Κυκλική οικονομία και τροφοσκουπίδια – Οταν το σκουπίδι του ενός είναι θησαυρός όλων

Το άρωμά του γνώριμο, γήινο, εθιστικό. Καθημερινά, εκατομμύρια κούπες καφέ σε ολόκληρο τον κόσμο ξυπνούν την ανθρωπότητα, γρασάρουν τα γρανάζια της και τα θέτουν σε κίνηση. Εσπρέσο, ελληνικός ή φίλτρου – ανεξαρτήτως είδους, τρόπου παρασκευής ή σερβιρίσματος, ο καφές είναι το πλέον αγαπητό ρόφημα. Οι λάτρεις του αμέτρητοι – από τον Μπετόβεν ως την Ελίφ Σαφάκ κι από τον Βολταίρο ως τον μέσο Έλληνα. Αυτός ο τελευταίος μάλιστα είναι πρωταθλητής στην κατανάλωση καφέ, καταναλώνοντας κατά μέσο όρο 510 κούπες καφέ το χρόνο.

Κάθε μία από αυτές τις κούπες καφέ όμως αφήνει πίσω της ένα κατακάθι που δυστυχώς τις περισσότερες φορές καταλήγει στα σκουπίδια, παρόλο που μέσα της κρύβει ακόμα ενεργειακό πλούτο. Οι παλιότεροι το ήξεραν αυτό. Εμπειρικά. Ήξεραν ότι το κατακάθι του απογευματινού ελληνικού καφέ είναι εξαιρετικό φυσικό λίπασμα για γαρδένιες, καμέλιες και ορτανσίες, ακριβώς όπως τα τσόφλια αυγών είναι εξαιρετικό λίπασμα ασβεστίου για ντοματιές, πιπεριές και καρπουζιές.

Τα παραπάνω είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της λεγόμενης κυκλικής οικονομίας, ενός μοντέλου διαχείρισης των πόρων που εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής η ανθρωπότητα στην πλειοψηφία της έχει ξεχάσει. Η οικονομία μας σήμερα βασίζεται σε ένα εντελώς γραμμικό μοντέλο – καταναλώνουμε πόρους αδιάκοπα, παράγουμε αμέτρητα αγαθά και προϊόντα, τα χρησιμοποιούμε κι ύστερα τα απορρίπτουμε κάπου εκτός του οπτικού μας πεδίου έτσι ώστε να μας δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι δεν υπάρχουν πια. Η ύλη όμως και η ενέργεια δεν χάνονται και το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας βασίζεται στο σχήμα ενός δυναμικού κύκλου που δεν αφήνει τίποτα να πάει χαμένο.

Αυτό ακριβώς είναι που επιχειρεί να μας υπενθυμίσει – και όχι μόνο – μέσα από τις δράσεις και το έργο της η ομάδα της InCommOn, μιας πολύ ξεχωριστής Αστικής μΜη Κερδοσκοπικής Εταιρίας (ΑΜΚΕ) που από το 2019 εφαρμόζει έμπρακτα μια πιο ολιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση αστικών ζητημάτων, προωθώντας ταυτόχρονα την περιβαλλοντική αναβάθμιση και την κοινωνική συμπερίληψη, επιδιώκοντας με αυτόν τον τρόπο τη δημιουργία ενός πιο βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος.

Και εγένετο InCommOn

Η Μάρα Αγγελίδου, συν ιδρύτρια και συντονίστρια της InCommOn ΑΜΚΕ, αφηγείται στο Βήμα πώς γεννήθηκε η ιδέα και ποιο ήταν τελικά το έναυσμα για να γίνει πράξη. Όπως λέει η ίδια, «Ένα έναυσμα ήταν αφενός το γεγονός ότι βλέπαμε πολύ υλικό – πολύτιμη οργανική ύλη όπως είναι για παράδειγμα τα λουλούδια ή το περισσευούμενο φαγητό από διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις – να πετιέται. Αφετέρου, ήμασταν μια ομάδα ανθρώπων που, αν και προερχόμασταν από διάφορα επιστημονικά πεδία, με κάποιο τρόπο συγκλίναν οι απόψεις μας γύρω από ζητήματα της πόλης και το κομμάτι της αστικής βιωσιμότητας».

Η Μάρα Αγγελίδου, ως αρχιτέκτονας, ασχολούνταν ήδη πολύ με ζητήματα πολεοδομίας, με τη λειτουργία και το βίωμα της πόλης, καθώς και με το ποιες είναι εκείνες οι δομές που μπορούν να επηρεάσουν αυτό το βίωμα. Παράλληλα, όμως, την ενδιέφερε να δημιουργήσει μια κοινωνική επιχείρηση, μια δομή, η οποία θα λειτουργεί με ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο εργασίας από αυτό που γνωρίζουμε στην Ελλάδα, ένα μοντέλο με όρους ισοτιμίας και συμμετοχικότητας . «Αυτό ήταν και συνεχίζει να είναι για εμένα προσωπικά το μεγαλύτερο στοίχημα», τονίζει.

«Εντωμεταξύ, αρκετά από τα μέλη της ομάδας είχαμε ζήσει στο εξωτερικό, είχαμε δει τι συμβαίνει, ξέραμε τι γίνεται αλλού και αναπόφευκτα συγκρίναμε τον τρόπο διαχείρισης περιβαλλοντικών ζητημάτων στην Ελλάδα και σε χώρες της Ευρώπης. Μιλάμε για εντελώς διαφορετικές πραγματικότητες» συνεχίζει η κ. Αγγελίδου.

Και εγένετο InCommOn. Σήμερα η ομάδα έχει μεγαλώσει αρκετά. Είναι διεπιστημονική και ποικιλόμορφη. Κοινό όραμα όλων των μελών της είναι η ευαισθητοποίηση πολιτών, τοπικών κοινοτήτων, δημόσιων φορέων και επιχειρήσεων σε περιβαλλοντικά ζητήματα και η καλλιέργεια μιας νέας κουλτούρας συμμετοχής και δράσης ώστε να μπορέσουμε ως κοινωνία να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που αναδύονται διαρκώς λόγω κλιματικής αλλαγής και κρίσης, και να μεταβούμε πιο γρήγορα σε ένα πιο κυκλικό μοντέλο ζωής.

Κυκλική οικονομία, αυτή η «άγνωστη»

Η κυκλική οικονομία αποτελεί όρο-κλειδί. «Δεν είναι καινούριος όρος ή πρακτική. Είναι η βασικότερη αρχή της φύσης. Ανατρέχοντας στις μνήμες μας βρίσκουμε πολλά πρακτικά παραδείγματα κυκλικής οικονομίας. Οι γιαγιάδες μας δεν πετούσαν τίποτα. Χρησιμοποιούσαν τα πάντα προκειμένου να μην πάει τίποτα χαμένο» τονίζει η Μάρα Αγγελίδου.

Είναι ουσιαστικά ένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο περιλαμβάνει την ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση των υπαρχόντων πόρων και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής τους.

«Η γη ό,τι παράγει, ακόμα και στο τελικό στάδιο της ζωής του, το χρησιμοποιεί με κάποιον τρόπο. Για παράδειγμα, ένα φύλλο, το οποίο γεννιέται από το δέντρο, όταν κάποια στιγμή πέσει, εκεί που θα πέσει, όσο κι αν σαπίζει, γίνεται έδαφος για γεννηθεί ένα άλλο δέντρο. Ή μπορεί να γίνει τροφή ή υποδομή για ένα ζώο. Αυτό είναι το μοντέλο το οποίο δανειζόμαστε από τη φύση».

Στην πράξη, επομένως, η κυκλική οικονομία υποδηλώνει μεταξύ άλλων τη μείωση των αποβλήτων στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο. Όταν ένα προϊόν φτάνει στο τέλος της ζωής του, οι φυσικοί πόροι που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή του είναι πολύ σημαντικό να διατηρούνται μέσα στον κύκλο της οικονομίας, αντί να απορρίπτονται και τελικά να καταλήγουν σε χωματερές.

Και κάπως έτσι γυρνάμε εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε: στην ανακύκλωση. Άλλο ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Υπάρχουν πολλά είδη απορριμμάτων και είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει καθένας και καθεμία από εμάς σε ποιον κάδο πάει τι. Το πώς εκπαιδεύεται η κοινότητα για τη σωστή διαλογή των απορριμμάτων είναι μείζονος σημασίας.

Καφέ κάδοι και τροφοσκουπίδια

Το τελευταίο διάστημα έκαναν την εμφάνισή τους εδώ κι εκεί – σε διάφορες γειτονιές της Αθήνας και όχι μόνο – κάποιοι νέοι καφέ κάδοι. Εάν αναρωτιόσασταν ποια είναι ακριβώς η χρήση τους και τι πετάμε μέσα σε αυτούς, ήρθε η στιγμή να σας λυθεί η απορία. Οι καφέ κάδοι ήρθαν μαζί με την δια νόμου (4819/2021) πλέον υποχρέωση των Δήμων της χώρας για ορθή συστηματική διαχείριση των λεγόμενων βιοαποβλήτων.

Τα βιοαπόβλητα ή τροφοσκουπίδια ή τροφικά υπολείμματα – όπως είναι για παράδειγμα οι φλούδες λαχανικών και φρούτων, τα υπολείμματα καφέ ή τα τσόφλια των αυγών – όταν καταλήγουν στη χωματερή, αναμεμειγμένα με άλλα σκουπίδια, αρχίζουν και εκλύουν πολύ επιβλαβείς ρίπους που ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, μια μπανανόφλουδα κατά την αποσύνθεσή της εκλύει μεθάνιο, το οποίο είναι περισσότερο τοξικό και από το διοξείδιο του άνθρακα.

Με μια ορθότερη διαχείριση όμως των σκουπιδιών μας, μπορεί ο καθένας να συμβάλλει στην αξιοποίηση των βιοαποβλήτων και την εξοικονόμηση πόρων. Η InCommOn, μέσα από το έργο τ ης επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει ανθρώπους όλων των ηλικιών, αλλά και επιχειρήσεις και κοινοτικούς φορείς για την αξία των τροφοσκουπιδιών μας.

Το πρότζεκτ FoodTreasure, για παράδειγμα, στοχεύει να εξοικειώσει τη σχολική κοινότητα με την έννοια της κυκλικής οικονομίας και την διαχείριση των οργανικών απορριμμάτων με τρόπο εύκολο, διαδραστικό και διασκεδαστικό. Ταυτόχρονα, το πρότζεκτ Κλείσε τον Κύκλο της Τροφής φιλοδοξεί να πετύχει τη σταδιακή αλλαγή της στάσης απέναντι στα οργανικά απόβλητα και να διαμορφώσει μια νέα νοοτροπία και συνήθεια, αυτή του διαχωρισμού των απορριμμάτων στην πηγή.

Πριν από αυτά τα δύο, όμως, το πρότζεκτ που έκανε την αρχή προς αυτή την κατεύθυνση και τη δημιουργία μιας νέας συνήθειας σε σχέση με τα οργανικά υπολείμματα ήταν το ΚάΦσιμο. «Ξεκινήσαμε από τον καφέ ακριβώς γιατί είναι ένα πολύ δημοφιλές και αγαπητό ρόφημα» εξηγεί η Μάρα Αγγελίδου. «Το ΚάΦσιμο είναι ένα πρόγραμμα που στοχεύει στη δημιουργία μιας νέας συνήθειας γύρω από αυτά που τρώμε και αυτά που πίνουμε. Μέσω της συμμετοχικής ανακύκλωσης του καφέ μαθαίνουμε όλοι ως πολίτες, ιδιοκτήτες και εργαζόμενοι επιχειρήσεων εστίασης, πώς να ανακυκλώνουμε τα οργανικά απορρίμματα. Και επιπλέον το πρότζεκτ δεν μένει στη θεωρία, αλλά έχει και πρακτική εφαρμογή, μετατρέποντας τα υπολείμματα καφέ που συλλέγονται είτε σε βιοκαύσιμο με τη μορφή πέλλετ είτε σε βιολίπασμα».

Χαρακτηριστικό είναι πως σήμερα ένα νηπιαγωγείο της Καρδίτσας θερμαίνεται από πέλλετ που δημιουργήθηκαν από τα υπολείμματα καφέ του πρότζεκτ ΚάΦσιμο. Ουσιαστικός στόχος της δράσης ήταν να εκπαιδευθούν οι επαγγελματίες της εστίασης να ξεχωρίζουν το πολύτιμο αυτό υπόλειμμα και να προετοιμαστούν ενόψει της άφιξης των καφέ κάδων στην πόλη, υιοθετώντας μια διαφορετική προσέγγιση στη διαχείριση των οργανικών απορριμμάτων, που μπορούν να αποδειχθούν θησαυρός. Και κάπως έτσι, όλα δένουν, όλα έρχονται κάτω από μία και την ίδια ομπρέλα.

Μπορούν όμως όλα τα οργανικά απορρίμματα να γίνουν καύσιμο; «Καύσιμο με ‘‘Φ’’ όχι» απαντά η κ. Αγγελίδου. «Όλα όμως τα οργανικά απορρίμματα μπορούν να γίνουν βιοαέριο, το οποίο αυτό είναι μορφή καυσίμου. Άρα η απάντηση είναι ότι ναι, μπορούν να γίνουν όλα τα οργανικά απορρίμματα, όλα όσα μπαίνουν στον καφέ τον κάδο, καύσιμο κάποιου είδους».

Η σημασία της αυτοδιοίκησης στην κυκλική οικονομία

Η κυκλική οικονομία, η εφαρμογή της σε όλα τα επίπεδα, έχει να κάνει πάρα πολύ με την αυτοδιοίκηση. Κι αυτό γιατί διαχείριση σκουπιδιών, όσο και να το θέλει, δεν μπορεί να κάνει κανείς μόνος του. «Υπάρχει μια τεράστια ανάγκη συνεργασίας με τις δημοτικές αρχές, με τις περιφερειακές αρχές και με το κράτος το ίδιο γιατί οι νομοθεσίες, η πολιτική για τα διάφορα προϊόντα και διάφορα υλικά έρχονται κρατικά. Δεν έρχεται από τους δήμους. Δεν είναι λοιπόν απλά σημαντικό. Είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη η συνεργασία και όταν δεν υπάρχει μπορεί κανείς να φτάσει μέχρι ενός σημείου» υπογραμμίζει η κα Αγγελίδου.

Κυκλικές γειτονιές, φιλικότερες πόλεις

Στόχος της InCommOn παραμένει το να γίνουν οι πόλεις μας φιλικότερες προς τον άνθρωπο. Τι σημαίνει φιλικότερες πόλεις; Σημαίνει πιο υγιές περιβάλλον και καλύτερες εσωτερικές συνθήκες μέσα στην πόλη όσον αφορά την κοινωνική συνοχή και τη διαβίωση.

«Για να γίνουν καλύτερες οι πόλεις μας θεωρούμε αναγκαία προϋπόθεση την εφαρμογή κυκλικότερων συστημάτων διαχείρισης και σε περιβαλλοντικό και σε κοινωνικό επίπεδο. Και για να μπορέσουμε να το κάνουμε εμείς σαν οργάνωση αυτό, δουλεύουμε πάρα πολύ με τη μονάδα της γειτονιάς γιατί θεωρούμε ότι οι γειτονιές είναι τα κύτταρα τα οποία συνθέτουν τελικά τις πόλεις. Μας ενδιαφέρει πάρα πολύ το πώς ο κάθε κρίκος – από τους δημοτικούς φορείς μέχρι τους πολίτες – θα δράσει σωστά. Γι’ αυτό και επιδιώκουμε διαρκώς να παρέχουμε γνώση και εργαλεία ακόμα και στους τελευταίους κρίκους αυτής της αλυσίδας προκειμένου να πιάσουμε όσο το δυνατόν γίνεται από περισσότερες μεριές αυτό το ζήτημα» λέει κλείνοντας η κα Αγγελίδου.

Και τελικά τι μπαίνει και τι όχι στον καφέ κάδο;