Ο ξεχωριστός ανθρωπιστής Αλμπέρ Καμύ

Δεν έχουν περάσει πολλές ημέρες από την Πέμπτη, 5 Οκτωβρίου, όταν και ανακοινώθηκε πως το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, απονέμεται στον 64χρονο νορβηγό συγγραφέα Γιον Φόσε «για τα καινοτόμα θεατρικά έργα και πεζογραφήματά του που δίνουν φωνή στο ανείπωτο» και σήμερα, 17 Οκτωβρίου, συμπληρώνονται 66 χρόνια από την ημέρα που το Νομπέλ Λογοτεχνίας κέρδιζε ο γάλλος Αλμπέρ Καμύ (1957).

Τότε, «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 18ης Οκτωβρίου 1957 έγραφε: «Ακριβώς όμως αυτή είναι η σημασία του έργου του Καμύ: Ότι ο άνθρωπος αυτός , ο οποίος έχει με το έργο και την προσωπικότητά του καθρεφτίσει τόσο πολύ τα προβλήματα και τις αγωνίες του καιρού του, ο οποίος υπήρξε μάλιστα πολιτικός, αρθρογράφος και σχολιαστής, δεν δεσμεύθηκε ποτέ από κανένα κόμμα και καμμιά παράταξι, αρνούμενος κάθε “ένταξι” στερητική της ανεξαρτησίας του και κρίνοντας το σύνολο των προβλημάτων που επεξεργάζετο και των πτυχών που άγγιζε με τα κριτήρια και την προοπτική του ανθρωπισμού.

Ο ανθρωπισμός του Καμύ

»Ο ανθρωπισμός αυτός δεν είναι ο κάπως απλοϊκός ανθρωπισμός του δέκατου ένατου αιώνα, ούτε και πιστεύει με την ίδια αβασάνιστη πίστι στα απόλυτα αγαθά της παιδείας, της προόδου και της δημοκρατίας.

»Το έργο του Καμύ διέπεται από τα ίδια ίσως ιδανικά, αλλά και από την συνείδησι της τραγωδίας μια εποχής της οποίας τα πρόβλημα είναι, κατά βάθος, πολύ πιο αγωνιώδη και δύσκολο να λυθούν απ’ ό,τι είχε πιστεύσει το παρελθόν, έστω και το πιο πρόσφατο.

»Απ’ αυτήν την άποψι ο Καμύ είναι αναμφισβήτητα ένα παιδί του καιρού του και η παιδεία του, παρά τις ελληνικές πηγές της, έχει για εφόδιά της και τον Κίρκεγκααρντ και όλο το κίνημα του σύγχρονου υπαρξισμού».

Το θανατηφόρο δυστύχημα

Δυστυχέστατα όμως, το νήμα της ζωής του Καμύ κόπηκε απότομα 2,5 μόλις χρόνια μετά από τη σπουδαία του διάκριση. Ήταν 4 Ιανουαρίου 1960 όταν ο γάλλος συγγραφέας σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα.

Την επομένη γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ»:

«Ο Γάλλος συγγραφεύς Αλμπέρ Καμύ εφονεύθη σήμερον εις αυτοκινητιστικόν δυστύχημα 60 μίλια νοτίως της πόλεως των Παρισίων εις το Σαπέλ Σαμπινύ.

(…)

»Ως διεπιστώθη, το αυτοκινητιστικόν δυστύχημα προήλθε συνεπεία ρήξεως αεροθαλάμου του οχήματος.

»Το αυτοκίνητον είχεν αναπτύξει μεγάλην ταχύτηταν, επιστρέφον εις Παρισίους, όταν συνεπεία της ρήξεως του αεροθαλάμου, παρεξέκλινε της πορείας και προσέκρουσεν επί πλατάνου, θρυματισθέν».

Ο Καμύ ήταν μόλις 47 ετών και όπως γράφει ο Αναστάσης Βιστωνίτης στο «ΒΗΜΑ» της 31ης Μαΐου 2013 «Ο παράλογος θάνατός του (…) τον βρήκε στα 47 του χρόνια, σε πλήρη συγγραφική ακμή και στο ζενίθ της φήμης του (…) Ηταν ο νεότερος συγγραφέας μετά τον Κίπλινγκ ο οποίος το είχε λάβει.

» Σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα όταν το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε, και που το οδηγούσε ο γιος του Γκαλιμάρ, του εκδότη του, έξω από το Πτι Βιλμπλεβέν της επαρχίας Υόν, έπεσε πάνω σε ένα δένδρο.

»Η απώλεια προκάλεσε σοκ. Εύλογα ο κόσμος των γραμμάτων, οι διανοούμενοι και οι πολυπληθείς αναγνώστες του περίμεναν και άλλα σπουδαία έργα από τον Καμύ, αν σκεφτεί κανείς πως όταν έγραψε τον Ξένο (από τα κορυφαία μυθιστορήματα του 20ού αιώνα) ήταν μόνον 29 ετών».

Αρκετά χρόνια αργότερα, ο λογοτεχνικός κριτικός Κώστας Σταματίου γράφει στο περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», στο τεύχος της 12ης Οκτωβρίου 1989.

«Όταν, μεσούντος του Β’ Παγκοσμίου, το 1942, κυκλοφόρησε “Ο ξένος”, πρώτο πεζογράφημα του Αλμπέρ Καμύ, αμέσως ξάφνιασε. Σε μια εποχή, όπου ο πόλεμος και η Αντίσταση μαζικοποιούσαν τους ανθρώπους, ο Καμύ εστίαζε τον φακό του στο άτομο.

»Στο μοναχικό άτομο. Στο απελπισμένο άτομο. Σε μια εποχή, όπου όλοι πια προσέβλεπαν σε έναν καλύτερο κόσμο μετά τη διαφαινόμενη νίκη των “Συμμάχων”, o Καμύ τα έβρισκε όλα “παράλογα” (absurdes).

»Σε μια εποχή λυρικής έξαρσης πατριωτικών λόγων και επαναστατικών τραγουδιών ερχόταν “Ο ξένος” και προσγείωνε τα πάντα με το χαμηλόφωνο, παγερό, “αδιάφορο” ύφος – στάση ζωής του κεντρικού του ήρωα  (αντί-ήρωα).

»Ήταν κάτι το τελείως διαφορετικό. Και το βιβλίο, μετά το πρώτο ξάφνιασμα έγινε κλασικό. Τελειώνοντας ο πόλεμος, όλοι εγνώριζαν τον Καμύ, που όλα ήταν γραφτό του να του ‘ρθουν βιαστικά: η επιτυχία, το Νόμπελ Λογοτεχνίας (1957), ο “παράλογος” θάνατος.

Το τελευταίο, ανολοκλήρωτο έργο

Ο Αναστάστιος Βιστωνίτης γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 19ης Ιανουαρίου 2018 για το ανολοκλήρωτο έργο που βρέθηκε να έχει μαζί του ο Καμύ στον τόπο του δυστυχήματος και που εκδόθηκε ημιτελές δεκαετίες αργότερα.

«Βρέθηκε μέσα στην τσάντα του, που την είχε μαζί του, το χειρόγραφο του τελευταίου του μυθιστορήματος με τίτλο Ο πρώτος άνθρωπος, που δεν πρόλαβε να του δώσει τελική μορφή. Η χήρα του άτυχου συγγραφέα, έπειτα και από συστάσεις των φίλων του, αποφάσισε να μην το εκδώσει. Ο Καμύ τότε, παρά την τεράστια φήμη του και το ότι τρία χρόνια νωρίτερα είχε τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ, εξαιτίας της μετριοπαθούς στάσης του όσον αφορούσε τον πόλεμο της Αλγερίας βρισκόταν στο στόχαστρο της γαλλικής Αριστεράς, στην οποία ανήκαν οι περισσότεροι συγγραφείς και διανοούμενοι εκείνα τα χρόνια.

»Πίστευε ότι σε εκείνον τον πόλεμο αναδυόταν ένας αραβικός ιμπεριαλισμός που προερχόταν από την Αίγυπτο, υποστηριζόταν από τη Σοβιετική Ενωση και στόχευε στην απομόνωση της Ευρώπης. Ομως ο Καμύ, μολονότι προερχόταν από την Αριστερά, ήταν όχι μόνο σπουδαίος δημιουργός, αλλά και μεγάλη ηθική προσωπικότητα, γι’ αυτό και δεν έκανε υποχωρήσεις σε ζητήματα συνείδησης, έστω και αν χρειαζόταν να συγκρουστεί με τους πρώην συντρόφους του.

»Διαβάζοντας τώρα αυτό το βιβλίο, το ημιτελές κύκνειο άσμα του, σκέφτεται κανείς τι έχασαν τα γαλλικά και τα παγκόσμια γράμματα με τον αδόκητο θάνατό του. Διότι Ο πρώτος άνθρωπος είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, εφάμιλλο των βιβλίων του που προηγήθηκαν και ταυτοχρόνως έργο που άνοιγε νέους δρόμους στην πεζογραφία του. Και θα τολμούσαμε να πούμε όχι μόνο στη δική του.

»Στην πραγματικότητα ο Καμύ εδώ έγραψε την αυτοβιογραφία του δίνοντάς της μυθιστορηματική μορφή και χρησιμοποιώντας γι’ αυτό την τριτοπρόσωπη αφήγηση. Ο αναγνώστης που είναι εξοικειωμένος με το έργο του θα βρει επιπλέον όλα τα μείζονα θέματα που τον είχαν απασχολήσει στα άλλα του βιβλία: το παράλογο, την αλλοτρίωση, τον μύθο τού Σίσυφου, το δράμα της ύπαρξης και πάνω απ’ όλα την αξία της ζωής.

»Θα βρει τη σκέψη του μεσημεριού που αναπτύσσει στον Επαναστατημένο άνθρωπο και τη μεσογειακή ευαισθησία και συνείδηση όπως αναδύονται και από τα τέσσερα θαυμάσια –και λιγότερο γνωστά –δοκίμια τα οποία περιέχονται στο μικρό του βιβλίο με τίτλο Οι γάμοι. Θα βρει και πολλά άλλα –και πάνω απ’ όλα τη διπλή ταυτότητα ενός συγγραφέα που μοίρασε τη ζωή του ανάμεσα στο Αλγέρι και στη Γαλλία, δυο χώρες που τις χωρίζει η Μεσόγειος, κοιτίδα πολιτισμού, βιωμάτων, αισθήσεων και μνήμης».