Σαν σήμερα πριν από 100 χρόνια, στις 24 Ιουλίου του 2023, λίγο μετά τις 15:00 υπογράφηκε η τελευταία συνθήκη Ειρήνης – απόρροια του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου και η οποία ισχύει μέχρι σήμερα.
Η Συνθήκη της Λωζάννης, καθόρισε μεταξύ άλλων τα εθνικά σύνορα Ελλάδα – Τουρκίας, όρισε το καθεστώς των νησιών του Αιγαίου και τις μετέπειτα ανταλλαγές πληθυσμών.
Πέραν όμως όλων αυτών, η Συνθήκη της Λωζάννης αποτελεί το «πιστοποιητικό γέννησης» της σύγχρονης Τουρκικής δημοκρατίας – και αυτό συνεχίζει να διχάζει τη γειτονική χώρα έναν αιώνα μετά, με μεγάλο μέρος της να καταφεύγει σε θεωρίες συνωμοσίας.
Σύμβολο θριάμβου ή ήττας;
Είναι γεγονός πως η Τουρκία είναι μία πολύπλοκη, διχασμένη κοινωνία που χωρίζεται κυρίως σε δύο «ομάδες», τους συντηρητικούς και υπερσυντηρητικούς και τους κεμαλιστές-προοδευτικούς, με την αντίληψή για τη Συνθήκη της Λωζάννης να διαφέρει σημαντικά μεταξύ των δύο, όπως εξηγεί στο «ΒΗΜΑ» ο Τούρκος καθηγητής Οζάν Οζάβτζι.
Συγκεκριμένα, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης και εμπνευστής του The Lausanne Project, υπογραμμίζει πως η συνθήκη των Σεβρών του 1920 ενσάρκωσε τους χειρότερους φόβους των Τούρκων, με τα όσα όριζε για την περιοχή της Μικράς Ασίας. Η Λωζάννη όμως ανέτρεψε τα πράγματα, με την Τουρκία να κερδίζει κάποια από αυτά τα εδάφη.
Έτσι, οι Κεμαλιστές το θεωρούν μία νίκη για την Τουρκία, αφού ήταν η στιγμή που επισφραγίστηκε τελικά η εθνική κυριαρχία της χώρας, μετά από δεκαετίες πολέμων και εξωτερικών επεμβάσεων στο εσωτερικό της και μάλιστα υπό το καθεστώς της Δημοκρατίας, με πρόεδρο τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.
Από την άλλη, υπάρχει η τάση ανάμεσα στους συντηρητικούς/ισλαμιστές να θεωρούν τη συγκεκριμένη συνθήκη τη μεγαλύτερη ήττα της Τουρκίας , αφού με την υπογραφή της επισφραγίστηκε το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Οι θεωρίες συνωμοσίας
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, λίγο λιγότερο από το μισό τουρκικό πληθυσμό, και περίπου το 43% των πτυχιούχων, πιστεύουν ότι η συνθήκη του 1923 θα λήξει φέτος, με την επέτειο των 100 χρόνων, ενώ θα αποκαλυφθούν και κάποια φερόμενα ως «μυστικά άρθρα».
Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, η «λήξη» της συνθήκης θα αποδεσμεύσει την Τουρκία από τον δυτικό έλεγχο και η χώρα θα μπορέσει επιτέλους να αξιοποιήσει τους πλούσιους πόρους πετρελαίου που έχασε χάνοντας τη Μοσούλη. Έτσι, η Τουρκία θα γίνει ξανά υπερδύναμη, όπως ήταν κατά την περίοδο της ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως πιστεύει ένα διόλου αμελητέο ποσοστό Τούρκων.
Φυσικά, και όπως διευκρινίζει ο Δρ. Οζάβτζι, κανένας από αυτούς τους ισχυρισμούς δεν έχει βάση σε ιστορικά γεγονότα.
Οπότε, πως προέκυψαν αυτές οι τόσο δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας και τι οδήγησε τόσους πολλούς ανθρώπους να τις ασπάζονται;
Η προέλευση
Ο Δρ Οζάβτζι εξηγεί πως οι μελέτες δείχνουν ότι γενικά οι θεωρίες συνωμοσίας προκύπτουν από ψυχολογικούς παράγοντες. Αυτοί περιλαμβάνουν το κίνητρο για την ενίσχυση μιας ισχυρής ομαδικής ταυτότητας και του αισθήματος της ενότητας απέναντι σε μία άλλη ομάδα, που αποτελείται από άτομα που θεωρούνται εχθρικά. Μάλιστα, η προέλευση των πλασματικών θεωριών συνωμοσίας σχετικά με τη συνθήκη της Λωζάννης επιβεβαιώνει ακριβώς αυτό.
Όπως σημειώνει ο ιστορικός Γκιοκχάν Τζετίνσαγια, μπορεί κανείς να εντοπίσει τις θεωρίες συνωμοσίας της Λωζάννης στα αντισημιτικά και εθνικιστικά ισλαμιστικά γραπτά προσωπικοτήτων όπως ο Σεβάτ Ριφάτ Ατιλχάν, διάσημος φιλοναζί συγγραφέας και πολιτικός, και ο Νετζίπ Φαζίλ Κισακιουρέκ, ποιητής και πνευματικός πατέρας του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Αναλυτικά κατά τη δεκαετία του 1950, ο Ατιλχάν και ο Κισακιουρέκ υποστήριξαν ότι η συνθήκη της Λωζάννης ήταν μια δυτική – εβραϊκή συνωμοσία, με στόχο εδαφικές και οικονομικές απώλειες που θα προκαλούνταν μέσω των γνωστών αλλά και των «μυστικών» ρητρών της. Επιπλέον, ανοίγοντας το δρόμο για την κατάργηση του Χαλιφάτου και την εδραίωση της Δημοκρατίας, αποδυνάμωσε ηθικά την τουρκική κοινωνία, ανατρέποντας την «ενότητα και συνείδηση του Ισλάμ».
Οι λόγοι πίσω από την ευρεία υποστήριξη
Παρόλο που θεωρίες συνομωσίας μπορούν να βρεθούν παντού γύρω μας, ιδιαίτερα στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το ποσοστό το οποίο πιστεύει σε μία προφανώς ιστορικά αβάσιμη θεωρία, είναι ιδιαίτερα μεγάλο.
Αυτό οφείλεται σύμφωνα με τον καθηγητή στο γεγονός ότι «σε περιόδους κρίσης – κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής- οι θεωρίες συνομωσίας καταφέρνουν να επικρατήσουν μέσα σε μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Στην Τουρκία σπάνια λείπουν τέτοιες κρίσεις, ενώ μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας έχει ελλιπή εκπαίδευση».
Όμως, δεν είναι μόνο οι δυσμενείς οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στις οποίες υπόκειται αυτή τη στιγμή η χώρα. Είναι αυτό που ο καθηγητής χαρακτήρισε «Ανατολικό Παράδοξο», το γεγονός ότι η Τουρκία θεωρούσε ανέκαθεν «εχθρό» της τη Δύση, όμως ταυτόχρονα εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό η ασφάλεια και η επιβίωσή της από αυτή. «Αυτό έχει δημιουργήσει ένα μακροχρόνιο σύνδρομο στη χώρα, ένα σύνδρομο που έχει αφήσει την Τουρκία, και πριν από αυτήν, την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επικίνδυνα επιρρεπείς ακόμη και στις πιο περίεργες θεωρίες συνωμοσίας που πλέον έχουν γίνει ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της τουρκικής πολιτικής κουλτούρας» καταλήγει.
Και ακόμα και αν υπάρχει μία εκ διαμέτρου αντίθετη αντίληψη αναφορικά με το πώς εκλαμβάνουν τη συνθήκη της Λωζάννης οι Κεμαλιστές σε σχέση με τους Ισλαμιστές, και οι δύο μοιράζονται την κοινή πεποίθηση ότι υπάρχει «μια μεγάλη συνωμοσία εναντίον του τουρκικού έθνους» από τις ξένες δυνάμεις: ένα απόφθεγμα του Ατατούρκ που ο σημερινός πρόεδρος Ερντογάν επαναλαμβάνει συχνά.
Για αυτό και ο Δρ Οζάν Οζάβτζι έχει δημιουργήσει, μαζί με μία σειρά από έγκριτους καθηγητές από όλο τον κόσμο, το The Lausanne Project που αποσκοπεί στην ιστορική και πρακτική μελέτη της Συνθήκης και των αποτελεσμάτων της, τη διασφάλισή της και τη σωστή, αντικειμενική εκπαίδευση των εμπλεκόμενων χωρών σχετικά με το τι ορίζει, μέσα από συνέδρια, βιβλία και δημοσιεύσεις.
