Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά είναι τα αποτελέσματα των σύγχρονων θεραπειών για το μελάνωμα, τον πιο επιθετικό καρκίνο του δέρματος. Οι θεραπείες αυτές πετυχαίνουν πλέον σημαντικά ποσοστά επιβίωσης για μεγάλο ποσοστό ασθενών με νόσο σε προχωρημένο στάδιο.

«Κλειδί» όμως, για την καλύτερη δυνατή έκβαση, που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε πλήρη ίαση, παραμένει πάντα η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση.

Και καθώς ζούμε σε μια χώρα με ηλιοφάνεια σχεδόν όλες τις μέρες του χρόνου, είναι σημαντικό, μαζί με την προστασία μας από τον ήλιο να κάνουμε και μια ετήσια επίσκεψη στο δερματολόγο μας για μια προληπτική εξέταση, για να επιβεβαιώσουμε ότι δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να είναι ανησυχητικό.

Μόνο το 2020, διαγνώστηκαν περίπου 325.000 νέες περιπτώσεις μελανώματος παγκοσμίως και περίπου 57.000 άνθρωποι πέθαναν από τη νόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΔΥ.

Όπως εξηγεί στο «Βήμα», ο αναπληρωτής καθηγητής Δερματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αιμίλιος Λάλλας, η μεγαλύτερη συχνότητα των περιστατικών μελανώματος εντοπίζεται στην Αυστραλία – Νέα Ζηλανδία, όπου ο επιπολασμός κυμαίνεται μεταξύ 40-50 περιπτώσεων ανά 100.000 πληθυσμού το χρόνο, όταν στην Ευρώπη υπολογίζεται στα 15-20 περιστατικά ανά 100.000 πληθυσμού. Κατ΄ αναλογία λοιπόν, κάνοντας την αναγωγή και στη χώρα μας -αφού δεν υπάρχει σχετικό μητρώο ασθενών- εκτιμάται ότι εμφανίζονται κάθε χρόνο περί τα 2.000 νέα περιστατικά.

Παράγοντες κινδύνου

Ιδιαίτερα προσεκτικοί με τον ήλιο, σύμφωνα με τον καθηγητή, πρέπει να είναι:

• Όσοι είναι ξανθοί ή με ανοικτό χρώμα μαλλιών και μάτια πράσινα ή μπλε, καθώς επίσης και όσοι έχουν ανοικτό χρώμα δέρματος.

• Όσοι έχουν οικογενειακό ιστορικό μελανώματος από συγγενείς πρώτου βαθμού (γονείς) ή προσωπικό ιστορικό – δηλαδή έχει ήδη εμφανιστεί μελάνωμα, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες να ξαναεμφανιστεί και

• Όσοι έχουν μεγάλο αριθμό σπίλων («ελιές»), δηλαδή πάνω από 50 ή πάνω από 100 σπίλους.

Το έγκαυμα αλλάζει το DNA

Στην πρώτη περίπτωση, τα ανοικτόχρωμα άτομα κινδυνεύουν περισσότερο από τα άτομα με σκουρότερα χρώματα δέρματος να υποστούν ηλιακό έγκαυμα. Μάλιστα, έχει σημασία και πόσα εγκαύματα από τον ήλιο έχουν συμβεί στη ζωή ενός ατόμου, και κυρίως στην παιδική ηλικία.

«Ο λόγος που πρέπει να αποφεύγουμε τα εγκαύματα είναι ότι προκαλούν θραύσεις στην αλυσίδα του DNA μας, μέσω της υπεριώδους ακτινοβολίας και αυτό με τη σειρά του αποτελεί γενεσιουργό παράγοντα μεταλλάξεων», εξήγησε ο κ. Λάλλας, δίνοντας έμφαση στο έγκαυμα και όχι στην ηλιακή ακτινοβολία που είναι αθροιστική. Διευκρίνισε στη συνέχεια, ότι «Η αθροιστική ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, γι΄ αυτό οι αγρότες και άλλοι επαγγελματίες που είναι συνεχώς εκτεθειμένοι σε αυτήν είναι άτομα υψηλού κινδύνου για αυτή τη μορφή δερματικού καρκίνου. Αντίθετα, ένας υπάλληλος γραφείου που δεν εκτίθεται τόσο συχνά, όμως κάνει ηλιοθεραπεία στις διακοπές του και παθαίνει έγκαυμα, αυτός έχει υψηλό κίνδυνο για μελάνωμα».

Όσο για το οικογενειακό ιστορικό και τον μεγάλο αριθμό σπίλων, οι περιπτώσεις αυτές εκφράζουν το γονιδιακό μας υπόβαθρο και δηλώνουν ότι το γενετικό μας υλικό είναι αυξημένου κινδύνου για την εμφάνιση μελανώματος. «Οι άνθρωποι αυτοί έχουν έναν ή περισσότερους λόγους να είναι προσεκτικοί», επεσήμανε ο κ. Λάλλας.

Η πρόληψη

Η πρόληψη της νόσου παραμένει πάντα σημαντική και για το λόγο αυτό ο κ. Λάλλας τόνισε:

«Η αποφυγή όσο είναι εφικτό της περιττής έκθεσης στον ήλιο, η ηλιοθεραπεία με όλους τους περιορισμούς και τις μεθόδους ηλιοπροστασίας, όπως είναι η αποφυγή του ήλιου το μεσημέρι, η συνεχής χρήση αντιηλιακού, η χρήση καπέλου κλπ, όλα αυτά αποτελούν την πρωτογενή πρόληψη.

Ιδιαίτερα σημαντική όμως είναι και η δευτερογενής πρόληψη, με τον προληπτικό έλεγχο μια φορά το χρόνο για την έγκαιρη εντόπιση καρκίνου του δέρματος, η οποία είναι απολύτως εφικτή με τα διαγνωστικά εργαλεία που διαθέτουμε πλέον.

Η διάγνωση μπορεί να γίνει με μια απλή δερματοσκόπηση, η οποία επιτρέπει να δούμε δομές αόρατες στο γυμνό μάτι, ενώ ιδανικά μπορεί να γίνει χαρτογράφηση που είναι ακόμη πιο λεπτομερής και αποτελεί ψηφιακή απεικόνιση όλης της επιφάνειας του δέρματος και κλινικά και δερματοσκοπικά.

Μάλιστα σήμερα, μέσω της χαρτογράφησης μπορούμε να έχουν και τρισδιάστατη απεικόνιση του δέρματος».

Προειδοποιητικά σημάδια

Το μελάνωμα εμφανίζεται συνήθως σαν ένα στίγμα στο δέρμα, που μοιάζει με σπίλο. Καθώς περνάει ο καιρός αυτό μεγαλώνει, αλλάζει σχήμα ανομοιόμορφα, παίρνει όγκο, μπορεί να αλλάζει και χρώματα.

«Οι μορφολογικές μεταβολές σε κάτι που νομίζουμε ότι είναι σπίλος, είναι ανησυχητικό σύμπτωμα», είπε ο κ. Λάλλας και συνέχισε: «Αλλαγές σε μέγεθος και σχήμα, όπως και τα πολλαπλά χρώματα, είναι ανησυχητικό. Μάλιστα υπάρχει και το ακρωνύμιο ABCD που δηλώνει το Α ασυμμετρία, το Β (Border irregularity) ασαφή όρια, C (Colours) χρώματα και D διάμετρο (πάνω από 5-6 χιλιοστά).

Ακόμη πιο επικίνδυνο είναι και το αμελανωτικό μελάνωμα, το οποίο μπορεί να είναι κόκκινο ή ακόμη και στο χρώμα του δέρματος το οποίο παίρνει όγκο και είναι πολύ εύκολο να νομίσουμε πως πρόκειται για ένα απλό θήλωμα.

Γι΄ αυτό είναι πολύ σημαντικός ο προληπτικός έλεγχος σε ετήσια βάση, χωρίς να υπάρχει η παραμικρή υποψία, διότι οποιαδήποτε μεταβολή στο μέγεθος ή το σχήμα, μπορεί να σημαίνει και εξέλιξη της νόσου».

Τα στάδια

Η έγκαιρη διάγνωση στα πρώτα στάδια της νόσου αποδεικνύεται σωτήρια, αφού εάν το μελάνωμα βρίσκεται μόνο στην επιδερμίδα, στα ανώτερα στρώματα του δέρματος, τότε μπορεί να αφαιρεθεί με μια απλή χειρουργική επέμβαση, πολύ εύκολη και χωρίς συνέπειες. Σε αυτήν την περίπτωση η επιβίωση είναι 100% και με το ποσοστό αυτό αναδεικνύεται η αξία του προληπτικού ελέγχου.

Όσο προχωρούμε προς τα στάδια 1 και 2, και εφόσον δεν έχει κάνει μεταστάσεις και παραμένει στην αρχική εστία, η θεραπεία είναι μόνο χειρουργική. Και εδώ, τα ποσοστά επιβίωσης είναι υψηλά και κυμαίνονται μεταξύ 88-92%.

Όσο το μελάνωμα βαθαίνει και επεκτείνεται, εάν έχει κάνει μεταστάσεις μόνο στους τοπικούς λεμφαδένες ορίζεται ως σταδίου 3 και αν έχει κάνει απομακρυσμένες μεταστάσεις φτάνει στο στάδιο 4.

Σε αυτές τις περιπτώσεις και σε κάποια υποστάδια του σταδίου 2 χορηγείται ανοσοθεραπεία ή στοχευτική θεραπεία καθώς πρόκειται για συστηματική νόσο, που χρειάζεται συστηματική θεραπεία.

Στη διάθεσή μας έχουμε τρεις παράγοντες ανοσοθεραπείας, καθώς και συνδυασμούς στοχευμένης θεραπείας που στοχεύουν στη μετάλλαξη BRAF.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Όλες αυτές οι νεότερες θεραπείες είναι διαθέσιμες στη χώρα μας, για ασθενείς που έχουν την κατάλληλη ένδειξη από το στάδιο ΙΙb μέχρι το στάδιο IV.

«Οι θεραπείες αυτές έχουν αλλάξει την πορεία της νόσου.

Αν συγκρίνουμε με το παρελθόν, εντοπίζουμε πλέον πολύ περισσότερα μελανώματα», είπε ο κ. Λάλλας και πρόσθεσε πως «σε σύγκριση με άλλες χώρες του δυτικού κόσμου, στην Ελλάδα το ποσοστό των περιστατικών προχωρημένου σταδίου είναι μεγαλύτερο. Εκτιμάται ότι από όλα τα περιστατικά μελανώματος που εντοπίζονται, συνήθως το 30-40% είναι σε προχωρημένο στάδιο. Και οι λόγοι για το αυξημένο αυτό ποσοστό είναι πολλοί. Δεν είναι αμιγώς ιατρικό. Συμπεριλαμβάνει επίσης το μορφωτικό και κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο του πληθυσμού, αλλά και την δυνατότητα πρόσβασής του στις υπηρεσίες υγείας.

Παρόλα αυτά όμως, η επίδραση των νέων θεραπειών είναι θεαματική. Ενώ τα χρόνια πριν την ανακάλυψη των ανοσοθεραπειών μιλούσαμε για επιβίωση 6-9 μηνών στο μεταστατικό μελάνωμα, σήμερα με διπλή ανοσοθεραπεία πετυχαίνουμε μέχρι στιγμής επιβίωση στο 50% των ασθενών για πάνω από 5 χρόνια. Και το αποτέλεσμα αυτό δεν είναι στατικό, υπάρχει εξέλιξη από τις βελτιωμένες θεραπείες».