Την 1η Ιουνίου 1990, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους και ο πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ πραγματοποιούν ένα σημαντικό βήμα προς τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και της μεταξύ των δύο αυτών χωρών κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών.

Συγκεκριμένα οι δύο ηγέτες υπέγραψαν στην Ουάσιγκτον τη «Συμφωνία Χημικών Όπλων».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», της 2ας Ιουνίου 1990 δημοσιεύει άρθρο του Βίκτορ Καρπόφ, αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης και εμπειρογνώμονα στα θέματα του αφοπλισμού.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.6.1990, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Τι συμφωνήθηκε

Όπως αναφέρει ο Καρπόφ «οι πρόεδροι της Σοβιετικής Ενώσεως και των Ηνωμένων Πολιτειών υπέγραψαν μια κοινή δήλωση στην οποία εκτίθενται οι συμφωνίες που επετεύχθησαν μετά από εντατικές διαπραγματεύσεις τους τελευταίους μήνες.

»Οι συμφωνίες αφορούν πρωτίστως τους περιορισμούς στα στρατηγικά επιθετικά όπλα των δύο υπερδυνάμεων σε αριθμό: όχι περισσότερα από 1.600 μέσα μεταφοράς και 6.000 πυρηνικές γομώσεις σε κάθε πλευρά.

(…)

»Σημαντική θέση στο κείμενο κατέχει το θέμα ελέγχου και επιθεώρησης, συμπεριλαμβανομένου και του συστήματος παρατήρησης για την παραγωγή όπλων.

»Ρυθμίζονται, επίσης, και τα θέματα που συνδέονται με τις προθεσμίες που έχουν καθορισθεί για την καταστροφή των όπλων που διαθέτουν οι δύο πλευρές πέραν των επιτρεπτών ποσοτήτων, καθώς και με τους τρόπους διαλύσεως και καταστροφής τους.

(…)

Ποτήρι μισογεμάτο και μισοάδειο

»Αν πάρουμε τη μείωση των πυρηνικών γομώσεων, τότε αυτές πραγματικά θα μειωθούν κατά 50%: 6.000 πυρηνικές γομώσεις αποτελούν περίπου το 50% του σημερινού αμερικανικού επιπέδου.

»Αν όμως κρίνουμε σύμφωνα με τους φορείς των στρατηγικών πυρηνικών όπλων, 1.600 μονάδες δεν αποτελούν το ήμισυ ούτε του αμερικανικού ούτε του σοβιετικού επιπέδου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν περίπου 2.200 και η Σοβιετική Ένωση περίπου 2.400.

»Δεδομένου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν συμφώνησαν να συμπεριληφθούν και οι πύραυλοι Κρουζ θαλασσίας στηρίξεως στο ανώτατο όριο των 6.000 πυρηνικών κεφαλών, οι πραγματικές μειώσεις σ’ αυτές θα είναι λιγότερο από 50%.

»Αν αυτό θεωρηθεί μειονέκτημα της συμφωνίας για τα στρατηγικά επιθετικά όπλα, τότε θα μπορεί να συμπληρωθεί σε μελλοντικές συμφωνίες.

»Από την άποψη αυτήν, τα δύο συμβαλλόμενα μέρη δεν θεωρούν ότι εκπληρώθηκε η αποστολή τους με την υπογραφή της συμφωνίας για τα στρατηγικά επιθετικά όπλα.

»Αντίθετα, θεωρούν καθήκον τους να συνεχίσουν τη διαδικασία και να προχωρήσουν σε περαιτέρω μειώσεις των στρατηγικών επιθετικών όπλων, έχοντας πριν από όλα υπόψη τους τη μέριμνα να ενισχύσουν τη στρατηγική ισορροπία».

Ο Στάθης Ευσταθιάδης, με ανταπόκριση από την Ουάσιγκτον, προχώρα σε μία πρώτη αποτίμηση της συνάντησης εκείνης μεταξύ Μπους και Γκορμπατσόφ.

Ήταν επιτυχία;

«Η Διάσκεψη κορυφής της Ουάσιγκτον ήταν επιτυχία, με οποιοδήποτε κριτήριο και αν αυτή εξετασθεί.

»Όχι μόνο γιατί την Παρασκευή, όταν τερματίσθηκε το επίσημο, το προγραμματισμένο μέρος των συνομιλιών Μπους – Γκορμπατσώφ, ήταν έτοιμες να υπογραφούν περισσότερες συμφωνίες απ’ όσες αρχικώς ανεμένεντο, αλλά και γιατί δημιουργήθηκε και εμπεδώθηκε ένα πνεύμα αλληλοκατανόησης και σεβασμού των δύο ηγετών.

»Και, ακόμη σπουδαιότερο ίσως, η μια πλευρά αναγνωρίζει και κατανοεί πλέον την πολιτική φιλοσοφία της άλλης, τα προβλήματα και τα περιθώρια ενδεχομένων ελιγμών της.

»Αυτά αποτελούν προϋποθέσεις για έναν εποικοδομητικό διάλογο και, συνακόλουθα, για τη λύση προβλημάτων που υπονομεύουν την ειρήνη επί σαράντα και πλέον χρόνια».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.6.1990, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Μια χρήσιμη εξήγηση

Ο Στάθης Ευσταθιάδης, ωστόσο, εξηγεί στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του τότε και του σήμερα για ποιο λόγο η συμφωνία αυτή, παρά τη σημαντικότητά της δεν χαρακτηρίστηκε ως μια δραματική εξέλιξη στις σχέσεις ΗΠΑ – ΕΣΣΔ.

«Δεν ήταν λογικό να περιμένει κανείς δραματικές εξελίξεις και θεαματικά αποτελέσματα από τις συνομιλίες των Μπους και Γκορμπατσώφ. Για τον λόγο ότι στην κοινή γνώμη τίποτε πλέον δεν είναι δραματικό, εάν δεν υπονοεί πόλεμο, όλεθρο, καταστροφή.

»Από την εποχή που η απειλή του πολέμου και της πυρηνικής καταστροφής απομακρύνθηκε – αποτέλεσμα των αποφάσεων που ελήφθησαν σε προηγούμενες διασκέψεις κορυφής και των ριζικών αλλαγών που σημειώθηκαν στην Ανατολική Ευρώπη -, καμία απόφαση, σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν ληφθεί, δεν προκαλεί τη συγκίνηση που είχε δημιουργήσει λ.χ. η συμφωνία για την καταστροφή των ευρωπυραύλων το 1987.

»Ωστόσο είναι ιστορικής σημασίας η συμφωνία για τη σταδιακή καταστροφή των χημικών όπλων και την άμεση διακοπή της παραγωγής τους.

Τα σχόλια των Μπους και Γκορμπατσόφ

»Όπως παρατήρησε ο πρόεδρος Μπους μετά την υπογραφή της, αποτελεί απαρχή της ολικής εξαλείψεως των όπλων μαζικού αφανισμού.

»Το ίδιο και η κοινή διακήρυξη για τη διακοπή των πυρηνικών δοκιμών – παγκόσμιο αίτημα από τα μέσα της δεκαετίας του ’40 – όπως και η κοινή διακήρυξη για τη μείωση των στρατηγικών όπλων που, καθώς τόνισε ο Γκορμπατσώφ, άνοιξε τον δρόμο για την υπογραφή της γενικότερης συμφωνίας για τους διηπειρωτικούς πυρηνικούς πυραύλους (Start)».

Ο Τζόρτζ Μπους και ο Μιχαήλ Γκορμπάτσοφ σε μεταγενέστερη φωτογραφία

Τι ακολούθησε

Παραθέτουμε επιγραμματικά όσα ακολούθησαν αναφορικά με το ζήτημα του πυρηνικού αφοπλισμού μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

1991: Μπους και Γκορμπατσόφ υπογράφουν τη συνθήκη START (Strategic Arms Reduction Treaty)

1992: O Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γιέλτσιν και ο αμερικανός ομόλογος του, Τζορτζ Μπους υπογράφουν τη συνθήκη START II, με στόχο την περαιτέρω μείωση των πυρηνικών όπλων σε 3.500 κεφαλές για την κάθε πλευρά.  Η συμφωνία όμως δεν θα εφαρμοστεί ποτέ.

2002: O Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο αμερικανός πρόεδρος Τζόρτζ Μπους ο νεότερος, υπογράφουν τη Συνθήκη Μείωσης Στρατηγικών Επιθετικών Όπλων (SORT) γνωστή και ως Συνθήκη της Μόσχας. Οι δύο πλευρές συμφωνούν να μειώσουν τις πυρηνικές τους κεφαλές στο όριο 1,700 με 2,200.

2010: Υπογράφεται η συνθήκη Νew START από τον αμερικανό πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα και τον ρώσο ομόλογό του Ντμίτρι Μενβέντεφ. Η συνθήκη αυτή, μεταξύ άλλων, έθετε ως ανώτατο όριο τις 1.550 πυρηνικές κεφαλές για κάθε πλευρά.

2023: O ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοινώνει την αποχώρηση της χώρας τους από τις υποχρεώσεις της συνθήκης New START.

Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Θέλουν να μας επιβάλουν στρατηγική ήττα, θέτουν ως στόχο τις πυρηνικές μας βάσεις, για τον λόγο αυτόν, είμαι αναγκασμένος να ανακοινώσω σήμερα ότι η Ρωσία διακόπτει την συμμετοχή της στην συνθήκη για τα στρατηγικά επιθετικά όπλα»

Λίγα 24ωρα αργότερα η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία.