Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης είναι ίσως γνωστή στους περισσότερους από εμάς χάρη στον πρωτοποριακό για την εποχή του και πολύ δημοφιλή δίσκο των Pink Floyd “Dark Side of the Moon”. Γνωρίζουμε βέβαια ότι η πλευρά αυτή δεν είναι όντως σκοτεινή, αλλά απλώς αθέατη από τη Γη λόγω του παλιρροϊκού κλειδώματος Γης και Σελήνης. Αυτό οφείλεται στο ότι η περίοδος περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη, δηλαδή απλοϊκά η διάρκεια ενός σεληνιακού έτους (αν θεωρήσουμε ότι ένα έτος είναι ο χρόνος που χρειάζεται ο δορυφόρος ενός πλανήτη για μια πλήρη περιφορά γύρω του) είναι ίση με την περίοδο περιστροφής της, δηλαδή με τη διάρκεια μιας σεληνιακής μέρας. Κατά συνέπεια, από τη Γη βλέπουμε πάντα την ίδια πλευρά της Σελήνης.
Η σημαντικότερη, τεχνικής φύσης, διαφορά της αθέατης πλευράς του φεγγαριού από την ορατή, είναι η «σιγή ασυρμάτου», ή αλλιώς η ραδιοφωνική σιωπή. Ραδιοσήματα από τη Γη δεν φτάνουν στην επιφάνεια της αθέατης πλευράς. Η συνέπεια αυτής της τεχνικής ιδιαιτερότητας ήταν να προτιμηθεί η ορατή πλευρά για τις προσσεληνώσεις και εξερευνήσεις του φεγγαριού. Η πρώτη επιτυχημένη προσσελήνωση στην αθέατη πλευρά έγινε μόλις το 2019 από την Κίνα με την αποστολή Chang’e 4.
Ο διεθνής ανταγωνισμός που σκανδαλίστηκε από αυτήν την επιτυχία της Κίνας, σχετίζεται προφανώς με το διεθνές κύρος και γόητρο και η εθνική υπερηφάνεια που χαρίζει ένα τέτοιο, υψηλού επιπέδου, επίτευγμα. Θυμίζει τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-ΕΣΣΔ κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, που γέννησε το πρόγραμμα Apollo και την προσσελήνωση των Αμερικανών.
Υπάρχουν βέβαια και άλλα κίνητρα πίσω από τις προσπάθειες προσεδάφισης στην αθέατη πλευρά της Σελήνης, επιστημονικά, τεχνολογικά και οικονομικά. Τα οικονομικά κίνητρα συνδέονται με πολύτιμες πρώτες ύλες που προσδοκούμε ότι υπάρχουν σε εκμεταλλεύσιμες ποσότητες στο φεγγάρι, με σημαντικότερη από αυτές το νερό, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την υποστήριξη της ζωής, αλλά και ως καύσιμο στο μέλλον (με τον διαχωρισμό του σε υδρογόνο και οξυγόνο).
Τα τεχνολογικά κίνητρα συνδέονται με την ανάπτυξη τεχνολογίας αιχμής που είναι απαραίτητη για την πρόσβαση, παραμονή και δραστηριότητα στη Σελήνη.
Τέλος τα επιστημονικά κίνητρα είναι ποικίλα και θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε κάποια από αυτά. Πρώτα απ΄όλα, η αθέατη πλευρά της Σελήνης είναι σχετικά ανεξερεύνητη σε σύγκριση με την ορατή πλευρά, η οποία έχει παρατηρηθεί εκτενώς τόσο από επίγεια τηλεσκόπια όσο και από διαστημόπλοια. Εκτιμούμε ότι η αθέατη πλευρά έχει διαφορετική γεωλογική σύνθεση από την ορατή πλευρά. Η εξερεύνηση της αθέατης πλευράς και η διερεύνηση των διαφορών μπορεί να προσφέρει νέες γνώσεις σχετικά με τη γεωλογική ιστορία της σελήνης και τα χαρακτηριστικά της επιφάνειάς της και να ρίξει φως στο σχηματισμό και την εξέλιξη της Σελήνης.
Επιπλέον, η αθέατη πλευρά έχει μεγαλύτερη πυκνότητα κρατήρων πρόσκρουσης, που είναι μάρτυρες των προσκρούσεων στη διαστημική μας γειτονιά και μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε την ιστορία του ηλιακού μας συστήματος.
Η τεχνική ιδιαιτερότητα που αναφέραμε αρχικά ως τροχοπέδη της εξερεύνησης, δηλαδή η ραδιοφωνική σιωπή, αποτελεί ταυτοχρόνως και στρατηγικό πλεονέκτημα, αφού καθιστά την αθέατη πλευρά ιδανική τοποθεσία για ραδιοαστρονομία. Η θωράκιση ελαχιστοποιεί τις παρεμβολές από τα ανθρωπογενή ραδιοσήματα, επιτρέποντας στους επιστήμονες να παρατηρούν με μεγαλύτερη σαφήνεια συμπαντικά φαινόμενα στα ραδιοκύματα με ραδιοτηλεσκόπια που θα εγκατασταθούν εκεί.
Τέλος, κατάλληλα όργανα στην πίσω πλευρά της σελήνης θα μπορούσαν να παρέχουν κρίσιμες πληροφορίες για τον διαστημικό καιρό και τη σωματιδιακή και ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στο διάστημα, βοηθώντας τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τις προκλήσεις και τους κινδύνους για ανθρώπινα διαστημικά ταξίδια μακριά από την προστασία του μαγνητικού πεδίου της Γης.
Ο Γιάννης Δαγκλής είναι Καθηγητής Διαστημικής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος
