Στις 18 Οκτωβρίου, όταν πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με τον Στέλιο Κούλογλου στο περιθώριο της Ολομέλειας του Ευρωκοινοβουλίου στο Στρασβούργο, πολλά πράγματα ήταν διαφορετικά: το πέρασμα της Ράφα παρέμενε κλειστό, κρατώντας την ανθρωπιστική βοήθεια μακριά από τον άμαχο πληθυσμό στη Λωρίδα της Γάζας. Η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν είχε εγκρίνει ακόμη το ψήφισμα μέσω του οποίου ζητά λύση δύο κρατών. Και ο ίδιος ανήκε ακόμη στην ευρωομάδα του ΣΥΡΙΖΑ.
Παρά τις ραγδαίες (αλλά, στο σύνολό τους, μάλλον αναμενόμενες) εξελίξεις που μεσολάβησαν από τότε, τα όσα είχε να πει ο Ευρωβουλευτής που ανακοίνωσε σήμερα την αποχώρησή του από την ευρωομάδα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, όχι όμως και από την πολιτική ομάδα της Αριστεράς (Left), παραμένουν επίκαιρα.
Μιλώντας στο ΒΗΜΑ, περιγράφει τον πόλεμο στο Ισραήλ ως άλλο ένα κεφάλαιο σε έναν αέναο κύκλο αιματοχυσιών, καταδικάζει την επίθεση της Χαμάς, όμως τονίζει ότι η λύση περνά μέσα από την συνειδητοποίηση ότι «όσο υπάρχει κατοχή δεν θα υπάρχει ειρήνη». Επιπλέον, υποστηρίζει ότι η Ευρώπη «έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος της όποιας γεωπολιτικής ισχύος είχε στο παρελθόν», ενώ προβλέπει σημαντική επιδείνωση των ελπίδων για επίλυση του Μεσανατολικού στο – ολοένα και πιθανότερο – σενάριο επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ στην αμερικανική προεδρία.
Τέλος, σχετικά με το ενδεχόμενο νέων προσφυγικών ροών ως αποτέλεσμα του πολέμου και την ενδεδειγμένη στάση της ΕΕ, ο κ. Κούλογλου επισημαίνει ότι τόσο το μπλοκ όσο και η Ελλάδα συγκεκριμένα «έχει ανάγκη τους πρόσφυγες και τους μετανάστες» για να μην μετατραπεί σε έναν τόπο συνταξιούχων, αποδυναμωμένο τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά.
Επιθέσεις σε αμάχους ως… στατιστική διόρθωση
Την ημέρα της συνέντευξής μας, τα ανακοινωμένα θύματα μεταξύ του άμαχου πληθυσμού στη Λωρίδα της Γάζας αυξάνονταν ήδη με ραγδαίους ρυθμούς. «Μετά την απαράδεκτη επίθεση της Χαμάς, ένα έγκλημα πολέμου με θύματα μεταξύ των αμάχων στο Ισραήλ, ζούμε την προσπάθεια στατιστικής διόρθωσης», υποστηρίζει ο κ. Κούλογλου. «Μέχρι τώρα, για κάθε έναν νεκρό Ισραηλινό είχαμε 200 Παλαιστίνιους. Τις πρώτες ημέρες του πολέμου αυτό πήγαινε να ανατραπεί ριζικά, ήταν ένας προς έναν – πράγμα που αντιβαίνει στους κανόνες της στατιστικής του πολέμου και του Απαρτχάιντ. Σκοτώνουν Παλαιστινίους για να αλλάξει αυτή η ισορροπία».
«Όσο αυτό προχωράει, φυσικά θα υπάρχουν και διαμαρτυρίες και στη Δύση, αλλά ιδιαίτερα στις αραβικές χώρες και σε εκείνες που δεν εμπλέκονται άμεσα σε αυτό το δίπολο, όπως οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Κίνα, η Ινδία, κλπ», συνεχίζει. «Από αυτή την άποψη θα υπάρξουν πιέσεις προς το Ισραήλ να μετριάσει την επίθεσή του και να μην επιδιώξει τη στατιστική ισορροπία, αλλά βεβαίως, όσο οι ΗΠΑ ακολουθούν κατά γράμμα την πολιτική του Ισραήλ και το στηρίζουν απόλυτα, τόσο θα είναι δύσκολο να υπάρξουν σοβαρές πιέσεις ή πολύ περισσότερο να προχωρήσουμε σε μια συνολικότερη λύση στο Μεσανατολικό και στο Παλαιστινιακό Πρόβλημα».
«Αυτό που βλέπουμε ως τώρα, είναι ότι κάθε μερικά χρόνια ξεσπά μια αιματοχυσία, η οποία δεν οδηγεί πουθενά. Σε αυτή την περίπτωση είδαμε μια ποιοτική αλλαγή, με την κατάρρευση όλου του αφηγήματος του Ισραήλ, το οποίο θεωρούσε ότι παρά την παραβίαση των διεθνών αποφάσεων και των ανθρωπιστικών κανόνων, είχε εξασφαλίσει την σταθερότητα στο εσωτερικό του, εξαιτίας του φόβου που ενέπνεε στην περιοχή», συνεχίζει. «Τώρα χρειάζεται ένα νέο αφήγημα. Η πιο λογική λύση θα ήταν να υπάρξει η συνειδητοποίηση ότι όσο υπάρχει κατοχή, δεν θα υπάρχει ειρήνη. Όμως αυτό προϋποθέτει χρόνο και αλλαγές εντός του Ισραήλ, πράγμα που δεν είναι εύκολο. Στον σημερινό κόσμο είμαστε όλοι όλο και λιγότερο ασφαλείς, διότι έχουν αυξηθεί οι κοινωνικές ανισότητες και οι αδικίες, γεννώντας θυμό και ακραίες τάσεις. Όσο δεν αλλάζει αυτό, δεν προβλέπω ήρεμες καταστάσεις – αντιθέτως, θα πάμε σε πιο δύσκολες εποχές».
Ένας πολυπολικός κόσμος;
Η νέα ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή έρχεται μετά από μια σειρά από διεθνείς συρράξεις, από τον πόλεμο στην Ουκρανία, μέχρι την κρίση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ – γεγονός που, σε συνδυασμό με την κατάληξη των πολέμων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, έχει οδηγήσει αρκετούς αναλυτές σε διεθνή μέσα, από τους New York Times μέχρι το BBC, στη διάγνωση του τέλους της «Pax Americana» και της επίσημης ανάδυσης ενός πολυπολικού κόσμου, που θα χαρακτηρίζεται από διαρκείς συγκρούσεις και αβεβαιότητα.
Για τον κ. Κούλογλου, αν και «είναι αλήθεια ότι σε οικονομικό επίπεδο οι ΗΠΑ έχουν αρχίσει να αμφισβητούνται, νομίζω ότι θα ήταν πρόωρο να κηρύξουμε το τέλος της Pax Americana, καθώς προϋποθέτει και έναν ισχυρό στρατό και οι ΗΠΑ διατηρούν ακόμη τη στρατιωτική υπεροπλία. Πράγματι, ιδίως το φιάσκο του Αφγανιστάν και του Ιράκ ήταν δυο τρανταχτές αποτυχίες, αλλά αντίστοιχα φαινόμενα υπήρξαν και στη δεκαετία του ’70, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ανατράπηκε η Pax Americana. Αντιθέτως, με την πτώση της ΕΣΣΔ έδειχνε να σταθεροποιείται και προσέφερε την αλαζονεία που πλήρωσαν αργότερα μέσα από αυτές τις περιπέτειες. Επομένως, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στις προβλέψεις μας».
Είτε οι ΗΠΑ παραμένουν η μοναδική πραγματική υπερδύναμη του πλανήτη, είτε η θέση τους αυτή έχει αρχίσει να απειλείται, για τον κ. Κούλογλου το βέβαιο είναι ότι η Ευρώπη δεν έχει καταφέρει να διεκδικήσει σημαίνοντα ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις. Όπως επισημαίνει, «ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας, η ΕΕ έχει προσδεθεί τελείως στο αμερικανικό άρμα και ακολουθεί κατά γράμμα τις οδηγίες και την πολιτική των ΗΠΑ», ενώ ταυτόχρονα «όποια προσπάθεια είχε κάνει για τη διαμόρφωση μιας πιο ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής κατέρρευσε. Επομένως, αν και παραμένει μια ισχυρή οικονομική δύναμη, έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος της όποιας γεωπολιτικής ισχύος είχε στο παρελθόν».
Κατά τη γνώμη του, η κυριότερη αιτία πίσω από αυτή την εξέλιξη, είναι το ότι «λείπουν και οι πολιτικοί που θα μπορούσαν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Ακόμα και τη δεκαετία του 2000, με τον πόλεμο στο Ιράκ, υπήρξαν πολιτικοί με κύρος και πυγμή, όπως ο Σρέντερ και ο Σιράκ που είπαν “όχι” στις ΗΠΑ».
Μια γερασμένη Ευρώπη με υψωμένα τείχη
Ο πόλεμος στο Ισραήλ συνέπεσε με την έναρξη του τριλόγου για τη μεταρρύθμιση του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου. Σε αυτό το στάδιο, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των τριών κύριων θεσμικών οργάνων της ΕΕ αφορούν τη διαχείριση αυξημένων προσφυγικών ροών σε περιόδους κρίσεων, με το Ευρωκοινοβούλιο να επιμένει στην ανάγκη της υποχρεωτικής αλληλεγγύης και της αναλογικής κατανομής προσφύγων σε όλα τα κράτη-μέλη, χωρίς τη δυνατότητα παροχής ανταλλαγμάτων, με τη μορφή αποζημιώσεων ή άλλου είδους υποστήριξης.
«Το Ευρωκοινοβούλιο προσπαθεί να περάσει μια άλλη πολιτική, πιο ανθρωπιστική θα έλεγε κανείς, από την Κομισιόν ή το Συμβούλιο», παρατηρεί ο κ. Κούλογλου. «Ωστόσο, μπορεί να είναι πιο ευαίσθητο σε ό,τι έχει να κάνει με τα ανθρωπιστικά ζητήματα και τους πρόσφυγες και να μην υιοθετεί ακραίες πολιτικές, αλλά δεν έχει διαμορφώσει και μια συμπαγή πρόταση – και αυτό διευκολύνει τις ακραίες φωνές που λένε “όχι στους μετανάστες”».
«Χρειάζεται μια πιο σοβαρή και πιο τολμηρή πολιτική, που να αποδέχεται ότι η ΕΕ, για να λειτουργήσει οικονομικά, έχει ανάγκη τους μετανάστες. Λείπουν πολλά εργατικά χέρια. Εκεί στηρίχτηκε και η Μέρκελ όταν άνοιξε τα σύνορα το 2015, όμως επειδή δημιουργήθηκε σοβαρό πρόβλημα και οδηγηθήκαμε στην ενίσχυση της ανόδου της ακροδεξιάς, έκτοτε κανείς δεν τολμά να θέσει το θέμα με αυτούς τους όρους – παρά το γεγονός ότι ακόμη και χώρες με ακροδεξιές κυβερνήσεις, όπως η Ιταλία της Μελόνι, αντιλαμβάνονται ότι χωρίς τους πρόσφυγες υπάρχουν ολόκληρες περιοχές που δεν μπορούν να αναζωογονηθούν και δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική δραστηριότητα. Χωρίς την ενσωμάτωση των προσφύγων, η Ευρώπη μετά από μερικές δεκαετίες θα είναι ένας τόπος συνταξιούχων. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα, που αν δεν ενσωματώσει τους πρόσφυγες, το 2100 θα έχει πληθυσμό πέντε εκατομμυρίων, οι περισσότεροι εκ των οποίων θα είναι συνταξιούχοι. Θα είναι μια χώρα πλήρως αποδυναμωμένη και οικονομικά και γεωπολιτικά. Αλλά και ποιος θα το πει αυτό και πώς θα το επιβάλει».
Τρομοκρατία και ισλαμοφοβία: ένας φαύλος κύκλος
Λιγότερα από δυο 24ωρα πριν τη συνάντησή μας, οι Βρυξέλλες, η άλλη «πρωτεύουσα» της ΕΕ, είχαν βιώσει ένα ακόμη τρομοκρατικό χτύπημα. Ταυτόχρονα, τα κοινωνικά δίκτυα γέμιζαν – και έκτοτε συνεχίζουν να γεμίζουν – από εμπρηστικά tweets και δηλητηριώδη status που ταυτίζουν την ιδιότητα του μουσουλμάνου με εκείνη του τρομοκράτη.
«Οι φόβοι της τρομοκρατίας είχαν διασκεδαστεί τα τελευταία 4-5 χρόνια», σημειώνει ο κ. Κούλογλου. «Αλλά δυστυχώς επανέρχονται, και θα συνεχίσουν να επανέρχονται σε κάθε ευκαιρία, αν δεν υπάρξουν συνολικές αλλαγές και ρυθμίσεις των εκκρεμοτήτων, με τη μεγαλύτερη να είναι το παλαιστινιακό ζήτημα. Όσο είναι εμφανές ότι η ΕΕ ακολουθεί δυο μέτρα και δυο σταθμά, παραβιάζοντας τις δικές της εξαγγελίες, τόσο νομίζω ότι θα υπάρχουν νέα κύματα τρομοκρατίας και ισλαμοφοβίας, τα οποία θα περιορίζονται και θα αναζωπυρώνονται σε έναν κύκλο που δεν μπορεί να τελειώσει παρά μόνο με γενναίες κινήσεις για την επίλυση του Μεσανατολικού. Και δεν βλέπω κανέναν πρόθυμο να το κάνει – ούτε τις ΗΠΑ του Μπάιντεν και σίγουρα όχι τις ΗΠΑ του Τραμπ, σε περίπτωση επανεκλογής του. Μια πιθανότητα που γίνεται όλο και πιο σοβαρή».