Στις 27 Μάιου του 1963, ο βουλευτής της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), Γρηγόρης Λαμπράκης αφήνει την τελευταία του πνοή. Υπέκυψε στα τραύματά του ύστερα από τη δολοφονική επίθεση που δέχθηκε, λίγες ημέρες πριν, από τους ακροδεξιούς παρακρατικούς, Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη.
Υπό τα απαθή βλέμματα αστυνομικών, οι δύο παρακρατικοί, επιβαίνοντες σε τρίκυκλο όχημα με καρότσα, είχαν παρασύρει με το όχημά τους εσκεμμένα τον Λαμπράκη, ενώ ο Εμμανουηλίδης τον χτύπησε και με μεταλλικό λοστό.
Η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ προκαλεί μεγάλη αναταραχή στη χώρα. Η Αριστερά και το Κέντρο βράζουν, ενώ ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής διερωτάται «Μα ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;»
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης
Η ίδρυση
Λίγε ημέρες αργότερα, 60 χρόνια ακριβώς πριν από σήμερα, στις 9 Ιουνίου 1963, ύστερα από πρωτοβουλία του Μίκη Θεοδωράκη και άλλων ανθρώπων της τέχνης και του πνεύματος ιδρύεται η «Δημοκρατική Κίνησις Νέων “Γρηγόρης Λαμπράκης”».
Είναι η ημέρα που γεννιούνται οι «Λαμπράκηδες», όπως καθιερώθηκε να αποκαλούνται τα μέλη μιας ισχυρής προοδευτικής νεολαίας που άφησε το στίγμα της σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη πολιτικά περίοδο για την Ελλάδα.
Όπως γράφει και η σχετική ανακοίνωση που δημοσιεύεται στο «ΒΗΜΑ» της 9ης Ιουνίου 1963: «Τριάκοντα εκπρόσωποι του καλλιτεχνικού και πνευματικού κόσμου εις διακήρυξίν των αναγγέλλουν την ίδρυσιν της Δημοκρατικής Κινήσεω Νέων “Γρηγόρης Λαμπράκης” και καλούν την ελληνικήν νεολαίαν όπως συμμετάσχη εις την κίνησιν αυτήν, σκοπός της οποίας είναι να ακολουθήση τον δρόμο που εχάραξε ο Γρ. Λαμπράκης, “τον δρόμο της ειρήνης, της Δημοκρατίας της Εθνικής Αξιοπρέπειας και Ανεξαρτησίας”.
»Περαιτέρω τονίζεται, ότι η Κίνησις δεν έχει κομματικήν χροιάν».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9 Ιουνίου 1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Κεντρώες αντιδράσεις
Πάντως, η τελευταία αυτή δήλωση των ιδρυτών της Νεολαίας Λαμπράκη περί μη κομματικής χροιάς δεν στάθηκε ικανή να καθησυχάσει τη νεολαία της Ενώσεως Κέντρου του Γεώργιου Παπανδρέου, η οποία προφανώς υποδέχθηκε τους Λαμπράκηδες ως φερέλπιδες ανταγωνιστές.
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 11ης Ιουνίου 1963 δημοσιεύει το σχόλιο της νεολαίας της Ενώσεως Κέντρου:
«Η ελληνική νεολαία διαθέτει ήδη τας απαραιτήτους οργανώσεις διά την διεξαγωγήν του δημοκρατικού αγώνος.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.6.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Ως εκ τούτου η προσθήκη μιας επί πλέον οργανώσεως εις τας μέχρι τούδε υπαρχούσας αποτελεί αρνητικήν προσφοράν εις αυτόν, ενσπείρουσα την σύγχυσιν, η οποία μόνον την Δεξιάν ευνοεί.
»Πολύ πλέον όταν η οργάνωσις αυτή τυγχάνει τουλάχιστον συνοδοιποριακή, χειραγωγούμενη υπό της άκρας Αριστεράς».
Η συγχώνευση με την ΕΔΑ
Στις 15 Σεπτεμβρίου του 1964, ανακοινώνεται η συγχώνευση της κίνησης των νεών «Γρηγόρης Λαμπράκης» και της νεολαίας της ΕΔΑ.
« “Νεολαία Λαμπράκη” ωνομάσθη η οργάνωσις νέων της αριστεράς, που προήλθεν από την συγχώνευσιν της Νεολαίας της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Κινήσεως Νέων “Γρηγόρης Λαμπράκης”.
»Τούτο υπήρξεν αποτέλεσμα των συνεννοήσεων εξουσιοδοτημένων κλιμακίων των δύο οργανώσεων, αι οποίαι από τριμήνου περίπου είχον εκδηλώσει πρόθεσιν, όπως συγχωνευθούν εις μίαν.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.9.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Χθες το βράδυ εις το θέατρον “Διάνα” εγένοντο – κατά τους ομιλητάς- “τα βαφτίσια της νέας οργάνωσης”.
»Προς τους παρισταμένους και αμέσως μετά την κοινήν δήλωσιν των δύο συγχωνευθεισών οργανώσεων, απηύθυνε χαιρετισμόν ο βουλευτής κ. Ν. Κιτσίκης και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος απήγγειλε το ποίημα του “Γραμμένο για τον Γρηγόρη Λαμπράκη”.
»Ακολούθως ωμίλησεν ο κ. Μ. Γλέζος και ο κ. Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος ανέπτυξε τους σκοπούς της νέας οργανώσεως».
Οι Λαμπράκηδες προχωρούν
Οι Λαμπράκηδες, πάντως, προχωρούν ακάθεκτοι. Λαμπροί καλλιτέχνες συνεχίζουν να συντάσσονται μαζί τους και μέσα από ομιλίες και εκδηλώσεις η οργάνωση γνωστοποιεί τις θέσεις της.
Όπως θα αναφέρει αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης: «Μέσα σε λίγους μήνες, από 2.000 μέλη που είχε η Νεολαία της ΕΔΑ, έφτασαν τα 70.000 με επιρροή σε 300.000. Έτσι γεννήθηκαν οι Λαμπράκηδες»
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.11.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Οι Λαμπράκηδες και ο«Γέρος»
Ο Γεώργιος Παπανδρέου αναλαμβάνει την πρωθυπουργία από τα τέλη του 1963 ως τον Ιούλιο του 1965. Την άνοιξη του 1965, όταν η Νεολαία Λαμπράκη διοργανώνει το πρώτο της συνέδριο, οι σχέσεις του Γεώργιου Παπανδρέου με τους Λαμπράκηδες είναι ιδιαίτερα τεταμένες.
Γράφει γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 30ης Μαρτίου 1965: «Ο πρόεδρος της Νεολαίας και βουλευτής της ΕΔΑ κ. Μίκης Θεοδωράκης, είπεν ότι η Νεολαία Λαμπράκη αποτελεί “την μεγαλύτερη πολιτική οργάνωσι στον τόπο μας και ότι ο ανηλεής πόλεμος, που έχει εξαπολύσει η Δεξιά δείχνει πως βρίσκεται στον σωστό δρόμο”. (…)
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.3.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Κατηγόρησε τον Πρωθυπουργό κ. Γ. Παπανδρέου ότι “προσεπάθησε να μεταφέρη τις απαράδεκτες μεθόδους του διμετώπου μέσα στον χώρο της δημοκρατικής νεολαίας” και διότι αντί να στείλη τους αντιπροσώπους της ΕΛΔΗΝ (σ.σ. Νεολαία της Ένωσης Κέντρου) στο Συνέδριο των Λαμπράκηδων απέκλεισε, με την δύναμι που του δίνει το αξίωμα του Πρωθυπουργού, ξένες αδελφικές αντιπροσωπείες»
Ιουλιανά
Παρ’ όλα αυτά στην μεγάλη πολιτική ένταση των Ιουλιανών του 1965, όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου θα έρθει σε ρήξη με το Παλάτι και εν τέλει θα οδηγηθεί σε παραίτηση, η Νεολαία Λαμπράκη θα πρωτοστατήσει στις πολυπληθείς διαδηλώσεις εναντίον του Βασιλιά Κωνσταντίνου και υπέρ του παραιτηθέντος Γεωργίου Παπανδρέου.
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Οκτωβρίου 2006: «Οι δρόμοι κατακλύζονται από χιλιάδες δημοκρατικούς πολίτες – επί ποδός η Νεολαία Λαμπράκη και η Ένωση Κέντρου, φοιτητές εργάτες, οικοδόμοι – οι οποίοι αντιστέκονται στην επιβολή αυλικής κυβέρνησης από το παλάτι.
»Στις 21 Ιουλίου η διαδήλωση των φοιτητών, ύστερα από έξι ημέρες κινητοποιήσεων, πορεύεται στην οδό Πανεπιστημίου για να πολιορκήσει τα παλαιά ανάκτορα στη Βουλή, η οποία συνεδρίαζε προκειμένου να στηρίξει την αποστασία…
»Σύνθημα των φοιτητών: “Δημοκρατία 1-1-4” – το ακροτελεύτιο άρθρο του τότε Συντάγματος που όριζε ότι η τήρησή του επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων».
Ύστερα από σύγκρουση των διαδηλωτών και δυνάμεων της αστυνομίας, πέφτει νεκρός ο Σωτήρης Πέτρουλας, μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη. Λίγο αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης θα γράψει το τραγούδι «Σωτήρη Πέτρουλα, σε πήρε ο Λαμπράκης, σε πήρε η Λευτερια».
To τέλος
Τον Μάιο του 1967, λίγες ημέρες μετά την εγκαθίδρυση της Δικτατορίας της 21ης Απριλίου, η Νεολαία Λαμπράκη είναι ανάμεσα στις 280 οργανώσεις που διαλύει η Χούντα.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 5.5.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Επιπλέον καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας το «Ήταν μέλος των Λαμπράκηδων» είναι μία από τις πιο συχνές κατηγορίες αντιφρονούντων στα χουντικά στρατοδικεία.
Η ανακατατάξεις στον χώρο της Αριστεράς μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας θα οδηγήσει στη δημιουργία νεών σχηματισμών αλλά όχι στην αναβίωση της Νεολαίας Λαμπράκη.
