Δίσκος της Φαιστού: Τα μυστικά ενός σπουδαίου αρχαιολογικού ευρήματος

Ήταν 3 Ιουλίου του 1908, όταν ο ιταλός αρχαιολόγος Λουίτζι Περνιέ ανακάλυψε σε ένα από τα δωμάτια του ανακτόρου της Φαιστού, έναν πήλινο δίσκο με επιγραφές σε σπειροειδή διάταξη. Ο δίσκος αυτός γνωστός σε ολόκληρο τον κόσμο ως, ο Δίσκος της Φαιστού αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά αλλά και ταυτόχρονα αινιγματικά αντικείμενα του μινωικού πολιτισμού.

Όπως αναφέρει και το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείο: «Λόγω της μοναδικότητας του αντικειμένου, ο δίσκος αποτελεί ένα συναρπαστικό πεδίο έρευνας και έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες αποκρυπτογράφησης και ερμηνείας του κειμένου του».

Τον Φεβρουάριο του 1994, ο Gareth Owens, φιλόλογος του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, μέλοςτ της διεθνούς ομάδας της Γραμμικής Β και ερευνητής του ΙΚΥ συνόψησε για «ΤΟ ΒΗΜΑ» όσα έχουν γινεί γνωστά για τον μυστηριώδη αυτόν δίσκο.

«Αναμφίβολα ο “Δίσκος της Φαιστού” είναι η πιο γνωστή και πολυσυζητημένη επιγραφή της Μινωικής Κρήτης. Ανακαλύφθηκε το 1908 από τους ιταλούς ανασκαφείς της Φαιστού και χρολονολογήθηκε γύρω στα 1700 π.Χ. Σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.

»Χρονολογικά ανήκει στην περίοδο της Γραμμικής Α, αλλά διαφέρει σε πολλά σημεία απ’ αυτήν. Η γραφή του Δίσκου είναι εντυπωμένη σε πηλό με τη βοήθεια διαφορετικών σφραγίδων και θεωρείται το αρχαιότερο σε παγκόσμιο επίπεδο έντυπο, 3.000 περίπου χρόνια από το Γουτεμβέργιο.

»Δεν υπάρχουν ακριβείς ομοιότητες με άλλες επιγραφές της Μινωικής Κρήτης, γεγονός που ώθησε μερικούς να ερμηνεύσουν τον “Δίσκο της Φαιστού” ως προϊόν εισαγωγής, αλλά, όπως θα διαπιστώσουμε, υπάρχουν κοινά σημεία μεταξύ της επιγραφής αυτής και άλλων κρητικών επιγραφών.

Απροσπέλαστο κείμενο

»Έχει γίνει αποδεκτό ότι ο Δίσκος διαβάζεται σπειροειδώς, δηλαδή από το χείλος προς το κέντρο. Έχει διάμετρο περίπου 18 εκ. με σημεία γραφής και στις δύο όψεις, τα οποία ανέρχονται σε 242 και διαιρούνται σε 61 ομάδες.

»Υπάρχουν 45 διαφορετικού χαρακτήρα σημεία στον Δίσκο. Πολλά, για να απαρτίσουν ένα αλφάβητο και λίγα, για να αποτελέσουν μια πραγματική ιδεογραφική γραφή, όπως συμβαίνει με τα κινεζικά.

»Αυτή η διαπίστωση μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι πρόκειται επίσης για μια συλλαβική γραφή, όπως είναι άλλωστε η Γραμμική Β και η Γραμμική Α. Αυτονόητο είναι η γλώσσα του Δίσκου να είναι άγνωστη, και έτσι, προς το παρόν, και το κείμενο να μας είναι εντελώς απροσπέλαστο.

»Αυτό δεν έχει σταματήσει πολλούς επίδοξους αποκρυπτογράφους να προσφέρουν τη δική τους ερμηνεία. Πολλά έχουν γραφτεί γι’ αυτήν την κρητική επιγραφή, περισσότερα μάλιστα από οποιαδήποτε άλλη (τα περισσότερα όμως με φαντασία).

Ο Δίσκος και οι άλλες κρητικές γραφές

«Εκτός από τη Γραμμική Β και Α υπάρχει άλλη μία γραφή στην Κρήτη, που ονομάστηκε “Κρητικά Ιερογλυφικά” από τον A. Evans, εξαιτίας της εξωτερικής του ομοιότητας με τα Αιγυπτιακά Ιερογλυφικά.

»Ο όρος αυτός είναι, πράγματι, παραπλανητικός, ενώ θα ταίριαζε καλύτερα στη γραφή αυτή ο όρος Πικτογραφική. Χρονολογικά τοποθετείται στη Μεσο-Μινωική περίοδο περίπου 2000 – 1600 π.Χ. Και αποτελεί μια μορφή συλλαβικής γραφής, που σχετίζεται με τη Γραμμική Α και τελικώς με τη Γραμμική Β.

»Υπάρχουν περίπου 275 επιγραφές στη γραφή αυτή που περιέχουν περίπου 1.500 σημεία. Τα σημεία αυτά είναι περίπου το 2% του συνόλου των στοιχείων της Γραμμικής Β. Η κρητική Πικτογραφική βρίσκεται χαραγμένη σε πήλινες πινακίδες, σε ράβδους, σε σφραγιδόλιθους, σε μια λίθινη επιγραφή από τα Μάλια και σε ένα χάλκινο πέλεκυ από το Σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου. (…)

»Οι τελευταίες δύο επιγραφές προσφέρουν μία επιγραφική σχέση του “Δίσκου της Φαιστού”. Περίπου τα μισά από τα σημεία τπου εμπεριέχονται στο Δίσκο της Φαιστού μπορούν εύλογα να εξομοιωθούν με παρόμοια σημεία στη Μαλιώτικη επιγραφή, στον πέλεκυ του Αρκαλοχωρίου και σε άλλες κρητικές πικτογραφικές επιγραφές.

»Λαμβάνοντας υπόψη τη σπανιότητα της επιγραφής, η πιθανότητα να είναι γραμμένη σε μία γραφή σχετική με την Πικτογραφική / Γραμμική Α είναι αρκετά μεγάλη. Θα πρέπει, ωστόσο, να τονιστεί ότι ο τρόπος αποτύπωσης των σημείων της επιγραφής του Δίσκου της Φαιστού είναι περισσότερο εικονιστικός απ’ ό,τι σε παρόμοιες περιπτώσεις στην Πικτογραφική γραφή.

»Μερικούς ώθησε το δεδόμενο αυτό να πιστέψουν ότι πρόκειται για ξένο “στοιχείο”, ότι δηλαδή ο Δίσκος ήταν προϊόν εισαγωγής. Όμως, περισσότερο πρέπει να οφείλεται στο γεγονός ότι ο τρόπος γραφής, δηλαδή με την αποτύπωση διάφορων σφραγίδων πάνω στον πηλό, επέτρεψε να δοθεί αυτή η περισσότερο εικονιστική και λιγότερο σχηματική μορφή στα σημεία.

Αποκρυπτογραφώντας τον Δίσκο της Φαιστού

«Αν και η γλώσσα του Δίσκου της Φαιστού είναι άγνωστη και συνεπώς είναι αδύνατο να κατανοήσουμε την επιγραφή, εν τούτοις μπορούν να γίνουν κάποιες διαπιστώσεις. Ένδεκα λ.χ. Από τα 61 σύνολα σημείων αρχίζουν με τον ίδιο συνδυασμό συμβόλων “κεφάλι με χαρακτηριστική κόμμωση πανκ” και “κύκλοι με επτά στιγμές”.

»Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις συνόλων σημείων που επαναλαμβάνονται όπως “πόδι βοδιού” και “άνθρωπος που περπατάει”, “κεφάλι με χαρακτηριστική κόμμωση πανκ” και “κύκλοι με επτά στιγμές”, “ιπτάμενο πουλί”, και “κέρατο βοδιού” και τέλος “κουπί”, “κεφάλι”, “ροζέτα”.

»Αυτές είναι κάποιες από τις διαπιστώσεις που μπορούν να γίνουν σχετικά με τον “Δίσκο της Φαιστού”. Τα παραδείγματα που αναφέρω εδώ αποτελούν κάποιους συνδυασμούς σημείων που μπορούν να δείξουν ένα φωνητικό μοντέλο.

»Αυτή η επανάληψη συγκεκριμένων συνόλων – σημείων έχει οδηγήσει πολλούς να διαγνώσουν ένα θρησκευτικό χαρακτήρα στο κείμενο, παρ’ όλο που θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, αφού επαναλαμβανόμενα γλωσσικά / φωνητικά μοτίβα μπορούν να βρεθούν και οπουδήποτε άλλου.

(…)

»Συμπερασματικά θα ήθελα να διευκρινίσω ότι ο “Δίσκος της Φαιστού” θα μείνει για αρκετό χρόνο ακόμη σε μας απροσπέλαστος, αλλά θεωρώ ότι είναι γραμμένος σε γραφή Κρητική και σε γλώσσα Μινωική.

»Η πορεία προς την ανάγνωσή του δεν είναι εύκολη, αλλά νομίζω ότι μια μέρα θα είμαστε σε θέση να “διαβάζουμε” και να “κατανοούμε” τη Μινωική Γραμμική Α και την Πικτογραφική γραφή, συμπεριλαμβανομένου και του μοναδικού “Δίσκου της Φαιστού”».