«Η ποιότητα των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, είτε στην Ουγγαρία, είτε στην Πολωνία, είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο αμφισβητείται. Η δημοκρατία είτε υποχωρεί, είτε είναι ευάλωτη. Αυτό όμως δεν είναι μόνο ευρωπαϊκό φαινόμενο», τονίζει στο ΒΗΜΑ ο Τομ Μπρέικ, διευθυντής του Unlock Democracy, οργανισμού που στοχεύει στις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, που να αφορούν στη Βουλή των Λόρδων, στη διαφάνεια και τη λογοδοσία της κυβέρνησης αλλά και στη σύνταξη ενός γραπτού συντάγματος.
Ο πρώην βουλευτής του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (1997- 2019) και αναπληρωτής αρχηγός της Βουλής των Κοινοτήτων, κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης συνασπισμού Συντηρητικών και Φιλελεύθερων Δημοκρατών (2012- 2015), ο οποίος έχει υπηρετήσει ως εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων και Εσωτερικών Υποθέσεων και Δικαιοσύνης των Φιλελεύθερων Δημοκρατικών, παραμένει κατά δήλωσή του «παθιασμένος αντι- Brexiter» και θεωρεί ότι «ο πόλεμος στην Ουκρανία ενίσχυσε το πολύ προφανές: ότι μεμονωμένα έθνη στην Ευρώπη έχουν περιορισμένη επιρροή και περιορισμένη ικανότητα να αμυνθούν ενάντια σε έναν επιτιθέμενο. Συλλογικά οι φωνές τους είναι πιο δυνατές».
-Κύριε Μπρέικ, ήσασταν ένας από τους πιο γνωστούς αντι- Brexiters. Πώς εξελίσσεται η διαδικασία του Brexit; Κατά την εφαρμογή του παρουσιάστηκαν πολλά ζητήματα.
Ήμουν ένας από τους πιο θερμούς πολέμιους του Brexit μεταξύ 2015 και 2019 στο κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου, εκτελώντας χρέη εκπροσώπου των Φιλελευθέρων Δημοκρατών κατά του Brexit, μεταξύ 2017 και 2019. Αντιτάχθηκα στο Brexit γιατί πίστευα ότι το μέλλον του Ηνωμένου Βασιλείου ήταν πιο ευημερών, πιο επιδραστικό και πιο ασφαλές εντός της ΕΕ. Επίσης, εναντιώθηκα στο Brexit γιατί δεν αποτελούσε λύση για τις μακροπρόθεσμες υποεπενδύσεις στις πιο μειονεκτούσες κοινότητες του Ηνωμένου Βασιλείου ή στις ανησυχίες αναφορικά με την παγκοσμιοποίηση.
-Είναι ορατή στην πράξη η ζημιά που έχει προκληθεί;
Απολύτως. Όπως είχε προβλεφθεί, το Brexit έχει βλάψει τις εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με τους στενότερους γείτονές του. Αυτή η απώλεια δεν αντισταθμίστηκε και είναι πολύ απίθανο να αντισταθμιστεί από μεγαλύτερες εμπορικές συμφωνίες με χώρες εκτός ΕΕ ή από μια ισχυρότερη συμμαχία με χώρες εκτός ΕΕ.
-Η κοινή γνώμη έχει μεταστραφεί;
Οι δημοσκοπήσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν ότι υπάρχουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι τώρα που είναι κατά του Brexit από ό,τι πριν από 7 χρόνια. Αυτό ωστόσο δεν υποδηλώνει ότι η σαφής πλειοψηφία των πολιτών του Ηνωμένου Βασιλείου τάσσεται υπέρ της επανένταξης στην ΕΕ.
-Πώς χειρίζεται η κυβέρνηση του κ. Σούνακ την μετάβαση; Πώς κρίνετε τις πολιτικές του για την εφαρμογή του Brexit, στην οικονομία;
Ο κ. Σούνακ με το Windsor Framework, και πολύ πρόσφατα με τη συμφωνία Horizon, βελτίωσε τις σχέσεις με την Ε.Ε. Αυτό ήταν σχετικά εύκολο να επιτευχθεί, δεδομένου του πόσο κακές ήταν οι σχέσεις με την Ε.Ε. υπό τους προκατόχους του Μπόρις Τζόνσον και Λιζ Τρας. Δυστυχώς, η αναπόφευκτη πρόσθετη τριβή που προκλήθηκε από τους εμπορικούς φραγμούς μετά το Brexit, η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ε.Ε. και τα άσκοπα μέτρα, όπως ο περιορισμός των σχολικών εκδρομών στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν προκαλέσει μόνιμη βλάβη στην ευημερία του Ηνωμένου Βασιλείου και μακροπρόθεσμη ζημιά στην διεθνή επιρροή του Ηνωμένου Βασιλείου.
-Ποια είναι ακριβώς η δουλειά σας στο Unlock Democracy; Εργάζεστε προς την κατεύθυνση της «περισσότερηε συμμετοχικήε δημοκρατίας». Πώς ακριβώς εννοείτε τη λέξη «συμμετοχική»;
Η δουλειά μου στο Unlock Democracy είναι να βοηθήσω στην προστασία των υφιστάμενων δημοκρατικών δικαιωμάτων στο Ηνωμένου Βασιλείου και να τα ενισχύσω. Έχουμε τεκμηριώσει σε μελέτη μας τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα δικαιώματα έχουν διαβρωθεί από το 2019.
-Τι προτείνετε ως «θεραπεία»;
Το πιο σημαντικό βήμα που θα μπορούσε να κάνει το Ηνωμένο Βασίλειο για την ενίσχυση της δημοκρατίας είναι η θέσπιση ενός γραπτού συντάγματος. Αυτό θα καθόριζε ξεκάθαρα τους κανόνες που πρέπει να τηρεί η κυβέρνησή του, όπως η τήρηση του διεθνούς δικαίου και ο σεβασμός της αυτονομίας της Σκωτίας, της Ουαλίας και της Βόρειας Ιρλανδίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Είναι επίσης σημαντικό να κάνουμε τη δημοκρατία μας πιο συμμετοχική.
-Με ποιο τρόπο;
Η δημοκρατία δεν είναι ένα γεγονός που συμβαίνει μόνο κάθε 5 χρόνια σε εκλογές. Οι πολίτες θέλουν πιο τακτική και βαθύτερη συμμετοχή στον καθορισμό πολιτικών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ή της κοινωνικής φροντίδας. Οι συνελεύσεις πολιτών είναι ιδανικές για να παρέχουν αυτή τη δέσμευση και ήταν πολύ επιτυχημένες σε χώρες όπως η Ιρλανδία στην εξασφάλιση των αλλαγών που οι πολιτικοί ήταν πολύ δειλοί να υποστηρίξουν.
-Σε ποιες περιπτώσεις αμφισβητείται η ποιότητα των ευρωπαϊκών δημοκρατιών;
Η ποιότητα των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, είτε στην Ουγγαρία, είτε στην Πολωνία, είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο αμφισβητείται. Η δημοκρατία είτε υποχωρεί, είτε είναι ευάλωτη. Αυτό όμως δεν είναι μόνο ευρωπαϊκό φαινόμενο. Στην Έκθεσή του για την Παγκόσμια Κατάσταση της Δημοκρατίας για το 2022, το International IDEA ανέφερε ότι οι μισές δημοκρατίες του κόσμου ήταν σε υποχώρηση. Εν τω μεταξύ, το έργο Varieties of Democracy (V-Dem) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το επίπεδο δημοκρατίας που απολάμβανε ο μέσος παγκόσμιος πολίτης το 2022 είναι παρόμοιο με τα επίπεδα του 1986.
-Πιστεύετε διακινδυνεύει η Δημοκρατία, με όσα παρακολουθούμε να συμβαίνουν ήδη από την περίοδο διακυβέρνησης του Ντόναλντ Τράμπ έως και σήμερα, στις ΗΠΑ;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δημοκρατία στις ΗΠΑ βρίσκεται σε κίνδυνο. Με την εξέγερση τον Ιανουάριο του 2021, η δημοκρατία στις ΗΠΑ μπήκε σε καθεστώς «υποστήριξης ζωής». Θα παραμείνει έτσι μέχρι να περάσει η απειλή της επανεκλογής του Τραμπ και των Ρεπουμπλικανών ηγετών, που υποστηρίζουν τον μύθο ότι οι εκλογές στις ΗΠΑ ήταν αποτέλεσμα νοθείας.
-Υπάρχει σύγχρονη Δημοκρατία που θα μπορούσε να αποτελέσει το μοντέλο;
Δεν υπάρχει τέλεια δημοκρατία. Όμως, οι ισχυρότερες δημοκρατίες έχουν σαφή διαχωρισμό των εξουσιών μεταξύ της νομοθετικής, της εκτελεστικής και της δικαστικής εξουσίας και κατάλληλων ελέγχων και ισορροπιών. Παρέχουν επίσης εγγυήσεις για τα δικαιώματα των πολιτών, όπως η ελευθερία του λόγου, του συνέρχεσθαι και της εκπαίδευσης. Επιτρέπουν στους πολίτες να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Οι καλύτερες θα περιορίσουν επίσης το χάσμα μεταξύ των πλουσιότερων και των φτωχότερων στην κοινωνία και θα προσφέρουν κοινωνική κινητικότητα.
-Ποιο θα είναι το μέλλον της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία;
Ελπίζω ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα οδηγήσει σε στενότερους δεσμούς μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ, ξεκινώντας από την στρατιωτική συνεργασία. Αυτή η συνεργασία θα μπορούσε να αναπτυχθεί εάν το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ συνεργαστούν στο έργο ανοικοδόμησης πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, στο οποίο η Ουκρανία θα χρειαστεί βοήθεια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ενίσχυσε το πολύ προφανές: ότι μεμονωμένα έθνη στην Ευρώπη έχουν περιορισμένη επιρροή και περιορισμένη ικανότητα να αμυνθούν ενάντια σε έναν επιτιθέμενο. Συλλογικά οι φωνές τους είναι πιο δυνατές.
*Ο κύριος Τομ Μπρέικ συμμετείχε στο Athens Democracy Forum 2023, το οποίο πραγματοποιήθηκε από το Democracy & Culture Foundation, σε συνεργασία με τους New York Times, 27-29 Σεπτεμβρίου, στην Αθήνα.
