O Christopher Nolan γεννήθηκε για να υπηρετήσει την 7η Τέχνη. Το ένιωσε ο ίδιος από πολύ μικρός, όταν, μαγεμένος από τις ταινίες του Ridley Scott, τις οποίες έλιωνε στο VHS, άρχισε να κάνει τις πρώτες δικές του απόπειρες με μια δανεική Super8 κάμερα και πρωταγωνιστές τα παιχνίδια του. Ήταν επτά χρονών.
Ο Christopher Nolan στα γυρίσματα του Oppenheimer.
Γεννημένος κινηματογραφιστής
Σε ηλικία έντεκα ετών ο Nolan ήξερε πολύ καλά τι ήθελε να γίνει όταν μεγαλώσει, αλλά παρόλα αυτά, πολύ συνειδητά, δεν πάτησε ποτέ πόδι σε επαγγελματική σχολή κινηματογράφου. Ακούγοντάς το για πρώτη φορά σοκάρεται κανείς. Ο άνθρωπος αυτός που τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει επαινεθεί όσο λίγοι σύγχρονοί του σκηνοθέτες για τις ταινίες του, που σκαμπάζει όσο λίγοι από γραμματική της φιλμικής γλώσσας, είναι αυτοδίδακτος. Κι όμως, κανείς άλλος αυτή τη στιγμή δεν αξιοποιεί προϋπολογισμούς blockbuster για να ενισχύσει καλλιτεχνικές ευαισθησίες που παραδοσιακά είναι συνώνυμες με τους ανεξάρτητους κινηματογραφιστές όπως αυτός.
Το τρωτό σημείο
Ο Nolan επαινείται συχνά τόσο από το ευρύ κοινό όσο και από τους παθιασμένους σινεφίλ για τα θέματα που αγγίζουν οι ταινίες του – από τον υπαρξισμό, την ηθική και τη φύση της μνήμης μέχρι την έννοια του χρόνου – αλλά και τις αντισυμβατικές αφηγηματικές τους δομές, την επιμονή του στα πρακτικά ειδικά εφέ, την αγάπη του για το σινεμά μεγάλης κλίμακας και τα επιβλητικά του ηχοτοπία. Τα χαρίσματα του Nolan ως κινηματογραφιστή είναι στ’ αλήθεια πολλά, πάρα πολλά. Όμως, υπάρχει κάτι το οποίο φαίνεται να τον δυσκολεύει. Λες και τη στιγμή που ο Ridley Scott, ερήμην του, τον βάπτιζε στον μαγικό κόσμο του σελιλόιντ, τον κράταγε από την πτέρνα, καθώς η Θέτιδα τον Αχιλλέα.
Στιγμιότυπο από την ταινία Oppenheimer.
Δεν είναι μυστικό ότι οι γυναικείοι χαρακτήρες δεν είναι το δυνατό χαρτί του Christopher Nolan. Οι ταινίες του επικεντρώνονται πάντα στην ανδρική οπτική γωνία, κάτι που δεν αποτελεί αυτομάτως σφάλμα, μιας και οι περισσότεροι δημιουργοί αντλούν από τα βιώματά τους για την τέχνη τους. Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι είναι απολύτως λογικό μια γυναίκα δημιουργός να είναι σε θέση να πλάσει γυναικείους χαρακτήρες με βαθύτερες αποχρώσεις ακριβώς επειδή αντλεί από τη βιωμένη εμπειρία της. Ωστόσο, η τάση του Nolan να εξαντλεί όλους τους δημιουργικούς του χυμούς στην πλάση μιας σειράς από προβληματικούς αλλά ιδιοφυείς άντρες λειτουργεί σχεδόν πάντα εις βάρος των γυναικείων χαρακτήρων του.
Στιγμιότυπο από την ταινία Memento.
Το πολλάκις εξαμαρτείν
Ο Nolan, ενδιαφερόταν πάντα για τον κατακερματισμένο άνθρωπο και την ανάγκη του για εξιλέωση – αρκεί αυτός να ήταν γένους αρσενικού. Το Memento, η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του, που του χάρισε φήμη παγκοσμίως και μια υποψηφιότητα για Όσκαρ, λειτούργησε ως υφολογικός προάγγελος της παράτολμης φαντασίας του, της σινεματικής του κουλτούρας και των μοτίβων που έμελλε να στοιχειώσουν τη φιλμογραφία του. Το Memento επικεντρώνεται σε έναν τραγικό πρωταγωνιστή εμφορούμενο από το πένθος για τη νεκρή του σύζυγο, ο οποίος πάσχει από απώλεια μνήμης· το Inception στην ονειρική περιδίνηση ενός άντρα που επιζητεί απεγνωσμένα τιμωρία για τις πράξεις του προκειμένου να ξαναβρεθεί με την οικογένειά του· η τριλογία του Σκοτεινού Ιππότη σε μια εκδοχή του Bruce Wayne που διέρχεται ποικίλες εξουθενωτικές διαδρομές με την ελπίδα να καταφέρει να αποδεχτεί κάποια στιγμή τον ίδιο του τον εαυτό.
Η αδυναμία του Nolan να ξεφύγει από την καταβύθιση στην ανδρική ψυχοσύνθεση δεν θα γινόταν θέμα συζήτησης, όμως, εάν ο Βρετανός σκηνοθέτης έπλαθε με αντίστοιχη φροντίδα και ενδελέχεια τους γυναικείους χαρακτήρες των ταινιών του. Αντ’ αυτού, ο Nolan έχει συχνά την τάση να χρησιμοποιεί τους γυναικείους χαρακτήρες του ως μηχανισμούς πλοκής για την ανάδειξη της πολυπλοκότητας των τραγικών, ανδρών πρωταγωνιστών του.
Στιγμιότυπο από την ταινία Prestige.
Συγκεκριμένα, ο Βρετανός σκηνοθέτης έχει ιδιαίτερη προτίμηση στο μοτίβο της νεκρής συζύγου. Στις ταινίες Memento, Prestige, Inception και Σκοτεινός Ιππότης ο πρωταγωνιστής είναι ένας άνδρας του οποίου η σύζυγος (ή το ερωτικό ενδιαφέρον στην περίπτωση του Σκοτεινού Ιππότη) είναι ήδη νεκρή ή σκοτώνεται σε κάποιο σημείο της ταινίας, με σκοπό να παρακινήσει τον άνδρα πρωταγωνιστή και να προωθήσει την ιστορία.
Στιγμιότυπο από την ταινία Interstellar.
Αν θέλουμε βέβαια να είμαστε δίκαιοι, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι δεν πέφτουν στο περιθώριο όλοι οι γυναικείοι χαρακτήρες του. Η Ariadne του Inception (Elliot Page), η Selina Kyle (Anne Hathaway) του Σκοτεινού Ιππότη και η Murphy Cooper του Interstellar (Jessica Chastain) δεν γίνονται βορά στα συνήθη στερεότυπά του και είναι οι πιο συναρπαστικοί γυναικείοι χαρακτήρες της φιλμογραφίας του ακριβώς γι’ αυτό.
Ο Oppie και τα κορίτσια του
Η ατυχή κλίση του Nolan να απεικονίζει τις γυναίκες ως τραγικές φιγούρες στην τροχιά της ανδρικής ιδιοφυΐας δυστυχώς δίνει το παρόν και στην νέα ταινία του για τον «πατέρα της ατομικής βόμβας» J. Robert Oppenheimer, ο οποίος λέγεται πως ήταν μέγας καρδιοκατακτητής. Αυτό το στοιχείο του χαρακτήρα του δεν άφησε πολλά περιθώρια στον Βρετανό σκηνοθέτη, ο οποίος όμως και πάλι κατάφερε να ρίξει όλο το δημιουργικό του βάρος στους ανδρικούς χαρακτήρες και ιδιαίτερα εκείνον του πρωταγωνιστή.
Σε αυτό το ασφυκτικά ανδροκρατούμενο τρίωρο έπος, μόλις δύο είναι οι «βασικοί» γυναικείοι χαρακτήρες που φέρνει επί της μεγάλης οθόνης ο Nolan: η Kitty Oppenheimer και η Jean Tatlock, οι οποίες, σε αντίθεση με τους άλλους γυναικείους χαρακτήρες του, δεν είναι πρωτότυπα πονήματα της φαντασίας του.
Στιγμιότυπο από την ταινία Oppenheimer.
Ο χαρακτήρας της Kitty παρουσιάζει τεράστιες δυνατότητες, αλλά ο Nolan επιλέγει να μείνει μόνο στο περίγραμμα αυτής της τόσο ενδιαφέρουσας προσωπικότητας. Ο γάμος του ζευγαριού είναι ταραχώδης και περίπλοκος. Η Kitty Oppenheimer δεν είναι απλώς η σύζυγος του ευφυούς επιστήμονα. Είναι κι η ίδια επιστήμονας – μία βιολόγος που όμως θυσίασε τις επαγγελματικές της φιλοδοξίες για να γίνει μια μοναχική, ανικανοποίητη σύζυγος ενός σπουδαίου άντρα. Η μητρότητα και η οικογενειακή ζωή την πνίγουν. Μέσα της βράζει και το εκφράζει ρητά. Ωστόσο, η Kitty υπάρχει μόνο σε αυτά τα διάσπαρτα θραύσματα.
Το ίδιο ισχύει και για την Jean Tatlock και μάλιστα σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό. Η πραγματική Tatlock υπήρξε μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα – μια δημοσιογράφος και συγγραφέας που αργότερα σπούδασε ψυχιατρική, ενώ πάλευε με την κατάθλιψη και τη σεξουαλικότητά της σε μια εποχή που το να είσαι queer θεωρούνταν ψυχική διαταραχή και ήταν τιμωρητέο. Ο Nolan παρακάμπτει με συνοπτικές διαδικασίες τα κρυμμένα βάθη της Jean, αφήνει τις προεκτάσεις του χαρακτήρα της ανεξερεύνητες και περιορίζει τη δράσης της γύρω από έναν άνδρα. Αντί για μια πλούσια εσωτερική ζωή, ο Nolan επιλέγει να της δώσει μερικές εντελώς εξωφρενικές ερωτικές σκηνές προτού τελικά ανάγει τον θάνατό της σε πολιτική διαχείρισης κινδύνου.
Κατηγοριοποιώντας τον ψυχισμό και τις πολιτικές πεποιθήσεις της Tatlock ως επικίνδυνα και την υπόληψη του Oppenheimer ως αυτό που τελικά διακυβεύεται, η ταινία αφήνει να εννοηθεί ότι η απειλή για την αμερικανική πυρηνική οικογένεια είναι τόσο αληθινή όσο και η απειλή της ατομικής βόμβας για τον κόσμο.
Γιατί όμως η Kitty, η Jean και κάθε γυναικείος χαρακτήρας στη μυθοπλασία να μην μπορεί να υπάρχει ως μέρος της ιστορίας ενός άνδρα και ταυτόχρονα να διαθέτει βάθος, ουσία, πλήθος αποχρώσεων; Πόσο η ανάδειξή τους θα ενίσχυε τις ήδη τόσο μοναδικές ιστορίες του κατά τα άλλα αδιανόητα ευφυούς δημιουργού Christopher Nolan και το κινηματογραφικό του σύμπαν; Ως φανατική των ταινιών του κύριου Nolan, θα ήθελα πολύ να τον δω στο μέλλον να επενδύει σε αυτό.
