O Σοπενχάουερ, ο πεσιμισμός και η σχέση του φιλόσοφου με τις γυναίκες

Ο «φιλόσοφος του πεσιμισμού». Αυτός είναι ο πιο δημοφιλής χαρακτηρισμός για τον σπουδαίο γερμανό φιλόσοφο, Άρθουρ Σοπενχάουερ, που γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1788 και πέθανε σαν σήμερα, 21 Σεπτεμβρίου 1860.

Όπως σημειώνει και ο Ρότζερ Πολ Ντρουά σε άρθρο του στη Le Monde που αναδημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» της 12ης Αυγούστου 2003, «σε έναν αιώνα που χαρακτηρίσθηκε από τον θρίαμβο της Ιστορίας, (σ.σ. 19ος αιώνας)  ο Σοπενχάουερ είναι ο μόνος που κηρύσσει με τόση ένταση ότι δεν πρέπει να περιμένουμε τίποτε από τα γεγονότα.

»Η ανθρώπινη κατάσταση, στα μάτια του, είναι πάντα η ίδια. Όποια και αν είναι η εποχή, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις πλάνες της ευτυχίας και τις πραγματικότητες της οδύνης.

To ανθρώπινο είδος είναι για πάντα και εκ φύσεως καταδικασμένο στην οδύνη και στην καταστροφή

»Αυτό είναι το μυστικό της ύπαρξης. Οι φιλοδοξίες, οι συλλογισμοί, οι δημιουργίες διαπερνώνται από μια δύναμη που μας διαφεύγει, τη θέληση, η οποία επιδρά επάνω μας όπως και στη φύση, και στην άψυχη ύλη.

»Το μόνο που θέλει η ζωή είναι να συνεχισθεί. Η ύπαρξη της μεμονωμένης θέλησης ενός ατόμου είναι απατηλή, είναι απόλυτα βυθισμένη στο ατέρμονο και παράλογο παιχνίδι μιας πραγματικότητας που το ξεπερνάει και τελικά το καταστρέφει.

»Δύσκολο να γίνεις δημοφιλής όταν κηρύσσεις έναν τόσο μαύρο πεσιμισμό. Ωστόσο αυτή η σκέψη, καυστική, μοναχική και μερικές φορές άγρια, ορφανή από κάθε θεία παρηγοριά, άρχισε να βρίσκει στην Ευρώπη του 1850 απήχηση, η οποία διαρκώς μεγάλωνε ως το τέλος του αιώνα».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.10.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Μισογυνισμός

Εκτός του πεσιμισμού, ένα ακόμα χαρακτηριστικό που διαχρονικά αποδίδεται στον Σοπενχάουερ είναι ο μισογυνισμός.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της  30ης Οκτωβρίου 1960 διερευνά τις αιτίες του μισογυνισμού του Σοπενχάουερ.

«Χαρακτηρίζει ο Γερμανός φιλόσοφος τις σχέσεις των γυναικών μεταξύ των, λέγοντας ότι ενώ οι άνδρες μεταξύ των είναι εκ φύσεως αδιάφοροι, οι γυναίκες αντιθέτως είναι εκ φύσεως ανάγωγαι.

»Η ανδρική κακοβουλία, όταν εκφράζεται, απευθύνεται μόνον εναντίον της συντεχνίας του ανδρός, ενώ η γυναικεία εναντίον ολοκλήρου του γένους των γυναικών.

»Ακόμη και ο χαρακτηρισμός “το ωραίον φύλον” ερεθίζει το βασανισμένο από τις γυναίκες φιλόσοφο. Γράφει ο ίδιος:

“Να καθόμαστε τώρα και να λέμε “ωραίον φύλον” αυτές τις κοντορεβυθούλες, τις στενοθώρακες και κοντοποδαρούσες με τα φαρδειά πισινά- κάτι τέτοιο μπόρεσε να καταφέρη μόνο μια ανδρική διανόησι θολή από τις ορμές της.

“Από τις γυναίκες λείπουν όλες οι ανώτερες αρετές, γι’ αυτό κεντρίζουν μόνο τις κατώτερες φιλοδοξίες των ανδρών”

»Γι’ αυτό και ο αιωνίως άγαμος Σοπενχάουερ θεωρούσε την πολυγαμία ως την σωστότερη μορφή γάμου. Το γένος των γυναικών αποτελείται, κατ’ αυτόν, από ζωϊκά όντα δευτέρας και τρίτης κατηγορίας.

Γιατί έγινε μισογύνης;

»Πώς τα κατάφερε ο Σοπενχάουερ να γίνη ένας τόσο φανατικός περιφρονητής και μισητής των γυναικών;

»Αρχικά δεν ήταν, ούτε και είχε φυσιολογικούς ή ψυχικούς λόγους για να είναι. Γνωρίζουμε λόγου χάριν ότι το φθινόπωρο του 1818 όταν πήγε από την Δρέσδη μέσω Βιέννης στην Βενετία, είχε συνάψει ερωτικές σχέσεις με μια “αξιοπρεπή και πλούσια κυρία”.

»Και τέσσερα χρόνια αργότερα, πάλι κατά ένα ταξίδι του στην Ιταλία, δεν παρέλειψε να φλερτάρη με μια Αγγλίδα. Όλα αυτά τα χρόνια επιθυμούσε πολύ να συνδεθή για καλά με μια γυναίκα.

»Αργότερα όμως χαιρόταν που δεν είχε βρη τέτοια γυναίκα. Τι συνέβαινε λοιπόν; Ήταν κρυφές απογοητεύσεις που τον ωδήγησαν στην αρνητική του κρίσι για την γυναίκα;

Η μητέρα του

»Το κακό είχε αρχίσει με τη μητέρα του, μια περίφημη γυναίκα τη Γιοχάννα Σοπενχάουερ. Τους συνέδεε μια παράξενη αγάπη κι ένα μίσος συγχρόνως. Στο τέλος το χάσμα μεταξύ μάνας και γυιού έγινε τόσο μεγάλο, που η Γιοχάννα αναγκάσθηκε να πετάξη τον περίφημο γυιό της στο δρόμο.

»Τον έδιωξε από το σπίτι. Σίγουρο είναι ότι ο γυιος αγαπούσε περισσότερο τον πατέρα του. Όταν αυτός πέθανε και η μάνα σπίτωσε τον φίλο της, ο Σοπενχάουερ είδε στην πράξι αυτή της μάνας την ατίμωσι του αγαπημένου του νεκρού πατέρα.

»Το 1814, 26 χρονών παλληκάρι ο Σοπενχάουερ, χωρίστηκε για πάντα από τη μάνα του, που ήταν 47 χρονών. (…) Η Γιοχάννα Σοπενχάουερ πέθανε 24 χρόνια αργότερα από την ρήξι με τον γυιό της. (…)

O Άρθουρ Σοπενχάουερ

Η μοδίστρα

»Ίσως και ένα άλλο επεισόδιο συνετέλεσε στον μισογυνισμό του. Το 1820 είχε νοικιάσει στο Βερολίνο ένα σπίτι αποτελούμενο από δύο δωμάτια. Είχε συμφωνήσει με τον ιδιοκτήτη ότι το χωλ που ωδηγούσε σ’ αυτά τα δύο δωμάτια δεν θα εχρησημοποιείτο από κανένα.

»Όταν μια ωραία πρωΐα εγκαθίσταται στο σπίτι μια μοδίστρα, η Καρολίνα Μάρκετ, 47 ετών, με δυό άλλες κοπέλες. Μόλις την είδε ο Σοπενχάουερ εξαγριώθηκε τόσο πολύ, που την πέταξε κυριολεκτικά στο δρόμο.

»Αλλά και η μοδίστρα δεν έμενε με δεμένα τα χέρια. Πήγε σ’ ένα δικηγόρο, του έδειξε τις μελανιές από την πτώσι της ζητώντας από τον μαινόμενο φιλόσοφο ψυχική οδύνη και αποζημίωσι για τα “τραύματά» της.

»Και την δίκη πρωτοβαθμίως μεν την εκέρδισε ο φιλόσοφος, δευτεροβαθμίως όμως η μοδίστρα. Έτσι επλήρωνε ο Σοπενχάουερ εφ’ όρου ζωής σύνταξι σε μια γυναίκα από την οποίαν τον ελευθέρωσε μόνο ο θάνατος.

»Και σε άλλη γυναίκα επλήρωνε ο φιλόσοφος τα σπασμένα, αλλά τουλάχιστον εκεί με την θέλησί του. Πρόκειται για την χορωδιακή αοιδό της βασιλικής όπερας του Βερολίνου Καρολίνα Ρίχτερ – Μεντόν που οι σύγχρονοί της την περιγράφουν ως επιπόλαια, συμφεροντολόγα και καυγατζού.

»Ούτε καν όμορφη ήταν! Σ’ αυτής τα δίχτυα είχε μπλεχθή ο Σοπενχάουερ τόσο μπερδεμένα που ακόμη και στην διαθήκη του καθώριζε να της δοθούν 5000 τάλληρα, τα οποία και εισεπράχθησαν μέχρι φενικίου από την Καρολίνα!

Συμφιλίωση

»Αλλά η μοίρα θέλησε τελικά να τον συμφιλιώση με το ωραίον φύλον. Ένα χρόνο πριν πεθάνη, τον Οκτώβριο του 1859, τον επισκέφθηκε η νεαρή γλύπτρια Ελισάβετ Νέϋ για να του φτιάξη την προτομή.

»Τέσσαρες εβδομάδες έμεινε στο ευρύχωρο σπίτι της Φρανγκφούρτης, όπου της πόζαρε το διάσημο μοντέλο της. “Δεν μπορούσα να φαντασθώ ότι ήταν δυνατό να υπάρχη ένα τόσο αξιαγάπητο κορίτσι”, έγραφε ο φιλόσοφος για την Ελισάβετ σ’ ένα φίλο του.

»Η καλλιτέχνιδα έτρωγε το μεσημέρι μόνη της, αλλά το απόγευμα έπαιρνε τον καφέ της, παρέα με τον φιλόσοφο. Έκαναν συχνούς περιπάτους στις όχθες του Μοίνου. “Συμφωνούμε θαυμάσια”, έλεγε ο Σοπενχάουερ.

»Αλλά η αρμονία αυτή είχε φτάσει αργά. Ο ήλιος της γυναικείας καλωσύνης είχε ανατείλει όταν για τον φιλόσοφο γκρίζο είχε απλώσει η νύχτα το πέπλο της.

»Έμεινε πικραμένος από τις γυναίκες. Γι’ αυτό και δεν κατέστρεψε το περίφημο χειρόγραφο του “Kατά των γυναικών”. Ήταν όμως αρκετά διακριτικός για να δώση εντολή να δημοσιευθή μετά τον θάνατό του.