κι ένας πρωτοπόρος της οικολογίας, αλλά στην ιδιωτική του ζωή, ο Άγγελος Γουλανδρής ήταν ένας λαμπρός εικαστικός με βαθύ κι ειλικρινές ενδιαφέρον για την τέχνη, την οποία θεωρούσε «τη μόνη παράλληλη με τη φύση πηγή δημιουργίας».

Το Βήμα επισκέφθηκε την πρώτη αναδρομική έκθεση «Άγγελος Γουλανδρής: Κοσμοναύτης στη Γη», μετά το θάνατο του Άγγελου Γουλανδρή, στο ΜΓΦΙ και ξεναγήθηκε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του μουσείου κ. Λάμπη Θεοδωρόπουλο. «Ο Άγγελος Γουλανδρής και στη συμπεριφορά και στον τρόπο σκέψης ήταν καλλιτέχνης» θα πει στο Βήμα ο κ. Θεοδωρόπουλος, στενός συνεργάτης του Γουλανδρή για πολλά χρόνια. «Ποτέ όμως δεν είχε πει “είμαι ζωγράφος”. Δεν παρουσίαζε ποτέ το έργο του. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, παρήγαγε πάνω από 2000 έργα. Όμως, έκανε ελάχιστες εκθέσεις που περιλάμβαναν μόνο τα γεωμετρικά του έργα – μία το 1972 στο Σικάγο, άλλη μία το 1983 στο Ντάλας του Τέξας, και μία τρίτη το 1987 στη γκαλερί Αθηνών».

Ο Άγγελος Γουλανδρής στην έκθεση του στο Σικάγο το 1972.

Με αφετηρία τα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο Γουλανδρής ασχολήθηκε με την τέχνη συστηματικά και αθόρυβα, παράγοντας τα δικά του έργα μέσω μιας ευρείας γκάμας υλικών και μέσων. Αν και «ο ίδιος ήταν εσωστρεφής», όπως θα πει ο κ. Θεοδωρόπουλος, η τέχνη του είναι επικοινωνιακή, φορτισμένη με νοήματα. Αρκετοί από τους πίνακες, τα σχέδια και τα γλυπτά του στην παρούσα, πολύ δεμένη έκθεση αποκαλύπτουν ότι ο Γουλανδρής ήταν αφενός υπέρμαχος του περιβάλλοντος κι αφετέρου ένας αληθινός καλλιτέχνης.

Για τρεις δεκαετίες, περιπλανήθηκε στον χώρο ελευθερίας που ανοιγόταν μπροστά του μέσω της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Έχοντας μια πολύ ολιστική προσέγγιση του κόσμου και της ζωής, αναζητούσε μία νέα τάξη, επιχειρώντας να συνδέσει οικολογικούς στόχους με πολιτιστικές αξίες. «Ο τρόπος ζωγραφικής του ήταν και ο τρόπος σκέψης του», θα πει ο κ. Θεοδωρόπουλος επ’ αυτού. «Πολλές φορές, εκεί που δουλεύαμε οι δυο μας, μου έλεγε: “Είμαι συγχυσμένος. Και θα τραβήξω τώρα γραμμές για να βάλω τα πράγματα σε τάξη”. Ήταν ο τρόπος του».

Φωτ.: Αλεξάνδρα Κολλάρου

Πολλά από τα έργα του είναι γεωμετρικά και δυναμικά, άλλα πιο εξπρεσιονιστικά και ανήσυχα, αντανακλώντας την πολύπλευρη προσωπικότητά του δημιουργού. Είναι εντυπωσιακό το με τι ευκολία ο Άγγελος Γουλανδρής μπορούσε να μεταπηδά από τη ζωγραφική στη γλυπτική στο βιτρό, από τα ακρυλικά στους μαρκαδόρους και τα μελάνια. Η γκάμα που έχει με τα μέσα είναι εκπληκτικά σπάνια.

Παράλληλα, το έργο του Άγγελου Γουλανδρή μαρτυρά ότι ο ίδιος ήταν εκτεθειμένος στην παγκόσμια τέχνη και κουλτούρα της εποχής του. Παρούσα στην ξενάγηση είναι και η συνεργάτης της έκθεσης κ. Αλεξάνδρα Κολλάρου, επαγγελματίας της τέχνης, συγγραφέας αλλά και καλλιτέχνης και η ίδια, η οποία θα πει: «Μέσα από τα έργα του Άγγελου Γουλανδρή μπορεί κανείς αν δει τις επιρροές του από την εποχή – τα μοντερνιστικά, γεωμετρικά, εξπρεσιονιστικά στοιχεία. Τα έργα του συνομιλούν με την εποχή κατά την οποία φιλοτεχνήθηκαν αλλά, ταυτόχρονα, είναι και τρομερά σύγχρονα. Είναι διαχρονικό το έργο του Άγγελου Γουλανδρή».

Φωτ.: Αλεξάνδρα Κολλάρου

Μέσα από την τέχνη, ο μέγας αυτός οραματιστής προσπαθούσε να αποκωδικοποιήσει τη γεωμετρία του σύμπαντος, να ανακαλύψει μια άλλη οπτική του κόσμου, να ερμηνεύσει τη ζωή, «να βρει», όπως γράφει ο ίδιος, «μια νέα τάξη λόγου και γραφής πέρα από τα όρια και τις κατακτήσεις της γνώσης». Ή όπως θα πει ο κ. Θεοδωρόπουλος, «στη σύγχυση που υπήρχε γενικά – είτε στο περιβάλλον, είτε στο σύμπαν, είτε κοινωνικά, προσπαθούσε να βάλει μια τάξη με αυτές τις γεωμετρικές γραμμές και τη μαθηματική ακρίβεια».

Όσο για τον χαρακτηρισμό του ως «κοσμοναύτη» στον τίτλο της έκθεσης, η κ. Κολλάρου εξηγεί «Κοσμοναύτης γιατί πλοηγούνταν σε όλα αυτά τα θέματα μέσα από τη φαντασία και την τέχνη του», και ο κ. Θεοδωρόπουλος θα συμπληρώσει: «Παρόλο που ήταν πολύ γήινος, η φαντασία του τον ταξίδευε σε ολόκληρο το σύμπαν». Ακριβώς όπως συμβαίνει όταν είμαστε παιδιά.

Φωτ.: Αλεξάνδρα Κολλάρου

Τα 117 έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση – πίνακες, σχέδια, γλυπτά και βιτρό – επιλέχθηκαν πολύ προσεκτικά ανάμεσα σε σύνολο περίπου 2200 έργων που άφησε πίσω του, κληρονομιά στην αγαπημένη του «κιβωτό» ο μέγας οραματιστής. Κληρονομιά, μάλιστα. Και πολύ συγκινητική υπό την έννοια ότι και τα 117 αυτά έργα που εκτίθενται είναι προς πώληση, με τα έσοδα να πηγαίνουν απευθείας στη στήριξη του Μουσείου.

«Είναι κάτι το σχεδόν υπερβατικό. Το γεγονός δηλαδή ότι μέσα από αυτά τα έργα, ο δημιουργός, ο οποίος δεν είναι πια εδώ, μπορεί να βρίσκει πόρους, να φέρνει χρήματα για να στηρίξει το έργο του Μουσείου» τονίζει η κ. Κολλάρου. «Είναι σαν να απλώνει το χέρι του από το υπερπέραν αυτός ο ‘κοσμοναύτης’. Το ότι υπάρχει αυτό το απόθεμα, το ντεπό έργων που μπορούν να στηρίξουν επί μακρό το έργο του μουσείου είναι μεγαλοφυές κατά τη γνώμη μου».

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας, ακούγονται κάθε τόσο παιδικές φωνές. Στους διαδρόμους και στην είσοδο του μουσείου, μικρά βουναλάκια από πολύχρωμες τσάντες μαρτυρούν πως άλλη μία γενιά είναι εδώ. Από τότε που άνοιξε τις πόρτες του, το μουσείο έχουν επισκεφθεί εκατομμύρια σχολεία και η συμβολή του στην εκπαίδευση των νέων γενιών είναι σπουδαία. Ποιος δεν έχει άραγε μια μακρινή, σχεδόν ονειρική ανάμνηση από μια σχολική εκδρομή σε αυτό το μουσείο; Δεν υπάρχει σχολείο που να μην έχει περάσει από εδώ. Σίγουρα αξίζει μια επιστροφή εδώ ως ενήλικες πια – ενδεχομένως με τα δικά σας πιτσιρίκια πλέον – με αφορμή αυτήν την πολύ σημαντική στιγμή για το μουσείο στιγμή. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι η έκθεση συνοδεύεται από συλλεκτικό κατάλογο και ένα παράλληλο πρόγραμμα δραστηριοτήτων για μικρούς και μεγάλους.

Λίγα λόγια για τον Άγγελο Γουλανδρή

Ο Άγγελος Γουλανδρής.

Από παλιά ναυτική οικογένεια της Άνδρου, ο Άγγελος Γουλανδρής γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1920. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1935, διατηρώντας στενούς δεσμούς με το Παρίσι. Μαζί με τη σύζυγό του Νίκη, ίδρυσε το Μουσείο το 1964, ένα έργο στο οποίο αφιερώθηκε μέχρι το θάνατό του το 1996.

Ήταν ένας από τους πρώτους ευεργέτες στην Ελλάδα που προέβλεψε τις συνέπειες της ανθρώπινης επιβάρυνσης του περιβάλλοντος και ο πρώτος που ανέλαβε δράση. Στόχος του μουσείου ήταν να βοηθήσει μικρούς και μεγάλους να κατανοήσουν τον πλούτο του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας μας και την τεράστια σημασία της διαφύλαξής του. Ο ρόλος του Γουλανδρή στο ίδρυμα δεν ήταν μόνο αυτός του ευεργέτη – του έδωσε την κατεύθυνση και το χαρακτήρα του.

Παράλληλα με το έργο του στο Μουσείο, ο Άγγελος Γουλανδρής ξεκίνησε να ζωγραφίζει συστηματικά τη δεκαετία του ’60, αναζητώντας έναν νέο κώδικα αξιών που θα αποκαταστήσει τη φυσική ισορροπία και την αρμονία.

Λίγα λόγια για το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας είναι αφιερωμένο στη μελέτη, διατήρηση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας και την προώθηση της οικολογικής συνείδησης. Από την ίδρυσή του χάραξε μια πρωτοπόρα πορεία προσέγγισης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και ανέπτυξε επιστημονική και εκπαιδευτική δραστηριότητα για την αντιμετώπιση και ανάσχεση των περιβαλλοντικών απειλών με ιδιαίτερη έμφαση στην κλιματική αλλαγή.

Φωτ.: Αλεξάνδρα Κολλάρου