Τα μεσάνυχτα της 4ης Ιουλίου 1974 η μεγαλύτερη εταιρεία τηλεπικοινωνίας των Η.Π.Α. AT&T ολοκλήρωσε την υλοποίηση της πρώτης αυτόματης άμεσης κλήσης (αυτόματος τηλεφωνητής), αντικαθιστώντας έτσι ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού που εργαζόταν για να συνδέει τις κλήσεις, τους τηλεφωνητές. Η μηχανοποίηση του τηλεφωνικού δικτύου των ΗΠΑ ήταν γεγονός, οδηγώντας στην εξαφάνιση ενός επαγγέλματος.
Σαράντα χρόνια νωρίτερα στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, οι γερουσιαστές ανησυχούσαν για την αυξητική επιρροή του αυτόματου τηλεφωνητή στην ανεργία, λέγοντας ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα οι τηλεφωνικές υπηρεσίες θα είναι πλήρως μηχανοποιημένες, με τις μηχανές να έχουν αντικαταστήσει τους ανθρώπους. Η ανατροπή στην οποία αναφέρονταν άργησε όμως. Ο αυτόματος τηλεφωνητής γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1889 και θα άλλαζε ριζικά τον κλάδο της τηλεπικοινωνίας 90 χρόνια αργότερα.
Σήμερα ακούγονται έντονες τεχνοφοβικές φωνές για σεισμικές αλλαγές στην αγορά εργασίας λόγω της διείσδυσης της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) στην οικονομία και στις ζωές μας ευρύτερα. Η κοινή αντίληψη υποδηλώνει ένα δυστοπικό και παράλληλα ουτοπικό μέλλον όπου η ΤΝ διαταράσσει, δημιουργεί και καταργεί θέσεις εργασίας μεταβάλλοντας ριζικά τη ζωή των ανθρώπων.
Παρότι επικρατεί ενθουσιασμός στη κοινή αντίληψη, μετά την εντυπωσιακή άνοδο της πλατφόρμας ChatGPT, μία βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας της αυτοματοποίησης παρουσιάζει διαφορετική εικόνα για το μέλλον της εργασίας και τη σχέση της με την τεχνητή νοημοσύνη.
Σύμφωνα με τον Ντάνιελ Γκρος, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ντουκς των ΗΠΑ, η αλληλεπίδραση μιας δυνητικά αντικαταστάσιμης εργασίας με άλλα οικοσυστήματα καθιστά την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών σχετικά δυσχερή επιλογή. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερες διαδικασίες είναι συνδεδεμένες με μία θέση εργασίας, τόσο πιο δύσκολα θα μπορέσει να αντικατασταθεί από νέες τεχνολογίες. Το επιχείρημα της αλληλεπίδρασης προσφέρει ένα καλό πλαίσιο για την κατανόηση της εξέλιξης της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και της έμφυτης αντίστασης στην αυτοματοποίηση ανά περίπτωση.
Ποια όμως είναι τα πιθανά εμπόδια για την πλήρη αυτοματοποίηση εργασιών στην σημερινή οικονομία;
Είναι γνωστό ότι οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι εγγενώς πολύπλοκες οντότητες. Προκειμένου να υιοθετηθεί μία νέα τεχνολογία χρειάζεται αναδιάρθρωση των λειτουργιών της επιχείρησης, επανεκπαίδευση ή αντικατάσταση προσωπικού, και ειδικά στην Ελλάδα, αντιμετώπιση πιθανής αντίστασης από πλήθος ενδιαφερόμενων.
Επιπροσθέτως, η οικονομική εφικτότητα της αυτοματοποίησης είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που συχνά παραβλέπεται. Για να καταργηθεί μία θέση εργασίας, δεν αρκεί μία τεχνολογία να αντιγράφει απλώς τα ανθρώπινα καθήκοντα. Πρέπει να το κάνει με κόστος που είναι σημαντικά μικρότερο από το κόστος της ανθρώπινης εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα άμεσα όσο και τα έμμεσα κόστη.
Μια ακόμη σημαντική παράμετρος είναι η τεχνολογική συμβατότητα των υφιστάμενων υποδομών μιας επιχείρησης. Ακόμη και αν μια τεχνολογία είναι ικανή να αντικαταστήσει κάποιον εργαζόμενο και οικονομικά αποδοτική για την εταιρεία, πρέπει να είναι συμβατή με την υπάρχουσα υποδομή και την κουλτούρα ενός οργανισμού. Αλλιώς απαιτείται μεγάλη επένδυση από το κράτος ή από τις ίδιες τις επιχειρήσεις σε παρεμφερείς υποδομές που μπορούν να υποστηρίξουν τη νέα τεχνολογία που πρόκειται να υιοθετηθεί.
Τέλος, θα πρέπει δοθεί βαρύτητα στις δυνατότητες της εκάστοτε κυβέρνησης να ανοίξει τον δρόμο για την ευκολότερη υιοθέτηση καινοτόμων τεχνολογιών μέσω νομοθετικών παρεμβάσεων. Ανάλογα με τον σχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής που αφορά νέες τεχνολογίες, θα καθοριστεί αντίστοιχα και η ταχύτητα εξέλιξης και υιοθέτησης τους.
H ιστορία του κλάδου τηλεπικοινωνίας στην υιοθέτηση του αυτόματου τηλεφωνητή στέκεται ως σημείο ιστορικής αναφοράς για τις προϋποθέσεις της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών. Η πρόοδος της τεχνολογίας δεν είναι ένα απλό μονοδιάστατο σενάριο που καταλήγει σε στιγμιαίες ανατροπές. Αντίθετα, είναι μια δυναμική, πολυδιάστατη διαδικασία, που επηρεάζεται από μια πληθώρα παραγόντων, όπως οι οικονομικοί περιορισμοί, οι οργανωτικές αντιστάσεις, η συμβατότητα της τεχνολογίας και η δημόσια παρέμβαση.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να διερευνούμε πιο βαθιά όταν προσπαθούμε να προβλέψουμε τις επιπτώσεις της ΤΝ στην εργασία, κρατώντας πάντα την ελπίδα ότι οι νέες τεχνολογίες θα έρθουν για να υπηρετήσουν τον άνθρωπο και ότι θα φέρουν μαζί τους ένα πιο δίκαιο μέλλον για όλους.
Ο Κωστής Κατσανέβας είναι οικονομολόγος.
