«H φαντασία είναι σπουδαιότερο εφόδιο από την γνώση, επειδή η γνώση περιορίζεται σε αυτό που καταλαβαίνουμε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, ενώ η φαντασία αγκαλιάζει όλα αυτά που θα κατανοήσουμε στο μέλλον». Ο Κυριάκος Μούρτζης αγαπάει τη συγκεκριμένη ρήση του Αϊνστάιν και εγκαταλείποντας την άτεγκτη πολλές φορές λογική των ενηλίκων θέτει σε κίνηση τη δική του φαντασία για να καλλιεργήσει εκείνη των παιδιών.
Κοινώς γράφει παιδικά βιβλία που μιλούν για περιπετειώδεις πειρατές («…στα ίχνη του θησαυρού των θησαυρών», εκδόσεις ελληνοεκδοτική) ή για τα οφελη της καλής διατροφής («Το μυστικό βιβλίο των υπεδυνάμεων» με τον Ακη Πετρετζίκη) με οδηγό τα απλά αλλά ουσιαστικά μηνύματα του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ και τους σουρεαλιστικούς κόσμους του Ευγένιου Τριβιζά.
«Είναι τα δυο συγγραφικά πρότυπα που καθοδηγούν τη σκέψη, τη σύλληψη των ιδεών μου, αλλά και τον τρόπο που διαδραματίζονται οι πλοκές στις ιστορίες μου» θα πει ο Μούρτζης ο οποίος είναι και δάσκαλος εικαστικών σε δημοτικό σχολείο. Στο πλαίσιο της Εβδομάδας μικρών βιβλιοπωλείων (22-27/5) θα διαβάσει το παραμύθι του «…στα ίχνη του θησαυρού των θησαυρών» στο βιβλιοπωλείο «Γραπτό» στο Νέο Ψυχικό την Παρασκευή 26/5 στις 18.30.
Φωτογραφία Λίλια Αγάθου
Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στη συγγραφή ενός παιδικού βιβλίου;
«Όπως έχει πει ο γνωστός σε όλους μας Άγγλος μυθιστοριογράφος Λιούις Κάρολ, «Το παραμύθι παρουσιάζει τα πράγματα με απλό, αφελή τρόπο και δεν απαιτεί τίποτα από τον ακροατή. Ακόμα και το μικρότερο παιδί δεν νιώθει εξαναγκασμένο να δράσει με συγκεκριμένους τρόπους, ούτε ποτέ το κάνουν να νιώσει κατώτερο. Το παραμύθι όχι μόνο δεν απαιτεί, αλλά καθησυχάζει, δίνει ελπίδα και βρίσκει πάντα μια λύση». Για εμένα προσωπικά, αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στη συγγραφή ενός παιδικού βιβλίου. Να μην απαιτώ τίποτα από το παιδί την ώρα που το διαβάζει. Να προσπαθώ να δημιουργώ με τις περιγραφές μου, εικόνες και καταστάσεις που θα το ταξιδεύουν, θα το διασκεδάζουν, θα του ξεκαθαρίζουν τα συναισθήματά του, θα επιλύουν στο υποσυνείδητο του πιθανά προβλήματα, θα προωθούν την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τις επιλογές του. Μα πάνω απ’ όλα θα του κεντρίζουν τη φαντασία για να μπορέσει να καταλάβει όλα όσα θα συναντήσει στη ζωή του στο μέλλον».
Ποιοι χαρακτήρες είναι ενδιαφέροντες σε ένα βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά; Είναι οι αστείοι, οι περίεργοι, οι ασυνήθιστοι χαρακτήρες;
«Στην πραγματικότητα είναι δύσκολο να απαντήσεις κατά πόσο ένας χαρακτήρας ενδιαφέρει κάποιο παιδί, διότι αυτό εξαρτάται από κάποιο πλαίσιο. Δηλαδή το ποιος διαβάζει, πού διαβάζει, σε ποιόν διαβάζει και γιατί διαβάζει μια ιστορία που εμφανίζεται ο συγκεκριμένος χαρακτήρας. Είναι σημαντικό για έναν ενήλικα να γνωρίζει το λόγο για τον οποίο επιλέγει ένα παιδικό βιβλίο και όχι απλώς επειδή του αρέσει ο τίτλος ή το εξώφυλλο. Το επιλέγει γιατί θέλει να διασκεδάσει με το παιδί του; Άρα θα του διηγηθεί μια περιπέτεια με έντονους χαρακτήρες, ίσως λίγο αστείους και αδέξιους μάγους που τελικά καταλήγουν να δημιουργήσουν το ξόρκι της φιλίας; Θέλει μια ιστορία για να χαλαρώσει πριν τον ύπνο; Άρα μια απλή, πιο συναισθηματική διήγηση με γλυκούς φανταστικούς χαρακτήρες, χωρίς προβλήματα που θα οδηγήσουν το παιδί σε όνειρα γλυκά με ένα πλατύ χαμόγελο; Ή θέλει μια περιπέτεια που θα λειτουργήσει παιδαγωγικά; Για παράδειγμα μια ιστορία που μιλάει για το φόβο στο σκοτάδι, ή τα προσωπικά όρια, την εμπιστοσύνη στο εαυτό, τον αποχωρισμό ή οτιδήποτε άλλο που μπορεί να ωριμάσει τη συνείδηση του παιδιού, ώστε να ταυτιστεί με τον χαρακτήρα και να βρει από μόνο λύσεις στα πιθανά προβλήματά του; Όποια κι αν είναι η επιλογή, σίγουρα θα πρέπει να συνδέεται με τα χαρακτηριστικά ηλικίας του παιδιού στο οποίο απευθύνεται η ιστορία. Τα κοινωνικά, συναισθηματικά, σωματικά και διανοητικά χαρακτηριστικά που σύμφωνα με αυτά οι χαρακτήρες μιας ιστορίας θα συνδέονται απόλυτα με το παιδί, καθώς στα μάτια τους θα καθρεφτίζεται το εγώ του».
Φωτογραφία Λίλια Αγάθου
Γιατί είναι σημαντικό να διαβάζουμε εμείς οι μεγάλοι στα παιδιά;
«Είναι πολύ σημαντικό εμείς οι μεγάλοι να διαβάζουμε παραμύθια είτε στα παιδιά μας, είτε στους μαθητές/τριες μας. Αρχικά μέσα από την ανάγνωση μιας φανταστικής ιστορίας περνάμε καλά, γελάμε, διασκεδάζουμε, ανακαλύπτουμε. Στη συνέχεια δημιουργούμε δεσμούς μεταξύ μας, αποκτάμε κοινές εμπειρίες με τα παιδιά μας και τελικά βρίσκουμε κοινούς κώδικες επικοινωνίας. Όταν όλα τα παραπάνω συμβούν, το μυαλό των παιδιών παράγει οξυτοκίνη, την ορμόνη της αγάπης και η σχέση ενηλίκων και παιδιών, αποκτά εμπιστοσύνης. Ποιος ενήλικας δεν θα ήθελε να χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί του/της;».
Πόσο σε έχει βοηθήσει στη συγγραφή βιβλίων η ιδιότητά σου ως εκπαιδευτικός; Ποιο ήταν το πιο σημαντικό πράγμα που έμαθες από την συνεχή τριβή σου με τα παιδιά;
«Είμαι πολύ τυχερός που μπορώ να βρίσκομαι καθημερινά με παιδιά και να δημιουργούμε παρέα εικαστικά έργα, να λερωνόμαστε με χρώματα, πηλούς, να κατασκευάζουμε μαγικούς κόσμους και να γνωρίζουμε παρέα καλλιτεχνικά ρεύματα και καλλιτέχνες. Ως δάσκαλος εικαστικών σε δημοτικό σχολείο, αυτό που έχω επιτύχει μέσα από τη συνεχή τριβή μου με αυτές τις μικρές φανταστικές προσωπικότητες, είναι να παραμένω κι εγώ παιδί. Αυτό σημαίνει ότι έχω αρκετά αποθέματα φαντασία, διάθεσης να βρω λύση σε πιθανά προβλήματα και να χαμογελώ αληθινά. Έτσι λοιπόν μπορώ γρήγορα να μεταπηδήσω από το ρεαλιστικό, στο φανταστικό, από το φανταστικό στο σουρεαλιστικό και από το σουρεαλιστικό ξανά πίσω στο ρεαλιστικό. Όλα τα παραπάνω με έχουν βοηθήσει αφενός στο να μπορώ να δημιουργώ εύκολα φανταστικούς κόσμους και χαρακτήρες που συνδέονται άμεσα με τα σημερινά παιδιά, αλλά και να μπορώ να δημιουργώ ιστορίες που θα απαντούν στην εκάστοτε ανάγκη μου ως συγγραφέας. Δηλαδή ιστορίες που χαλαρώνουν, διασκεδάζουν ή εκπαιδεύουν».
Γιατί είναι σημαντικό να έρχονται σε επαφή με τα εικαστικά τα παιδιά του δημοτικού; Πώς ωφελεί την ανάπτυξή τους;
«Αρχικά, τα παιδιά είναι σημαντικό να έρχονται σε επαφή με όσα περισσότερα υλικά γίνεται στο μάθημα των εικαστικών. Χαρτιά και μαρκαδόρους μπορούν να βρουν παντού. Ένα χώρο ελεύθερης έκφρασης και ελεύθερης χρήσης υλικών, σπάνια μπορούν να βρουν. Τουλάχιστον στο μάθημα με τον τρόπο που το κάνω εγώ, ο βασικός μου στόχος είναι τα παιδιά να λερωθούν, να πειραματιστούν, να κάνουν σχέδια που δεν αρέσουν στους ενήλικες, οι οποίοι έχουν ως μέτρο σύγκρισης τον στερεοτυπικό ρεαλισμό και να εκφραστούν ελεύθερα, χωρίς κριτική. Όταν συνηθίσουν και μάθουν τα υλικά, τότε ασχολούμαστε και με τα καλλιτεχνικά ρεύματα και τους καλλιτέχνες. Ένα από τα βασικότερα οφέλη κατά τη γνώμη μου, είναι ότι μέσα από την τέχνη τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν, να διαχειριστούν και να εκφράσουν με ασφάλεια, τα συναισθήματα τους. Επίσης τα παιδιά αναπτύσσουν την ικανότητα να επιλύουν τα προβλήματά τους, αφού καλούνται να πάρουν αποφάσεις για τα σχέδια τους. Ένα ακόμα σημαντικό όφελος είναι ότι μέσα από την τέχνη τα παιδιά δημιουργούν δεσμούς και κοινές εμπειρίες τόσο με τους ενήλικες όσο και με τα φιλαράκια τους. Επιπλέον μέσω της «Ζώνης εγγύτερης ανάπτυξης» κατά τον Vygotsky, τα παιδιά μπορούν να λειτουργήσουν και ως «δάσκαλοι» στα άλλα παιδιά, δείχνοντας μέσα από την εμπειρία τους τεχνικές ή κόλπα επίλυσης σχεδιαστικών προβλημάτων κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Το σημαντικότερο απ’ όλα όμως είναι ότι μέσω των εικαστικών, τα παιδιά αναπτύσσουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία. Και η φαντασία είναι το κοινό σημείο σύνδεσης της τέχνης με τα παραμύθια».
