Η συνάντηση Καραμανλή – Ντεμιρέλ και η χαμένη ευκαιρία κοινής προσφυγής στη Χάγη

Στις 31 Μαΐου 1975, σε μία ιδιαίτερα τεταμένη περίοδο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις καθώς είχαν περάσει μόλις 9 μήνες από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής συναντά τον τούρκο ομόλογό του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, στο περιθώριο συνόδου του NATO στις Βρυξέλλες.

Η συνάντηση αυτή έμεινε στην Ιστορία ως η πρώτη συνάντηση κορυφής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο αλλά θα μπορούσε να μείνει στην Ιστορία και ως η συνάντηση που θα οδηγούσε σε μία κοινή συναινέσει προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για το θέμα της υφαλοκρηπίδας.

Η συνάντηση μεταξύ Καραμανλή και Ντεμιρέλ είχε ανέλπιστη κατάληξη. Με τους δύο ηγέτες, μάλιστα, να προχωρούν και σε έκδοση κοινού ανακοινωθέντος.

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 1ης Ιουνίου 1975:

«Η συνάντηση κορυφής Ελλάδος και Τουρκίας έγινε σήμερα και επέτυχε. Τούτο φαίνεται από το ανακοινωθέν που δόθηκε στη δημοσιότητα ύστερα από την περιέργως μακρά – κράτησε πάνω από δυόμιση ώρες – ιδιαίτερη συνομιλία των δύο πρωθυπουργών κ.κ. Κ. Καραμανλή και Ντεμιρέλ, στην οποία χρησιμοποιήθηκε ένας μόνο διερμηνεύς.

»Το ουσιαστικό της αποτέλεσμα είναι ότι ανοίγει τον δρόμο στις διαπραγματεύσεις και απομακρύνει – οριστικά όπως ελπίζεται – τη σκιά της αναμετρήσεως πάνω από το Αιγαίο.

(…)

»Συμφωνήθηκε ρητώς να επισπευσθή η διαδικασία για να επιτευχθή μια συμφωνία που θα επιτρέψη να επαναληφθούν οι πτήσεις πολιτικών αεροσκαφών πάνω από το Αιγαίο και ανάμεσα στις δύο χώρες.

»Επέτυχε γιατί συμφωνήθηκε να προωθηθούν οι διαδικασίες για την υπογραφή του συνυποσχετικού και την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης χωρίς την περιπλοκή παράλληλων συνομιλιών και διαπραγματεύσεων που θα καθυστερούσε το ξεκαθάρισμα των νομικών δικαιωμάτων πάνω στο Αρχιπέλαγος.

Το ανακοινωθέν

Το κοινό ανακοινωθέν Ελλάδας και Τουρκίας για τη συνάντηση Καραμανλή – Ντεμιρέλ ανέφερε τα εξής:

“Οι δύο πρωθυπουργοί είχαν την ευκαιρίαν , κατά την συνάντησίν των, να προβούν εις ανασκόπησιν των προβλημάτων τα οποία προεκάλεσαν την παρούσαν κατάστασιν εις τας σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.

“Απεφάσισαν, ότι τα προβλήματα τούτα πρέπει να επιλυθούν ειρηνικώς μέσω διαπραγματεύσεων και όσον αφορά το θέμα της υφαλοκρηπίδος του Αιγαίου, μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.

»Καθώρισαν τας γενικάς γραμμάς επί τη βάσει των οποίων θα γίνουν οι προσεχείς επαφαί εκπροσώπων των δύο κυβερνήσεων.

»Συναφώς απεφάσισαν την επίσπευσιν της συναντήσεως των εμπειρογνωμόνων διά το θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, ως επίσης και της συναντήσεως εμπειρογνωμόνων για το θέμα του εναερίου χώρου.

»Οι δύο πρωθυπουργοί συνεφώνησαν όπως καταβληθούν εκατέρωθεν προσπάθειαι δημιουργίας και διατηρήσεως μιας καλής ατμόσφαιρας εις τας σχέσεις της Ελλάδος και της Τουρκίας, ώστε να επιλυθούν αι υφιστάμεναι διαφοραί και να οδηγηθούν αι δύο χώραι εις την αποκατάστασιν της συνεργασίας των προς αμοιβαίον συμφέρον των.

»Τέλος, αι δύο κυβερνήσεις συνεφώνησαν να παράσχουν την υποστήριξιν των εις τας διακοινωτικάς συνομιλίας της Βιέννης».

Η αναστροφή της Τουρκίας

Δυστυχώς όμως η αισιοδοξία των πρώτων ωρών δεν επιβεβαιώθηκε. Όπως γράφει χρόνια αργότερα ο εμβληματικός Στάθης Ευσταθιάδης στο «ΒΗΜΑ»:

«Τον Μάιο του 1975 συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες ο K. Καραμανλής με τον νέο τούρκο ομόλογό του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και συμφώνησαν δύο πράγματα – να γίνει προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο και να επιταχυνθεί η διαδικασία της σύνταξης του συνυποσχετικού.

»H ελπίδα ότι “επιτέλους, κάτι θα γίνει”, την οποία είχε και ο Καραμανλής, αιφνιδίως διαλύθηκε. Οι Τούρκοι θα δέχονταν “να συζητήσουν” με τους Ελληνες όχι όμως για το συνυποσχετικό αλλά μόνο για τη “συνεκμετάλλευση” του Αιγαίου.

»Ετσι τερματίστηκε η ιδέα τής “από κοινού” προσφυγής στη Χάγη, διότι βεβαίως η Αθήνα απέρριψε την τουρκική πρόταση»

Η αλλαγή πλεύσης της Τουρκίας

Η αλλαγή πλεύσης της Τουρκίας που οδήγησε και στο ναυάγιο όσων είχαν συμφωνηθεί στις 31 Μαΐου 1975  γίνεται ξεκάθαρη από την ανακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης τον Οκτώβριο του ίδιου έτους.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 3ης Οκτωβρίου 1975 δημοσιεύει την ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία κατόπιν της συμφωνίας Καραμανλή – Ντεμιρέλ: «η Ελληνική Κυβέρνησις δι’ επανειλημμένων διαβημάτων εν Αγκύρα, επεδίωξε την επίσπευσιν της συναντήσεως των εμπειρογνωμόνων προς σύνταξιν του συνυποσχετικού, μηδεμίαν καταλιπούσα αμφιβολίαν εις την τουρκικήν κυβέρνησιν περί του αντικειμένου των συνομιλιών.

»Ούτω σχετικά διαβήματα εγένοντο εν Αγκύρα την 26ην και 30ην Ιουνίου, την 9ην Ιουλίου και την 20ην Αυγούστου 1975.

»Τελικώς η συνάντησις των εμπειρογνωμόνων ωρίσθη διά την 25ην, 26ην και 27ην Σεπτεμβρίου εν Παρισίοις.

»Όταν όμως, τρεις ημέρας προ αυτής, ετέθη το ζήτημα της εκδόσεως κοινού ανακοινωθέντος Τύπου, εις το οποίον θα καθωρίζετο και ο σκοπός της, η τουρκική κυβέρνησις υπέβαλε κείμενον, εις το οποίον δεν ανεφέρετο καν η λέξις συνυποσχετικόν.

»Εις σχετικήν παρατήρησιν του Έλληνος Πρέσβεως τω αντετάχθη ότι το θέμα της υφαλοκρηπίδος δεν υφίσταται αυτό καθ’ εαυτό, αλλ΄εν συναρτήσει προς άλλα θέματα, ότι υπήρχον ποικίλοι τρόποι ρυθμίσεως του, μεταξύ των οποίων η παραπομπή εις το Δικαστήριον ήτο μόνον εις, ότι ίσως να μην εχρειάζετο καν προσφυγή εις το Δικαστήριον και ότι, κατά συνέπειαν, η εξουσιοδότησις προς τους εμπειρογνώμονας έδει να μην αναφέρεται αποκλειστικώς εις την σύνταξιν του συνυποσχετικού, αλλά να είναι ευρεία ώστε να καταστή δυνατή ή συζήτησις του γενικωτέρου προβλήματος του Αιγαίου.

»Ο Έλλην Πρέσβυς υπεγράμμισεν ότι το θέμα της υφαλοκρηπίδας ήτο καθαρώς θέμα οριοθετήσεως και μόνον. (…)

»Προσέθεσεν ότι, κατά την κρίσιν, της Ελληνικής κυβερνήσεως, η συνάντησις των Παρισίων, προς σύνταξιν συνυποσχετικού, θα έδει να πραγματοποιηθή διότι θα είχεν αγαθήν επίδρασιν επί των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και ότι, προς αποφυγήν παραπλανητικών εντυπώσεων, ο σκοπός της θα έδει να δηλωθή εκ των προτέρων.

(…)

»Η Τουρκική Κυβέρνησις επροτίμησε την αναβολή».

Μια αναβολή που όπως αποδείχθηκε ήταν και είναι επ’ αόριστον.