Στην εποχή του γρήγορου ίντερνετ, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των οθονών μπορεί για πολλούς η αφίσα να μοιάζει, και ίσως να είναι, με ένα παρωχημένο εργαλείο πολιτικής επικοινωνίας.Έχει αφήσει όμως ανεξίτηλα τη δική της σφραγίδα στην ιστορία των εκλογικών αναμετρήσεων στη χώρα μας.
Ίσως να είναι και αυτός ένας από τους λόγους για τους οποίους ακόμα και σήμερα οι πολιτικοί σχηματισμοί που κατεβαίνουν στις εκλογές 2023 θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της προεκλογικής τους καμπάνιας την αφισοκόλληση. Παραβαίνοντας μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, όπως φάνηκε και από τα πρόστιμα που επέβαλλαν πρόσφατα σε κάποιους εξ’ αυτών η Περιφέρεια Αττικής και ο Δήμος Αθηναίων.
Σαν να μην έφτανε αυτό, ήρθε και η πρόσφατη κόντρα του υποψηφίου με τον ΣΥΡΙΖΑ στην Α’Πειραιά, Νίκου Μπελαβίλα, με το ΚΚΕ, μετά από σχετική αφίσα που κυκλοφόρησε κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η αφίσα αυτή συνέκρινε με σκληρό τρόπο τον υποψήφιο του ΚΚΕ με εκείνους της Νέας Δημοκρατίας και του ΣΥΡΙΖΑ στην ίδια περιφέρεια, επαναφέροντας το ζήτημα των αφισών στην επικαιρότητα.
Πως όμως ξεκίνησε η αφισοκόλληση στη χώρα μας και ποια ήταν η «χρυσή» της εποχή;
Τόσο κατά τον Πρώτο όσο και κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η αφίσα αποτέλεσε βασικό εργαλείο προπαγάνδας όλων των αντιμαχόμενων πλευρών. Θρυλικά πόστερ όπως αυτό που απεικονίζει τον Uncle Sam να προσκαλεί τους νέους Αμερικανούς να καταταγούν στον στρατό, δείχνοντας με το δάχτυλο, με το μήνυμα «I Want YOU for U.S. Army» να βρίσκεται σε περίοπτη θέση, έχουν μείνει στην ιστορία.
Τα πρώτα χρόνια και η γέννηση ενός Εθνάρχη
Η χρήση των αφισών για πολιτικούς σκοπούς, όπως ήταν φυσικό, δεν άργησε να έρθει και στη χώρα μας. Ήδη από τη δεκαετία του 1950 οι δρόμοι κατά τις προεκλογικές περιόδους άρχιζαν να γεμίζουν από αφίσες, οι οποίες σε εκείνην την πρώιμη τους μορφή περιλάμβαναν κυρίως τη φωτογραφία των υποψήφιων, το όνομά τους και το συνδυασμό ή το όνομα του ηγέτη, με τον οποίο κατέβαιναν.
Εκεί όπου τα πράγματα αρχίζουν και αλλάζουν είναι στις εκλογές του 1961, τις επονομαζόμενες και εκλογές «βίας και νοθείας», όταν η πολιτική ζωή της χώρας εισέρχεται σε μια περίοδο βαθιάς πόλωσης, με τη γνωστή τραγική κατάληξη της κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος τον Απρίλιο του 1967.
«Σε αυτές τις εκλογές ψήφισαν ακόμα και τα δέντρα» είχε πει ο τότε αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Παπανδρέου, και, αν και πολύ αμφιβάλουμε, ίσως να εννοούσε τα δέντρα πάνω στα οποία είχαν κολληθεί αφίσες που για πρώτη φορά ξέφυγαν από τα συνηθισμένα.
Μία αφίσα μάλιστα εκείνης της περιόδου είναι αυτή που χαρακτήριζε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή «Εθνικό Ηγέτη». Έκτοτε, ο χαρακτηρισμός «Εθνάρχης» τον ακολούθησε σε όλη τη μακρά πορεία του στα πολιτικά πράγματα της χώρας.
Η περίοδος της δικτατορίας
Κατά την περίοδο της χούντας δεν έλειψαν οι σχετικές αφίσες, με το δικτατορικό καθεστώς να δίνει ιδιαίτερο βάρος στην προπαγάνδα. Φυσικά, κινήθηκαν στα λεγόμενα «εθνικοπατριωτικά» πρότυπα, εξυπηρετώντας το συνολικότερο αφήγημα το οποίο προέβαλε η χούντα.
Μία από τις χαρακτηριστικές αφίσες εκείνης της περιόδου είναι αυτή που δείχνει έναν τροχονόμο να κατευθύνει την κυκλοφορία στον δρόμο της δεξιάς εκεί που βρίσκεται ένα ζευγάρι με παραδοσιακές φορεσιές.
Και από την πλευρά της αντίστασης όμως, παρά το καθεστώς παρανομίας στο οποίο δρούσε, δεν έλειψε η δημιουργία αφισών με σκοπό την κατακευραύνωση της αντιδημοκρατικής εξουσίας που ασκούσε η χούντα.
Η αφίσα που κυκλοφόρησε με αφορμή το πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα στίβου του 1969, που διεξήχθη στην Αθήνα, από την οργάνωση του Ρήγα Φεραίου και απεικόνιζε έναν δισκοβόλο να ετοιμάζεται για ρίψη, όντας όμως αλυσοδεμένος, ήταν ομολογουμένως ιδιαίτερα εύστοχη και προκάλεσε αίσθηση.
Μεταπολίτευση – Δημοκρατία – Αφισοκόλληση
Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης ο δημοκρατικός αέρας που έπνεε στην Ελλάδα έφερε και την άνθιση της πολιτικής αφίσας, τουλάχιστον όσον αφορά το ζήτημα της ποσότητας και της ακατάσχετης, σε πολλές περιπτώσεις, αφισοκόλλησης.
Σχεδιαστικά, δεν παρατηρήθηκαν ιδιαίτερες καινοτομίες, καθώς το κείμενο είναι και πάλι αυτό που είχε πρωτεύοντα ρόλο έναντι της εικόνας.
Μοναδική εξαίρεση ίσως η προεκλογική αφίσα της Νέας Δημοκρατίας, πριν τις εκλογές του 1974, στις οποίες και θριάμβευσε. Στη συγκεκριμένη αφίσα, όπως μπορείτε να δείτε, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι το ξίφος που ο τσολιάς (λαός) δίνει στη θεά Αθηνά για να προστατεύσει την τιμή και την ελευθερία των Ελλήνων.
«Ο λαός θέλει το ΠαΣοΚ μπορεί»
Η δεκαετία του 1980 αποτέλεσε αναμφίβολα την έναρξη της «χρυσής» περιόδου για την πολιτική αφίσα στη χώρα μας. Η άνοδος του ΠαΣοΚ στην εξουσία, πέρα από τη γενικότερη «Αλλαγή» της κοινωνίας που ευαγγελίζονταν, έφερε και την αλλαγή στο επίπεδο της πολιτικής επικοινωνίας.
Οι ξένες διαφημιστικές εταιρείες που εκείνη την εποχή έκαναν την εμφάνιση τους στη χώρα μας έφεραν νέα αισθητική και στις πολιτικές αφίσες, η οποία ξεκινάει να γίνεται διακριτή από την προεκλογική περίοδο του 1981.
Σύμφωνα με τον κ. Νικόλαο Κατσουλώτο, Διδάκτορα Ψηφιακών Μέσων του τμήματος Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, εκείνη την προεκλογική περίοδο «δημιουργήθηκε η πληρέστερη ίσως πολιτική καμπάνια κόμματος στη χώρα μας, με βασικό εργαλείο μετάδοσης την αφίσα». Όπως τονίζει χαρακτηριστικά: «Μέσα από τις πολυθεματικές αφίσες του, το ΠαΣοΚ κατάφερε το άνοιγμα σε μια ευρύτερη εκλογική βάση πέρα από ιδεολογικούς και κοινωνικοοικονομικούς περιορισμούς, με σκοπό να ικανοποιήσει, μετεκλογικά, βασικά αιτήματα ευρύτερων κοινωνικών ομάδων».
Η καμπάνια του ΠαΣοΚ, με τίτλο «Ο λαός θέλει το ΠαΣοΚ μπορεί» και εν συνεχεία μια σειρά θεμάτων στα οποία θα εφαρμοζόταν η «Αλλαγή», έμεινε στην ιστορία.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί όμως το γεγονός πως το σύνθημα για την «Αλλαγή» που έφερε στο πολιτικό σκηνικό της χώρας μας το ΠαΣοΚ ήταν τόσο δυνατό που και άλλα πολιτικά κόμματα το χρησιμοποίησαν στις αφίσες τους.
Η εμφάνιση της αρνητικής διαφήμισης
«Την ίδια δεκαετία έχουμε και τα πρώτα δείγματα της αρνητικής διαφήμισης, που οδήγησε αναπόφευκτα στην (ίσως) μεγαλύτερη σε έκταση διαμάχη μηνυμάτων/συνθημάτων μέσω και πάλι της αφίσας» αναφέρει ο κ. Κατσουλώτος.
Το 1985 και οι πρώτες εκλογές στις οποίες βρέθηκαν αντιμέτωπα τα πρώην στελέχη της Ένωσης Κέντρου, Ανδρέας Παπανδρέου και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ήταν και εκείνες στις οποίες έκανε για πρώτη φορά την εμφάνιση της στα ελληνική πολιτικά πράγματα η λεγόμενη «αρνητική διαφήμιση».
Όσον αφορά τις αφίσες, χαρακτηριστική είναι εκείνη της Νέας Δημοκρατίας με ένα λουκέτο έξω από τις κατεβασμένες γρίλιες ενός καταστήματος. Με τον αυτόν τον τρόπο, το τότε κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης σκόπευε να αποκομίσει εκλογικά οφέλη επιτιθέμενο στην κυβέρνηση του ΠαΣοΚ, πράγμα που δεν συνέβη, καθώς το κόμμα της Χαριλάου Τρικούπη κατάφερε να κερδίσει ξανά τις εκλογές.
Η δεκαετία του 1990 και ο σταδιακός «θάνατος» των αφισών
«Τον χώρο της πολιτικής διαφήμισης, και τον ρόλο της αφίσας, επηρέασε στα τέλη της δεκαετίας σε μεγάλο βαθμό η ίδρυση του πρώτου ελεύθερου ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού και μετά, του Mega, το 1989» λέει στο ΒΗΜΑ ο κ. Κατσουλώτος.
«Με τα πολιτικά κόμματα να έχουν πλέον στην φαρέτρα τους το μαζικό(τατο) μέσο ενημέρωσης και διαφήμισης της τηλεόρασης, η αφίσα πέρασε σε δεύτερο, πιο υποστηρικτικό, θα έλεγα, ρόλο. Η πολιτική καμπάνια με άξονα τα προεκλογικά σποτ σχεδιάζεται με διαφορετικά στοιχεία και “εργαλεία”, και η αφίσα επαναλαμβάνει ως ένας ιδιόμορφος συμπερασματικός επίλογος, τα συνθήματα, τους συμβολισμούς, τις βασικές “εικόνες”, κρατώντας την ουσία του πολιτικού μηνύματος», προσθέτει.
Ο ρόλος της αφίσας στη σύγχρονη εποχή
Σύμφωνα με τον κ. Κατσουλώτο, ο ρόλος της αφίσας στη σύγχρονη εποχή, μπορεί να υποβαθμίστηκε ακόμη περισσότερο, όμως ουδέποτε εξαφανίστηκε.
«Θα έλεγα πως μετεξελίχθηκε. Από τους τοίχους των δρόμων μεταπήδησε στους ψηφιακούς τοίχους των social media. Και σε όποια μορφή και εάν προβληθεί (έντυπη παραδοσιακή ή ψηφιακή) έχει τη δύναμη να προκαλεί συζητήσεις, αντιδράσεις, σκέψεις και να γίνεται αντικείμενο ανοικτής πολιτικής αντιπαράθεσης.
Πέραν τούτου, ως είδος η αφίσα μεταδίδει πιο εύγλωττα και ακαριαία τα μηνύματά της. Η τηλεοπτική διαφήμιση μέσω των σποτ, αναπαράγει το πολιτικό μήνυμα και εξαϋλώνεται. Η ιντερνετική μορφή της διαφήμισης επίσης απαιτεί μια ηλεκτρονική οθόνη για να προβληθεί. Η αφίσα δεν υπόκειται στους παραπάνω περιοριστικούς παράγοντες. Η αφίσα παραμένει ανάμεσα στον κόσμο, “αναπνέει” δίπλα στον περαστικό, τσαλακώνεται, μετασχηματίζεται» τονίζει ο κ. Κατσουλώτος.
Ποια κόμματα είναι αυτά όμως που επιμένουν περισσότερο στη χρήση της αφίσας; «Στην εκτεταμένη χρήση της αφίσας, επιδίδονται κατά βάση τα μικρά κόμματα τα οποία δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προβληθούν στα μαζικότερα ΜΜΕ», εξηγεί.
Για να καταλήξει: «Η αφίσα για αυτά αποτελεί ουσιαστικά μονόδρομο. Ωστόσο, οι αφίσες τους τοιχοκολλούνται αυθαίρετα σε οποιαδήποτε ελεύθερη επιφάνεια του αστικού -και μη- ιστού επαναφέροντας σε ορισμένες περιπτώσεις το “ξεχασμένο” πρόβλημα της αφισορρύπανσης. Βέβαια, οι νόμοι που αφορούσαν την αφισορρύπανση υπήρχαν και τις πρώτες δεκαετίες της μεταπολιτευτικής περιόδου, κανείς όμως δεν τους τηρούσε».
