Ήταν η τρομοκρατία η μόνη δυνατή απάντηση στη Μέση Ανατολή και τα ανοικτά ζητήματα των Παλαιστινίων; Θα μπορούσε η Γάζα να γίνει η Σιγκαπούρη της Μέσης Ανατολής; Γιατί απέτυχε το πείραμα Νετανιάχου για βίαιη συνύπαρξη μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Θα βάλει η παρούσα σύγκρουση το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των ειρηνευτικών διαδικασιών; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που θέτει και απαντά ο Ισραηλινός ιστορικός και συγγραφέας Γιουβάλ Νώε Χαράρι ( Yuval Noah Harari).
Με άρθρο του στον Guardian δίνει τη δική του οπτική για το πώς φαίνεται η κατάσταση από την ισραηλινή πλευρά του φράχτη και προχωρά σε μια ιστορική αναδρομή και ταυτόχρονη ανάλυση για το πώς το Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι οδηγήθηκαν στη σύγκρουση και για το τι μπορεί να προσδοκούν και να επιδικώκουν οι δύο πλευρές από εδώ και στο εξής και σε ποιά κατεύθυνση θα μπορούσε να αποκλιμακώσει τη σύγκρουση η Διεθνής Πολιτική Κοινότητα.
Το Ισραήλ μόλις βίωσε τη χειρότερη μέρα στην ιστορία του. Περισσότεροι ισραηλινοί πολίτες σφαγιάστηκαν σε μία μόνο ημέρα από όσους πολίτες και στρατιώτες έχασε το Ισραήλ στον πόλεμο του Σινά το 1956, στον πόλεμο των έξι ημερών το 1967 και στον δεύτερο πόλεμο του Λιβάνου το 2006 μαζί. Οι ιστορίες και οι εικόνες που έρχονται από την περιοχή που κατέχει η Χαμάς είναι φρικιαστικές. Πολλοί από τους δικούς μου φίλους και μέλη της οικογένειάς μου έχουν υποστεί απερίγραπτες φρικαλεότητες. Αυτό σημαίνει ότι και οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν τώρα τεράστιο κίνδυνο. Η πιο ισχυρή χώρα στη Μέση Ανατολή είναι λυσσασμένη από πόνο, φόβο και οργή. Δεν έχω ούτε τη γνώση ούτε την ηθική εξουσία να μιλήσω για το πώς φαίνονται τα πράγματα από την παλαιστινιακή οπτική γωνία. Αλλά τη στιγμή του μεγαλύτερου πόνου του Ισραήλ, θα ήθελα να απευθύνω μια προειδοποίηση για το πώς φαίνονται τα πράγματα από την ισραηλινή πλευρά του φράχτη.
Η ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση με δοκιμές και λάθη
Η πολιτική συχνά λειτουργεί σαν επιστημονικό πείραμα, που διεξάγεται σε εκατομμύρια ανθρώπους με ελάχιστους ηθικούς περιορισμούς. Δοκιμάζετε κάτι – είτε αυξάνετε τον προϋπολογισμό της κοινωνικής πρόνοιας, είτε εκλέγετε έναν λαϊκιστή πρόεδρο είτε κάνετε μια προσφορά ειρήνης – παρακολουθείτε τα αποτελέσματα και αποφασίζετε αν θα προχωρήσετε περαιτέρω στον συγκεκριμένο δρόμο- ή αντιστρέψετε την πορεία σας και δοκιμάζετε κάτι άλλο. Με αυτόν τον τρόπο εκτυλίσσεται εδώ και δεκαετίες η ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση: με δοκιμές και λάθη.
Ηταν η τρομοκρατία η μόνη δυνατή απάντηση;
Κατά τη διάρκεια της ειρηνευτικής διαδικασίας του Όσλο τη δεκαετία του 1990, το Ισραήλ έδωσε μια ευκαιρία στην ειρήνη. Γνωρίζω ότι από την άποψη των Παλαιστινίων και ορισμένων εξωτερικών παρατηρητών, οι ισραηλινές ειρηνευτικές προσφορές ήταν ανεπαρκείς και αλαζονικές, αλλά εξακολουθούσε να είναι η πιο γενναιόδωρη προσφορά που έχει κάνει ποτέ το Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια αυτής της ειρηνευτικής διαδικασίας, το Ισραήλ παρέδωσε τον μερικό έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας στην Παλαιστινιακή Αρχή. Το αποτέλεσμα για τους Ισραηλινούς ήταν η χειρότερη τρομοκρατική εκστρατεία που είχαν βιώσει μέχρι τότε. Οι Ισραηλινοί ακόμη στοιχειώνονται από τις αναμνήσεις της καθημερινής ζωής στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με τα λεωφορεία και τα εστιατόρια να βομβαρδίζονται καθημερινά. Εκείνη η τρομοκρατική εκστρατεία σκότωσε όχι μόνο εκατοντάδες Ισραηλινούς πολίτες, αλλά και την ειρηνευτική διαδικασία και την ισραηλινή αριστερά. Ίσως η ειρηνευτική προσφορά του Ισραήλ δεν ήταν αρκετά γενναιόδωρη. Αλλά ήταν η τρομοκρατία η μόνη δυνατή απάντηση;
Η Γάζα ως Σιγκαπούρη της Μέσης Ανατολής;
Μετά την αποτυχία της ειρηνευτικής διαδικασίας, το επόμενο πείραμα του Ισραήλ στη Γάζα ήταν η απομάκρυνση. Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, το Ισραήλ αποσύρθηκε μονομερώς από ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας, διέλυσε όλους τους οικισμούς εκεί και επέστρεψε στα διεθνώς αναγνωρισμένα προ του 1967 σύνορα. Είναι αλήθεια ότι συνέχισε να επιβάλλει μερικό αποκλεισμό στη Λωρίδα της Γάζας και να κατέχει τη Δυτική Όχθη. Όμως η αποχώρηση από τη Γάζα εξακολουθούσε να είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα του Ισραήλ και οι Ισραηλινοί περίμεναν με αγωνία να δουν ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αυτού του πειράματος. Τα απομεινάρια της ισραηλινής αριστεράς ήλπιζαν ότι οι Παλαιστίνιοι θα έκαναν μια ειλικρινή προσπάθεια να μετατρέψουν τη Γάζα σε μια ευημερούσα και ειρηνική πόλη-κράτος, μια Σιγκαπούρη της Μέσης Ανατολής, δείχνοντας στον κόσμο και στην ισραηλινή δεξιά τι μπορούσαν να κάνουν οι Παλαιστίνιοι όταν τους δινόταν η ευκαιρία να αυτοκυβερνηθούν.
Η Λωρίδα της Γάζας τρομοκρατική βάση της Χαμάς
Σίγουρα, είναι δύσκολο να οικοδομήσεις μια Σιγκαπούρη υπό μερικό αποκλεισμό. Θα μπορούσε όμως να είχε γίνει μια ειλικρινής προσπάθεια, οπότε θα υπήρχε μεγαλύτερη πίεση στην ισραηλινή κυβέρνηση τόσο από ξένες δυνάμεις όσο και από την ισραηλινή κοινή γνώμη για την άρση του αποκλεισμού της Γάζας και την επίτευξη μιας έντιμης συμφωνίας και για τη Δυτική Όχθη. Αντ’ αυτού, η Χαμάς κατέλαβε τη Λωρίδα της Γάζας και τη μετέτρεψε σε μια τρομοκρατική βάση από την οποία εξαπολύθηκαν επανειλημμένες επιθέσεις εναντίον ισραηλινών πολιτών. Ένα άλλο πείραμα κατέληξε σε αποτυχία.
Το πείραμα Νετανιάχου για βίαη συνύπαρξη
Αυτό απαξίωσε πλήρως τα απομεινάρια της ισραηλινής αριστεράς και έφερε στην εξουσία τον Βενιαμίν Νετανιάχου και τις γερακίστικες κυβερνήσεις του. Ο Νετανιάχου πρωτοστάτησε σε ένα άλλο πείραμα. Εφόσον η ειρηνική συνύπαρξη είχε αποτύχει, υιοθέτησε μια πολιτική βίαιης συνύπαρξης. Το Ισραήλ και η Χαμάς αντάλλασσαν χτυπήματα σε εβδομαδιαία βάση και σχεδόν κάθε χρόνο γινόταν μια μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, αλλά για μιάμιση δεκαετία, οι Ισραηλινοί πολίτες μπορούσαν να συνεχίσουν να ζουν σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων από τις βάσεις της Χαμάς στην άλλη πλευρά του φράχτη. Ακόμη και οι μεσσιανικοί ζηλωτές του Ισραήλ έδειξαν ελάχιστο ζήλο για την ανακατάληψη της Λωρίδας της Γάζας, και ακόμη και οι δεξιοί ήλπιζαν ότι οι ευθύνες που συνεπάγεται η διακυβέρνηση περισσότερων από 2 εκατομμυρίων ανθρώπων θα μαλάκωνε σταδιακά τη Χαμάς.
Πράγματι, πολλοί στην ισραηλινή δεξιά θεωρούσαν τη Χαμάς καλύτερο εταίρο από την Παλαιστινιακή Αρχή. Αυτό συνέβη επειδή τα ισραηλινά γεράκια ήθελαν να συνεχίσουν να ελέγχουν τη Δυτική Όχθη και φοβόντουσαν μια ειρηνευτική συμφωνία. Η Χαμάς φάνηκε να προσφέρει στην ισραηλινή δεξιά το καλύτερο από όλα: Να απαλλάξει το Ισραήλ από την ανάγκη να κάνει ειρηνευτικές προσφορές που θα μπορούσαν να ανατρέψουν τον ισραηλινό έλεγχο της Δυτικής Όχθης. Η ημέρα φρίκης που μόλις βίωσε το Ισραήλ σηματοδοτεί το τέλος του πειράματος Νετανιάχου στη βίαιη συνύπαρξη.
Το ακραίο, αδιέξοδο και καταστροφικό σενάριο
Τι ακολουθεί λοιπόν; Κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα, αλλά ορισμένες φωνές στο Ισραήλ στρέφονται προς την ανακατάληψη της Λωρίδας της Γάζας ή τον βομβαρδισμό της σε ερείπια. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας πολιτικής θα μπορούσε να είναι η χειρότερη ανθρωπιστική κρίση που έχει βιώσει η περιοχή από το 1948. Ειδικά αν η Χεζμπολάχ και οι παλαιστινιακές δυνάμεις στη Δυτική Όχθη συμμετάσχουν στη μάχη, ο αριθμός των νεκρών θα μπορούσε να φτάσει πολλές χιλιάδες, ενώ εκατομμύρια άλλοι θα εκδιωχθούν από τα σπίτια τους.
Οι φαντασιώσεις των φανατικών εκατέρωθεν
Και στις δύο πλευρές του φράχτη, υπάρχουν θρησκευτικοί φανατικοί που είναι προσηλωμένοι στις θεϊκές υποσχέσεις και στον πόλεμο του 1948. Οι Παλαιστίνιοι ονειρεύονται να ανατρέψουν το αποτέλεσμα εκείνου του πολέμου. Εβραίοι ζηλωτές, όπως ο υπουργός Οικονομικών Μπεζαλέλ Σμότριχ, έχουν προειδοποιήσει ακόμη και τους Άραβες πολίτες του Ισραήλ ότι «βρίσκεστε εδώ κατά λάθος επειδή ο Μπεν Γκουριόν [ο πρώτος πρωθυπουργός του Ισραήλ] δεν τελείωσε τη δουλειά το ’48 και δεν σας έδιωξε». Το 2023 θα μπορούσε να επιτρέψει στους φανατικούς και στις δύο πλευρές να ακολουθήσουν τις θρησκευτικές τους φαντασιώσεις και να επαναφέρουν τον πόλεμο του 1948 με εκδίκηση.
Το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της ειρηνευτικής διαδικασίας
Ακόμη και αν τα πράγματα δεν φτάσουν σε τέτοια άκρα, η τρέχουσα σύγκρουση είναι πιθανό να βάλει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Τα κιμπούτζ κατά μήκος των συνόρων της Γάζας υπήρξαν σοσιαλιστικές κοινότητες και μερικά από τα πιο επίμονα προπύργια της ισραηλινής αριστεράς. Γνωρίζω ανθρώπους από αυτά τα κιμπούτζιμ που, μετά από χρόνια σχεδόν καθημερινών επιθέσεων με ρουκέτες από τη Γάζα, εξακολουθούσαν να προσκολλώνται στην ελπίδα της ειρήνης, σαν σε θρησκευτική λατρεία.
Αυτά τα κιμπούτζ έχουν μόλις εξαφανιστεί, και μερικοί από τους τελευταίους ειρηνιστές είτε δολοφονήθηκαν, είτε θάβουν τους αγαπημένους τους, είτε κρατούνται όμηροι στη Γάζα. Για παράδειγμα, η Βίβιαν Σίλβερ, μια ακτιβίστρια της ειρήνης από Κιμπούτς, η οποία εδώ και χρόνια μεταφέρει ασθενείς κατοίκους της Γάζας σε ισραηλινά νοσοκομεία, αγνοείται και πιθανότατα κρατείται όμηρος στη Γάζα.
Οι Εξωτερικές δυνάμεις να αποκλιμακώσουν τη σύγκρουση
Αυτό που έχει ήδη συμβεί δεν μπορεί να αναιρεθεί. Οι νεκροί δεν μπορούν να επανέλθουν στη ζωή και τα προσωπικά τραύματα δεν θα επουλωθούν ποτέ εντελώς. Αλλά πρέπει να αποτρέψουμε την περαιτέρω κλιμάκωση. Πολλές από τις δυνάμεις στην περιοχή καθοδηγούνται σήμερα από ανεύθυνους θρησκευτικά φανατισμένους. Επομένως, οι εξωτερικές δυνάμεις πρέπει να παρέμβουν για την αποκλιμάκωση της σύγκρουσης. Όποιος επιθυμεί την ειρήνη πρέπει να καταδικάσει απερίφραστα τις φρικαλεότητες της Χαμάς, να ασκήσει πίεση στη Χαμάς να απελευθερώσει αμέσως και άνευ όρων όλους τους ομήρους , και να συμβάλει στην αποτροπή της Χεζμπολάχ και του Ιράν από την παρέμβαση. Αυτό θα έδινε στους Ισραηλινούς μια μικρή ανάσα και μια μικρή αχτίδα ελπίδας.
Αφοπλισμός της Χαμάς και Αποστρατιωτικοποίηση της Λωρίδας της Γάζας
Δεύτερον, ένας συνασπισμός των προθύμων – από τις ΗΠΑ και την ΕΕ μέχρι τη Σαουδική Αραβία και την Παλαιστινιακή Αρχή – θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τη Λωρίδα της Γάζας από τη Χαμάς, να ανοικοδομήσει τη Γάζα και ταυτόχρονα να αφοπλίσει πλήρως τη Χαμάς και να αποστρατιωτικοποιήσει τη Λωρίδα της Γάζας.
Υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να πραγματοποιηθούν αυτά τα βήματα. Αλλά μετά την πρόσφατη φρίκη, οι περισσότεροι Ισραηλινοί δεν πιστεύουν ότι μπορούν να ζήσουν με κάτι λιγότερο.
Ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι (Yuval Noah Harari) είναι ιστορικός και συγγραφέας.
